The Max Pam Globe
- Sinds 1998
- 19-04-2024
- @maxpam1 volgen © Max Pam
David Bronstein (1924-2006)
Schaken
David Ionovich Bronstein, die deze week op 82-jarige leeftijd is gestorven, was een groot schaker, maar van hem wordt ook wel gezegd dat hij de grootste schaakblunder van de twintigste eeuw heeft begaan. Het was in 1951, in de zesde partij van zijn match tegen Botwinnik, toen de volgende stelling werd bereikt:
Bronstein had zojuist de vijfde partij gewonnen en graag wilde hij met wit zijn voorsprong vergroten. Maar dit wisselvallige duel was niet helemaal voorspoedig verlopen en nu was het tijd om in remise te berusten.
Bronstein zag ook wel dat hij met: 57. Pe6+ Kf3 58. Pd4+ Kf2 59. Ka4 e2 60. Pc2 e1D 61. Pe1x Ke1x 62. Ka5xKd2 63. Kb4x b6 remise kon maken, maar toen begon hij te dagdromen. Hij had de opening anders moeten spelen, hij had Botwinnik op zijn eigen terrein moeten opzoeken, hij had natuurlijk nooit verzeild moeten raken in de stelling die nu op het bord stond.
Vijfenveertig minuten duurde de dagdromerij van David Ionovich Bronstein. Zijn gedachten waren niet alleen over het hele bord, maar ook over de hele wereld gegaan. Hij moest nu eindelijk een zet doen. En dat deed hij ook. Na vijfenveertig minuten nadenken deed Bronstein zonder na te denken: 57. Kb3-c2??
Daar keek Botwinnik wel even van op, maar die hoefde niet lang na te piekeren over het antwoord: 57. … Kf4-g3!
Onmiddellijk begon tot Bronstein door te dringen wat hij zichzelf had aangedaan. Er was nu geen paardschaakje meer. Een van de twee zwarte pionnen zou doorlopen. Bronstein gaf op, gebroken. De blunder van de eeuw, zei hij later, en velen zeiden het hem na. In het verloop van de tweekamp miste Bronstein nog een paar kansen en tenslotte eindigde het gelijk: 12-12. Dat betekende dat Botwinnik als regerend wereldkampioen niet was verslagen en daarom zijn wereldtitel mocht behouden.
In de jaren daarop kreeg Bronstein geen tweede kans meer, hoewel veel van zijn collega’s vonden dat hij eigenlijk sterker was dan Botwinnik. Ook ging het gerucht dat bij een nieuwe uitdaging de jood Bronstein voorrang moest geven aan de Rus Smislov, maar Bronstein zelf heeft altijd ontkend dat Smislov iets te verwijten viel.
Wel speelde het joods zijn een grote rol in Bronsteins leven. Men zegt dat Bronstein een verre neef was van Trotski, die inderdaad ook Bronstein heette. Zeker is dat Bronsteins vader tijdens de Stalinistische terreur in de jaren dertig is gearresteerd en lange tijd in een strafkamp heeft gezeten. Pas in 1944 kwam hij vrij, maar hij mocht niet terug naar Moskou, waar zijn gezin woonde. Er schijnt een officieel document te bestaan waarin Bronsteins vader wordt vrijgepleit, maar dat heeft niet geleid tot een volledige rehabilitatie.
Met Botwinnik kon Bronstein na 1951 niet meer door een deur en als je met hem sprak, kreeg je de indruk dat de “patriarch van het Russische schaak” een obsessie voor hem was geworden. Hij had weinig goede woorden over voor Botwinnik, al deed hij in het openbaar wel eens anders voorkomen.
Een dagdromer is Bronstein altijd gebleven. Soms baarde hij opzien door reeds op de eerste zet rustig een uurtje te gaan nadenken. Anders dan voor Botwinnik was schaken voor hem geen wetenschap, maar een kunst. De woorden “originaliteit” en creativiteit” rolden hem regelmatig uit de mond. Hij kon lyrisch worden over een gambiet of een pionoffer, en hij bedacht allemaal mogelijkheden om te ontsnappen aan de saaie praktijk van wat hij “het boekhoudersschaak” noemde. Zijn belangstelling ging ook verder dan alleen maar schaken. Bronstein sprak vloeiend Engels en was een groot kenner van Shakespeare.
David Ionovich Bronstein heeft verschillende grote toernooien gewonnen, waaronder het kandidatentoernooi van 1950 in Boedapest. Hij schreef een paar bijzondere schaakboeken, die vooral opvallen door hun eigenzinnigheid. Bronstein heeft ook belangrijke bijdragen geleverd aan de openingstheorie, onder meer in het Konings-Indisch, maar zodra een idee van hem in de boeken werd opgenomen, was Bronstein er zelf op uitgekeken.
