De hele Arie Visser voor twee geeltjes

Boeken etc

Verzameld werk
Arie Visser
Prometheus

Bezorgd door Oek de Jong, Guus Luijters en Wim Sanders is het Verzameld Werk van Arie Visser verschenen, een initiatief dat niet genoeg kan worden geprezen. Daarom allereerst: ga die cassette met die drie delen Arie Visser kopen! Vijftig euro – “twee geeltjes”, om met Visser zelf te spreken – is geen geld voor dit proza, dat tot het zieligste en tevens tot het allerontroerendste behoort uit de Nederlandse literatuur.
Arie Visser (1944-1997) heb ik iets meer dan oppervlakkig gekend. Hij was ogenschijnlijk iemand om met een boog om heen te lopen, zoals Adriaan van Dis schreef.
De geur van armoede en verdriet hing altijd rond hem. Arie was een junk, die tijdens het praten maar steeds zijn neus ophaalde.

Meestal liep het erop uit dat de aangesprokene werd gevraagd een kleine financiële bijdrage te leveren om de levensomstandigheden van Arie Visser te verbeteren. Met Johnny van Doorn behoorde hij tot de grootste bietsers van de stad, maar van die twee was hij ongetwijfeld de meest elegante.

Wie de moeite nam Arie Visser beter te leren kennen, trof een zeer zachtaardige geest, een belezen man en een zoeker naar het hogere. Hij beschouwde zichzelf als een dichter pur sang en dat was hij natuurlijk ook. Maar helaas maakte die opvatting hem niet helemaal geschikt voor het leven. Iemand die in onze tijd alleen maar dichter wil zijn, verkeert automatisch in geldproblemen.

Arie Visser.jpg

Geldproblemen die altijd en eeuwig moesten worden opgelost. Over hoe Arie dat probeerde, circuleren vele anekdotes. Zo herinner ik me dat Arie op een keer bij zijn uitgever Mai Spijkers langskwam en in de gang een zojuist gearriveerde doos zag staan, met daarin exemplaren van het nieuwe boek van Beatrijs Ritsema.

“Hé, dat is aardig”, dacht Arie, en hij deed een greep in de doos.

Vervolgens spoedde hij zich naar antiquariaat Kok, waar hij de boeken van de hand deed, ten einde van het daarmee verkregen geld een shot te halen. Toen Arie verdwenen was, zette de antiquaar het boek in de etalage, waar niet veel later Beatrijs Ritsema langsliep. Zij werd daarmee de eerste schrijver in de geschiedenis, die haar boek al in de ramsj zag liggen, voordat het was uitgekomen.

Ik hoop maar dat deze anekdote op waarheid berust.

Arie Visser (Verzameld Werk).jpg


Het Verzameld Werk bestaat uit drie delen: Proza, Poëzie en Documentatie. De bezorging is voorbeeldig. Oh, wat zou Arie trots zijn geweest als hij dit had kunnen zien! Het Proza-deel bevat zijn roman Het vangen van de draak, alsmede allerlei columns en essays over uiteenlopende onderwerpen, variërend van een stukje over de djellaba tot verhalen over Charlie Parker en Castaneda. Het meeste van dit journalistieke werk heeft in NRC/Handelsblad gestaan, toen K.L. Poll er nog de scepter zwaaide over cultuur en boeken zwaaide. Teruglezend valt op dat Arie heel down to earth over spirituele onderwerpen kon schrijven.

Wat hem in dit opzicht bijzonder interessant maakt, was zijn bekering tot de islam. Die kwam tot stand toen hij in het Amsterdamse café Bern bij de kaasfondue een jonge Marokkaanse vrouw tegenkwam, die aanvankelijk uit was op een schijnhuwelijk. Maar Arie maakte er een serieuze zaak van en zo trouwde de belezen junk met een analfabete. De politie is er tenslotte op het stadhuis nog aan te pas gekomen, maar Arie en zijn bruid zetten door en wisten de autoriteiten te verslaan. Het werden de gelukkigste jaren van zijn leven, al kon het natuurlijk niet duren. Later is Arie nog bij mij thuis geweest om me uitgebreid te onderwijzen over de islam en om te verhalen over de rust die deze religie hem had gebracht. Men ziet: ik kan met recht zeggen dat ik moslims heb onder mijn beste vrienden.

Het poëziedeel zal de kenners het meest tot de verbeelding spreken. In het latere werk worden de gedichten esoterischer en minder toegankelijk, maar onverstaanbaar worden zij nooit. Regelmatig zitten er echte pareltjes tussen, zoals dit Liedje:

was de draak nu echt te vangen
op de zeedijk van verlangen

hij heeft gegeven en genomen
ijskoud zweet en een paar dromen

In het derde deel, Documentatie, hebben de samenstellers allerhande informatie bijeen gebracht: biografische gegevens, persoonlijke herinneringen, interviews, foto’s en door Arie Visser geschreven brieven. Dat bijeenbrengen is met liefde gedaan en de informatie die dit deel bevat, is zo aandoenlijk dat het bijna niet mogelijk is de ogen droog te houden. Er staan mooie interviews in van Adriaan van Dis en Oek de Jong. De laatste sprak uren lang met Visser. Ook de bijdragen van Stan van Houcke en Guijs Luijters trekken een kerfje in de ziel. Maar het meest aansprekend zijn toch de brieven van Arie Visser zelf.

Bijna zonder uitzondering zijn het bedelbrieven. De twee brieven die hij stuurde aan K.L.Poll, chef van het vrijdag-supplement van de NRC/Handelsblad, zijn hartverscheurend: “Bert, de toestand is treurig”. Waarna een opsomming volgt van de financiële situatie waarin Visser verkeerde. Platzak, dat was het woord. Geen geld voor eten en drinken. Geen werk en geen uitzicht daarop, met als slotzin de kreet om hulp: “Ik heb je steun nodig, Bert, zowel in moreel als in praktisch opzicht”.

De bezorgers vonden de doorslag van de brief en vonden daarop door Visser genoteerd: “nooit antwoord gehad”.
Er is ook zo’n brief aan Max van Rooy, een ander contactpersoon bij NRC/Handelsblad, met weer hetzelfde resultaat: “nooit antwoord gehad”. Maar de meest schrijnende is de brief aan Mai Spijkers, zijn uitgever bij wie hij inmiddels al voor zo’n zevenduizend gulden aan voorschotten in het krijt stond. Spijkers wilde nu dat boek wel eens zien, dat hem steeds maar was beloofd. Arie reageerde boos en legde weer eens uit in welke vicieuze cirkel hij verkeerde. Als er geen geld was, kon hij niet schrijven. En als hij niet kon schrijven, was er geen geld.

De brief van Visser aan Spijkers eindigt zo: “Vandaar dat ik mijn betrekkingen met de firma verbreek en het advies herhaal dat ik je gegeven heb toen ik je voor het laatst sprak. Schrijf jij dat boek zelf maar!”.

Pure literatuur. Mai Spijkers van Prometheus is de uitgever van het Verzameld Werk.

HP\De Tijd, 21 september 2007