Famous last words heard

Gastenhoek

In De Rode Hoed hebben twaalf columnisten een column uitgesproken over een door mij opgegeven onderwerp. De komende tijd zullen die columns hier worden gepubliceerd.

Van Heerden2.jpg

De eerste column is van Jaap van Heerden, die de de volgende stelling op kreeg: “Niet van belang zijn de laatste woorden die een mens in zijn leven spreekt, maar die hij hoort”.

Jaap van Heerden:

Van sommige historische figuren weten wij wat hun laatste woorden waren. Die woorden zijn een onderdeel geworden van hun reputatie en schoolkinderen worden geacht ze te kunnen reproduceren, als hen dat wordt gevraagd. Daarom weet iedereen dat Willem van Oranje, liggend in het trapgat van het Prinsenhof te Delft, zei: “Ayez pitié, mon Dieu, de moi et ayez pitie de ce pauvre peuple“, voordat hij de laatste adem uitblies. Goethe zou als laatste woord gezegd hebben “Meer licht” en Wittgenstein nam afscheid van dit leven met de opdracht: “Tell them I had a wonderful time“.

Interessante opmerkingen. Voorbeelden uit de rubriek Famous last words .Voor iedereen geldt dat iets het laatste is wat hij zal zeggen, tenzij hij de taal niet machtig is. Dat wij daar aandacht voor hebben, markeert ons besef dat het leven eindig is. Het zijn niet zomaar woorden, het zijn laatste woorden. Vaak denkt men dat die laatste woorden karakteristiek zijn voor de persoon die het loodje legt. “Wat waren zijn laatste woorden? Rot op. Werkelijk? Dat typeert hem helemaal, ach, ach, toch wel leuk dat hij tot het einde toe dezelfde is gebleven”.

Van Heerden.jpg
(Links Jaap van Heerden en rechts Ashin Ellian)

De verzameling laatste woorden wordt beschouwd als cultureel erfgoed. Daarmee doen wij onszelf te kort, want wij verwaarlozen de verzameling woorden die de stervende als laatste heeft gehoord. Onze cultuur heeft als kenmerk dat zij tot eenzijdigheid neigt, ook in het geval van het laatste woord. Wij memoreren uitsluitend wat de stervende als laatste heeft gezegd en speuren daarbij –meestal tevergeefs- naar een diepere betekenis maar vergeten dat er ook altijd iets is dat de stervende als laatste heeft gehoord. Daar moeten ongetwijfeld opmerkelijke juweeltjes tussen zitten, maar ook verbijsterende banaliteiten en ongepastheden. Wat heeft de overledene als laatste gehoord. Aandacht daarvoor leidt vroeg of laat tot een collectie Famous last words heard.

Naast het laatst gesproken woord hoort ter aanvulling het laatst gehoorde woord. Nu is niet iedereen gevoelig voor de onbeperkte toepassing van wat ik maar even het beginsel van complementariteit zal noemen. Niet alles hoeft nog eens van een andere kant belicht te worden. Niemand stelt zich de aanvullende vraag wat er gebeurt met de plastic bolletjes cocaine als ze eenmaal zijn geleegd. Wie slikt ze weer in en brengt ze naar de Antillen of Suriname terug. Misschien heeft dit vraagstuk geen betekenis, maar ik heb mij wel eens afgevraagd hoeveel radeloze ongehuwde moeders voor deze missie zijn gezwicht.

Tommy Cooper tuimelde op het toneel achterwaarts over een sofa en was dood. Hij had een beroerte gekregen. Maar de zaal barstte uit in een daverend lachsalvo. Dat moet het laatste geweest zijn dat hij heeft gehoord. Heel gepast voor een komiek. De tragische uitkomst was een speling van het lot, maar je kunt het lot natuurlijk ook een handje helpen. De meeste mensen staan er niet bij stil maar het is niet ondenkbaar dat het moment waarop wij het tijdelijke voor het eeuwige verwisselen een moment van intense saaiheid is. Bertrand Russell had daar een vermoeden van toen hij schreef: “A man would not feel bored while he was being executed“.

Dan wacht je in spanning op de dood. Maar dat is natuurlijk niet iedereen gegeven en niet iedereen zal streven naar de strop om verveling uit te sluiten. Een van de nabestaanden wordt doorgaans gecomplimenteerd om de mooie woorden die hij aan het graf heeft gesproken. Maar voor het slachtoffer komen die woorden te laat. Het zijn niet de laatste woorden die hij heeft gehoord. Sommige grafredes zijn van grote literaire waarde en worden gepubliceerd. Die status verdient ook het laatste woord dat de stervende heeft gehoord. De schrik slaat je om het hart als je je realiseert welke botte opmerkingen aan het sterfbed de laatste woorden kunnen vormen. Haal je even een paar pilsjes, voor straks. Ik let wel even op. Dat wil je iemand toch niet als laatste boodschap meegeven.

En denk niet dat de stervende je niet hoort, want zelfs onder narcose blijken mensen nog het een en ander op te pikken uit de conversatie van de chirurgen. Je zou zorg moeten besteden aan de laatste woorden die hij hoort. Ze moeten boeiend en geestig zijn. Liever geen moppen of voetbaluitslagen. Je moet er mee naar buiten kunnen treden. Dit zijn de laatste woorden die Jan hoorde en dat zal hem plezier gedaan hebben. Hij zal er eer mee inleggen. Onder de nabestaanden zal ook tevredenheid heersen, als het een beetje aardige zin was die als laatste werd gehoord. Je kunt je er op voorbereiden. Zeker zal de zorg om het laatst gehoorde woord een einde maken aan de gebrekkige articulatie, waartoe de meeste mensen neigen, want je wilt toch geen afscheid nemen met een uitspraak die niet kan worden verstaan.

In rouwadvertenties lees je wel eens dat de Heer de overledene tot zich geroepen heeft. Als dat waar is, betekent dat dat de overledene als laatste zijn eigen naam gehoord heeft. Dat is zielig, want dan heeft hij stemmen gehoord. Het zou betekenen dat hij in een moment van schizofrenie het leven heeft verlaten. Laat dat niet gebeuren. Zorg voor een passend laatste woord.

Jaap van Heerden