Ontmaagd voor de tweede keer

Boeken etc

Het ware leven, een roman
Ilja Leonard Pfeijffer
Uitgeverij: de Arbeiderspers

Het ware leven is een veel gebruikte titel. Nog niet zo lang geleden publiceerde de filosoof Ad Verbruggen onder die titel een verhandeling over de Aristotelische ethiek. Dan is er Het ware leven, een verhalenbundel van de Zweedse Göran Tunström, die ik niet gelezen heb, maar waarover Kester Freriks positief berichtte in NRC/Handelsblad.

Zelf denk ik het meest aan Het ware leven van Sebastian Knight van Nabokov, waarin het leven tegenover de kunst wordt geplaatst en non-fictie tegenover fictie. Sebastian Knight – in het schaakspel wordt het paard met knight aangeduid – is een gestorven kunstenaar, naar wie een jongere halfbroer op zoek gaat. In de loop van het verhaal lijken de twee personages samen te smelten, en toch ook weer niet. Op een gegeven moment weet de lezer nauwelijks meer wat nu waar is en wat niet. In feite is natuurlijk alles verzonnen, hoewel…nou ja, toch ook weer niet. Misschien was Nabokov niet de eerste die zoiets deed, hij was ongetwijfeld wel de meest consequente die in een moderne roman speelde met schijn en werkelijkheid.

Het ware leven.jpg

De roman van Ilja Leonard Pfeijffer heet Het ware leven, een roman – om precies te zijn. De toevoeging roman in de titel is natuurlijk nodig ter onderstreping van de paradox dat, op een paar kleine details na, alles waar is gebeurd. Maar als je begint te lezen, besef je onmiddellijk dat niets in deze roman waar gebeurd is – vermoedelijk op een paar kleine details na. Pfeijfer werkt volgens hetzelfde stramien als Nabokov, maar hij gaat nog een stap verder.

De schrijverij van Pfeijfer roept bij mij soms bij dezelfde reacties op als die mij wel een overvallen bij het lezen van Nabokov. Zo kan ik diep onder de indruk zijn van de briljante manier van schrijven: zijn stijl, de vondsten, de eruditie, die uiteindelijk allemaal gevoed worden door een naar de ratio snakkende bezetenheid. Maar aan de andere kant raak ik ook geïrriteerd door een zekere mate van koketterie en de onophoudelijke dwang van de schrijver om te laten zien hoe knap hij eigenlijk wel is. Het ware leven, een roman wisselt op die manier briljante passages af met geforceerde spelletjes, en met lullige ongein die door de incrowd op de kunstredactie van NRC/Handelsblad ongetwijfeld begrepen wordt, maar die bij een minder goed ingevoerde lezer in koude aarde zal vallen.

Het ware leven, een roman
heeft verschillende verhaallijnen, die suggereren alles met elkaar te maken te hebben, maar die ook weer hun eigen gang gaan, tenminste als de schrijver – hij treedt ook op als personage – daar toevallig zin in heeft. Het ware leven, een roman is een grote trommel, waar van alles en nog wat in zit. Voor mijn part beschrijf je deze roman als pianola, die allerlei verschillende deuntjes kan spelen, maar zo dat het ene deuntje toch lijkt op het andere. Het boek bestaat uit korte hoofdstukjes, die de lengte hebben van een wat langere column.

Een van de hoofdpersonen is de tweede luitenant Ferdinand Boeb, die diep in Rusland een of andere vergeten oorlog uitvecht. Dit verhaal is tevens een pastiche op het Russische schrijven uit de negentiende eeuw, en je moet daarbij denken aan Oorlog & Vrede en misschien nog meer aan Tolstoi’s verhalenbundel Sebastopol. Pfeijffer beheerst het idioom van de luitenant die naar zijn geliefde thuis schrijft, bijna perfect. Toch maakt de schrijver al snel duidelijk dat dit oorlogsverhaal ook maar verzonnen is, dat de luitenant oprukt naar een stad die helemaal niet bestaat. Hoewel, die stad bestaat natuurlijk wel – zij het in het hoofd van de schrijver.

Een andere verhaallijn loopt via Eugenie van Zanten, een aantrekkelijk vrouw van net in de veertig, die wel eens wat anders wil dan haar eigen man Kees – of Piet, of Klaas, of welke naam de schrijver hem geven mag. Eugenie heeft het in haar hoofd gezet om een Napolitaanse roman De heuvels van Amalfi te schrijven. Zij reist daarvoor naar Italië, waar zij uiteraard allerlei avontuurtjes beleeft – of niet beleeft. Het hangt er maar vanaf of de schrijver wil dat dit allemaal echt gebeurd is. En dat wil hij en toch ook weer niet.

Mijn bezwaar tegen de roman van Pfeijffer is beetje dat dit een roman is, die over schrijven gaat – en van romans die het schrijven tot onderwerp hebben en alles wat daar mee samenhangt, word ik wel eens een beetje moe. Zeker, Pfeijffer maakt over het schrijven ook een paar behartigenswaardige opmerkingen, maar je vraagt je wel eens af tot wie hij zich eigenlijk richt. Net als in sommige boeken van Nabokov raakte ik bij Pfeijffer wel eens de weg kwijt en kreeg ik een zekere aversie tegen de ingewikkelde puzzel die de schrijver ons ter oplossing had voorgelegd. Goed je best doen, lezer – hoor je de schrijver in je oor fluisteren. Onlangs heb ik in St. Petersburg een bezoek gebracht aan het geboortehuis van Nabokov, dat momenteel wordt gerestaureerd en tot museum ingericht. Ik zag daar een video, waarop Nabokov zelf vertelde waarom hij het de lezer soms expres moeilijk maakt – en ik dacht, heel even in flits: nee. Jaren geleden zou ik “ja” gedacht hebben.

Het ligt dus misschien ook aan mij.

Dat alles neemt niet weg dat Het ware leven, een roman ook een aantal vreselijk geestige passages bevatten. Pfeijffer schrijft met een gemak en met een plezier dat het niet veel moeite kost je heen te zetten over de gemelijkheid die af en toe ook de kop opsteekt. Een tikje slordig is de auteur wel. Zo schrijft hij op pagina 163 dat wij “nu precies op de helft zijn”, terwijl mijn drukproeven 319 pagina’s bevatten en de uitgever zelf het aantal van 320 opgeeft. In Het ware leven, een roman wordt een vrouw ook “voor de eerste keer ontmaagd”. Ik ben meer geïnteresseerd in vrouwen die voor de tweede keer worden ontmaagd.

Ik bedoel: je wordt soms ook een beetje melig van dit boek.

Niettemin zou de auteur van deze recensie Het ware leven, een roman bij u willen aanbevelen. De vraag is alleen of de recensent daar wel verstandig aan doet. Volgens de flaptekst “bestaat er na Het ware leven, een roman geen fictie meer, omdat alles waar en echt is wat zal worden verzonnen en alles waar en echt zal blijken al in deze roman verzonnen is”.

Zo staat het er echt, met als vette conclusie: “Dit boek is echt”.

Pas dus op als u naar boekwinkel gaat om het te kopen. Mogelijk heeft men van Het ware leven, een roman nooit gehoord.

HP\De Tijd, 6 oktober 2006