Over prof. Heertje, Pekka Himanen en Henryk Broder

Columns

Het openluchtmuseum Europa
Onlangs reed ik langs het voormalig kunstenaarsdorp Ruigoord, dat aan het Noorzeekanaal lag, maar dat moest verdwijnen vanwege grootse economische plannen. Het kerkje staat er nog en ook nog een paar huizen, maar mensen wonen er niet meer. Zij hebben flatjes gekregen in de stad.

Met die grootse economische plannen wil vooralsnog niet erg lukken. Veel schepen gaan toch liever naar Rotterdam dan naar Amsterdam. Toen die grootse economische plannen nog in de kinderschoenen stonden, heb ik eens met allerlei belanghebbenden een forum voorgezeten over de toekomst van het gebied langs het Noorzeekanaal.

De econoom Prof. Heertje was er ook. Hij was fel tegen de plannen. Hij zag milieu, natuur en woongenot ook als economische eenheden en zei dat die alleen maar in waarde zouden gaan stijgen. Wij moesten daar zuinig op zijn.

Ruigoord bestaat niet meer, prof. Heertje is met pensioen en je kunt nog steeds een half uur langs het Noorzeekanaal rijden, zonder ook maar één zeeschip tegenkomen.

Onlangs wilde ik met mijn zoon naar het Rijksmuseum. Hij had een billboard gezien met een zelfportret van Rembrandt erop en wilde weten wie die man was. Blij dat mijn zoon enige culturele belangstelling toonde, vervoegden wij ons op een vrije middag voor de ingang van het Rijksmusem. Een lange rij wachtenden stond voor ons. Veel Japanners en Chinezen. Ook toen het onaangenaam begon te regenen, wilde niemand van wijken weten en doorweekt stonden wij tenslotte binnen, met die Japanners en Chinezen.

In veel toekomstbeschouwingen lees ik dat het oude Europa op het punt staat een openluchtmuseum te worden. Door de toenemende vergrijzing kunnen de Europeanen het economisch niet meer bijbenen en het zal niet lang meer duren of de Aziaten komen hier alleen nog voor onze kunstschatten en onze voetbaltrainers. Welke kant gaat het op? In wat voor een wereld zal mijn zoon leven? In een bruisende metropool of in een grachtengordel, die door de Unesco tot nationaal erfgoed te verklaard, zodat het verboden zal zijn daar nog één raamkozijn te veranderen?

Pekka2.jpg
(Dit is Pekka)

Onlangs las ik in het Financieele Dagblad een interview met Pekka Himanen, een briljante Fin van 32 jaar, die op zijn twintigste al promoveerde in de filosofie en die inmiddels als een van de voornaamste kenners wordt beschouwd van de informatiesamenleving. Himanen is zo’n beetje gasthoogleraar op alle grote universiteiten ter wereld en zit in een denktank met Larry Page van Google en Jerry Yang van Yahoo. In Finland passeert geen wet het parlement zonder zijn inzichten en ook is hij adviseur van Tony Blair.

Een topguy.

Himanen zit drie toekomstscenario’s. Het eerste scenario – Himanen spreekt van “scripts” – is het Amerikaanse. Dat is een script van winnaars. Het is net als in een Hollywood-film: aan het eind is er altijd een happy ending. Wij, in Europa, zijn geneigd dat Amerikaanse script zowel hard (voor de verliezers) als zoetsappig te vinden, maar Himanen wijst erop dat de Verenigde Staten het machtigste land ter wereld zijn en dat zij een derde van de wereldeconomie bezitten. Ook komt vijftig procent van alle investeringen in research & development uit de VS. Alle reden dus om dat script serieus te nemen.

Het tweede script is het Aziatische, en dan vooral de Chinese versie daarvan. De Chinezen vinden zichzelf superieur en slechts door een historische speling van het lot hebben zij tijdelijk hun hegemonie in de wereld aan het Westen en de Amerikanen moet afstaan. Maar dat zal in de toekomst weer worden teruggedraaid.

En dan is er nog een derde script, het Europese. Dat is het script van de tragedie, waarin het slecht afloopt. Veel meer dan een vakantiebestemming te worden, lijkt er voor de Europeanen niet in te zitten. Er bestaat geen Europese droom, waar de Europeanen voor warm lopen en dat zal hun nog lelijk opbreken. Een beetje groei, dat is wat wij in Europa willen, en laat voor de rest alles bij het oude blijven. Maar stel je eens voor, zegt Himanen, dat Martin Luther King op het Lincoln Memorial in Washington had uitgeroepen: “I have a dream dat wij volgend jaar 3% groeien!”.

Himanen meent dat een combinatie van creativiteit en zorg nog een soort oplossing zou kunnen zijn voor Europa. Dat betekent dat Europa enorm zou moeten investeren in onderwijs en tevens zou moeten trachten de welvaartstaat in stand te houden. Maar het industriële tijdperk is voorbij en de gedachte dat wij worden verzorgd van de wieg tot het graf zullen wij moeten opgeven. Joop den Uyl meende nog dat er zoiets bestond als “een maakbare samenleving”. Dat is een illusie, zo lang de ontwikkelingen in de wereld ons confronteren met de ene verrassing na de andere.

In Europa zijn wij niet meer voorbereid op verrassingen. Wij analyseren, volgens Himanen, alleen nog maar oude kennis. Wat bedoelde Marx met…, wat wilde Weber met…? In Europa gaan ouders met hun kinderen naar musea, waar oude schilderijen hangen. Het zal niet lang meer duren of die ouders gaan hun kinderen vervelen.

Hurra, wir kapitulieren!.jpg

Net wilde ik dit stukje op deze site zetten, toen ik in de Volkskrant een interview las met de Duitse schrijver Henryk Broder, die onder titel Hurra, wir kapitulieren! een boek schreef over de onvermijdelijke opkomst van de islam in Europa en de rampzalige gevolgen daarvan. Hij beschrijft de houding van veel intellectuelen ten opzichte van islam als die van de derde-weggers ten opzichte van het communisme in de jaren vijftig van de vorige eeuw.

Ook Broder ziet voor Europa drie opties: “En die zijn alle even onaantrekkelijk. De meest waarschijnlijke is dat Europa zich willoos laat islamiseren. De tweede is dat ze haar vrijheid opoffert aan een vals gevoel van veiligheid. De derde optie is dat Europa een economisch wingewest wordt van India en China. Deze landen moeten de Arabieren dan wel vóór zijn”.

Wat Broder uitsluit is dat de Europeanen nog in staat zijn het onheil af te wenden: “Het dominante ethos werd vertolkt door een domme, blonde schrijfster met wie ik onlangs een debat voerde. Zij beweerde dat je je soms beter kunt laten verkrachten dan je daartegen te verzetten. Soms kun je beter de strijd vermijden dan het risico lopen ten onder te gaan”.

De dag nadat het interview met Broder was verschenen, probeerde ik Hurra, wir kapitulieren! te kopen, maar de weinige exemplaren bij de Amsterdamse boekhandels waren al uitverkocht.

Hijzelf vindt zich daarvoor te oud – zestig, net als ik – maar Broder adviseert de Europese jeugd om naar Australië of Nieuw-Zeeland te emigreren.

De Humanist, juni 2006 en aangepast in oktober 2006.