Verlichtingsfundamentalisme is niet zoiets als moslimfundamentalisme

Gastenhoek

In de Rode Hoed hebben twaalf columnisten een column uitgesproken over een door mij opgegeven onderwerp. De komende tijd zullen die columns hier worden gepubliceerd.

Cliteur2.jpg

Deze column is van Paul Cliteur, die de de volgende stelling op kreeg: “De term verlichtingsfundamentalisme, zoals onder meer door Ian Buruma wordt gebezigd, is onzinnig“.

Beste Max,

Mijn opdracht was om iets te zeggen over het nieuwe boek van Ian Buruma, Murder in Amsterdam: The Death of Theo van Gogh and the Limits of Tolerance. Zoals je me vertelde, loop je zelf rond met het plan een boek over Van Gogh te schrijven, dus ik hoop dat mijn kanttekeningen daarvoor nuttig kunnen zijn. Laat ik beginnen met een paar praktische tips.

Allereerst: als je overweegt voor dat boek mensen te gaan interviewen, dan zou ik een bandrecorder meenemen.

Als tweede: zet alleen iets tussen haakjes als iemand dat werkelijk heeft gezegd.

Tenslotte: als mensen heel gênante dingen lijken te zeggen, leg het ze dan later nog even voor. Misschien heb je het als luisteraar verkeerd begrepen.

Dit lijken misschien vanzelfsprekendheden. Misschien waren het ook eens vanzelfsprekendheden. Maar de journalistieke mores zijn veranderd. Of denkt men dat in de culture wars alles mag? Als de schoften maar worden afgeserveerd?
Weet ik nu ook niets anders te presenteren dan deze ‘pietluttigheden’?

Jawel.

Laat ik proberen in een paar zinnen de ideologische kern van dat boek weer te geven. De boodschap die daarin verpakt ligt, is dat we zelf schuldig zijn aan het religieuze terrorisme dat ons bezoekt. Nu zat dat ook al in zijn vorige boek, Occidentalism, waarin de religieuze achtergrond van het terrorisme werd weggepoetst, maar hier is het nog manifester aanwezig.

Religieus terrorisme is, denkt Buruma, een reactie op wat Jonathan Israel in Radical Enlightenment (2001) en Enlightenment Constested (2006) heeft aangeduid als ‘de radicale Verlichting’. De remedie om uit de ellende van de radicalisering te komen, is het radicalisme van beide zijden af te zweren. Als we allemaal maar in dat genuanceerde en pragmatische midden gaan zitten en de extremisten en radicalen over de schutting gooien, dan komt het vanzelf wel goed met Nederland. Daarmee is dat boek van Buruma dus de ideologische rechtvaardiging van de wijze waarop de Nederlandse bestuurlijke elite tegen het terrorismevraagstuk aankijkt.

Cliteur3.jpg

Nu weet ik zeker dat er mensen zijn die zeggen: staat dat er echt? Maakt Cliteur geen karikatuur van dit mooie en genuanceerde boek? Nee, het is een extremistisch boek en het verdedigt een absurde these. Lees het maar na op pagina 31 en 32 van de eerste versie van de Engelstalige editie (let op de versies in verband met rectificaties).

Radicale Verlichting en Radicaal religieus terrorisme zijn loten van dezelfde stam: radicalisme. Spinoza (bij Israel de peetvader van de radicale Verlichting) of Mohammed B.: het is dan één en hetzelfde.

Maar een radicaal plan om de honger uit de wereld te helpen is niet hetzelfde als een radicaal plan om minderheden over de kling te jagen, omdat beide plannen ‘radicaal’ zijn. Een radicale liefde voor de mensheid is niet in wezen hetzelfde als een radicale haat voor de mensheid op grond van de radicaliteit. Radicaal geschrijf is van een totaal andere orde dan radicaal onthoofden. Als je die twee dingen gaat identificeren, dan raak je de Europese cultuur in het hart. Het introduceren van de notie ‘geestelijk geweld’ waarop ‘fysiek geweld’ een begrijpelijke reactie vormt, zou vele romans, toneelstukken en filosofische werken op de Index van verboden boeken doen belanden.

Als Buruma zijn eigen boek nog eens van voor tot achter had doorgelezen, had dat hem bovendien te denken moeten geven dat ook een gematigde burgemeester en een gematigde wethouder tot voorwerp van terroristische dreiging zijn geworden. Niet alleen mensen als Van Gogh. De these van het boek wordt dus ook nog eens door het materiaal dat de schrijver zelf presenteert weerlegt. Maar die arme Buruma merkt dat helemaal niet.

Max, ik wens je veel succes met je boek. Doe het beter dan Buruma. Dat moet lukken. |

Paul Cliteur