Hij stierf in de armen van zijn vrouw. De volgende partij is erg beroemd.
De witspeler dacht lange tijd dat hij gewonnen stond.
Sita-Bronstein (Praag 1946)
1. c2-c4 e7-e5 2. Pb1-c3 Pg8-f6 3. Pg1-f3 d7-d6 4. d2-d4 Pb8-d7 5. g2-g3 g7-g6 6. Lf1-g2 Lf8-g7 7. O-O O-O 8. b2-b3 c7-c6 9. Lc1-b2?
De zet was 9. La3!
9. … Tf8-e8 10. e2-e4 e5xd4 11. Pf3xd4 Dd8-b6 12. Dd1-d2
Weer niet nauwkeurig. Beter was 12. Dc2!
12. … Pd7-c5 13. Tf1-e1 a7-a5 14. Ta1-b1 a5-a4 15. Lb2-a1 a4xb3 16. a2xb3 Pf6-g4! 17. h2-h3?
Een ernstige fout, die vervangen had moeten worden door het defensieve 17. Pd1, en wit staat nog.
17. … Ta8xa1!
Een diepzinnig offer. Bronstein is helmaal in zijn element.
18. Tb1xa1 Pg4xf2!
De pointe is dat na 19. Df2x Pd3! het paard op d4 blijft hangen, terwijl 19. Kf2x Pb3x! ook niet te spelen is.
19. Te1-e3 Pf2xh3+ 20. Kg1-h2 Ph3-f2 21. Te3-f3 Pc5xe4 22. Dd2-f4 Pf2-g4+ 23. Kg1-h1 f7-f5!
Zwart blijft in stijl. De witte tegenstoot loopt dood, want 24. Pe2 Pf2+ gaat ook mis.
24. Pc3xe4 Te8xe4 25. Df4xd6 Te4xd4 26. Db6-b8 Td4-d8 27. Ta1-a8 Lg7-e5 28. Db8-a7 Db6-b4 29. Da7-g1 Db4-f8 30. Lg2-h3 Df8-h6!
Na deze krachtzet gaf wit op. Er is geen verdediging meer: 31. Df1 Td2 32. Tc8x+ Kf7 en wint.
Over de volgende partij was Bronstein heel tevreden.
Bronstein-Keres (Göteborg 1956)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 Lf8-b4 4. e2-e3 c7-c5 5. Lf1-d3 b7-b6 6. Pg1-e2 Lc8-b7 7. O-O c5xd4 8. e3xd4 O-O 9. d4-d5 h7-h6 10. Ld3-c2 Pb8-a6 11. Pc3-b5!
De consequentie van wits negende zet.
11. … e6xd5 12. a2-a3 Lb4-e7 13. Pe2-g3 d5xc4
14. Lc1xh6!
Dat kwam voor Keres totaal onverwacht.
14. … g7xh6 15. Dd1-d2 Pf6-h7
Ook 15. … Pc5 was mogelijk, maar ook dan zou wit volgens Bronstein in het voordeel komen.
16. Dd2xh6 f7-f5 17. Pg3xf5 Tf8xf5
Want 17. … Tf7 18. Dg6+ Kf8 19. Pbd6 Ld6x 21. Dd6x+ Kg6 22. Ph6+ verliest.
18. Lc2xf5 Ph7-f8 19. Ta1-d1 Le7-g5 20. Dh6-h5 Dd8-f6 21. Pf5-d6 Lb7-c6 22. Dh5-g4 Kg8-h8 23. Lc2-e4!
Zeer sterk gespeeld, in feite de winnende zet.
23. … Lg5-h6 24. Le4xc6 d7xc6 25. Dg4xc4 Pa6-c5 26. b2-b4 Pc5-e6 27. Dc4xc6 Ta8-b8 28. Pd6-e4 Df6-g6 29. Td1-d6 Lh6-g7 30. f2-f4 Dg6-g4 31. h2-h3 Dg4-e2 32. Pe4-g3 De2-e3+ 33. Kg1-h2 Pe6-d4
Ook 33. … Pf4x 34. Th6+ Ph7 35. Dd6! Lh6x 36. Pf5 De8 37. Dd4+ Kg8 38. Ph6x+ was onvoldoende.
34. Dc6-d5 Tb8-e8 35. Pg3-h5 Pd4-e2 36. Ph5xg7 De3-g3+ 37. Kh2-h1 Pe2xf4 38. Dd5-f3 Pf4-e2 39. Td6-h6+
en zwart gaf op.
Het Parool, 9 december 2006