Charlotte en de vrijheid van de kreeft

Boeken etc

Koetsier Herfst
Charlotte Mutsears
Uitgever: De Bezige Bij

Maarten Doorman, een echte bijzondere professor in het echte vak dat Kritiek van Kunst en Cultuur heet, heb ik eens horen beweren dat een literaire recensie er niet is om het verhaal na te vertellen, maar dat het er primair om gaat om een oordeel te geven. Het is waar dat de verleiding soms groot is om het uitdelen van het verwoestende oordeel zo lang mogelijk uit te stellen met een onverplichtende samenvatting, maar aan de andere kant kun je je ook afvragen of je überhaupt wel een oordeel mag geven als je niet enigszins weergeeft waar dat boek over gaat.

Een goeie vraag trouwens: waar gaat het boek eigenlijk over? Meestal weet je dat meteen. Soms weet het je al na de eerste zin. Soms weet je het nog niet na 461 pagina’s.
Dat laatste overkwam mij bij het lezen van Koetsier Herfst, de nieuwe roman van Charlotte Mutsaers.

Hoe verder ik erin vorderde, hoe minder idee ik kreeg van de wereld die al deze woorden vertegenwoordigde. In het verleden heb ik me vaak genoeg geamuseerd met de springerige Charlotte Mutsaers, die je telkens als een niet te vangen sprinkhaan voor weet te blijven. Maar dit keer, na tweehonderd pagina’s Koetsier Herfst, begon ik me steeds weer af te vragen: waar gaat dit eigenlijk over?

Nog steeds geen idee.

In zulke gevallen raadpleeg ik wel eens een eerbiedwaardige collega, die meer verstand van zaken heeft dan ik. Arjen Fortuyn bijvoorbeeld, die in NRC.Next het volgende schreef: “Nu klinkt er in de fictie van Mutsaers vaak haar non-fictie door – en omgekeerd. Graag speelt ze een spel met de lezer, suggereert ze zaken die ze dan half terugneemt om er vervolgens toch weer op door te gaan. In dat spel komt ze steeds weer uit bij de macht van de verbeelding. Het gaat er nooit om hoe het ‘echt’ is, alles draait om hoe je het ziet”.

Mmm…daar schiet je ook niet veel mee op. Dus maar weer verder lezen.

Koetsier Herfst.bmp

Laten wij maar eens beginnen met de raadselachtige titel: Koetsier Herfst. Dat zou ook de titel zijn van een gedicht van Osama bin Laden. Op internet kun je het inderdaad vinden onder de vermelding: “Gedichten uit het boek De Rechtvaardige Zon van Osama Bin Laden. Vertaald uit het Arabisch door Ashraf A. Ynaz’ran”. Met een kleine verandering – “borduurwerk” in plaats van “naaiwerk” – heeft Mutsaers de vertaling van Ashraf A. Yzna’ran overgenomen. Het is een esoterisch vers, waarin de dichter aan de koetsier vraagt hem “dronken te maken met je regen”, om hem vervolgens mee te voeren door het heelal.

De vrouwelijke van de twee hoofdpersonen is bij Mutsaers helemaal idolaat van Bin Laden. Overal neemt Adolphe, of Dora of Do – zij heeft al die namen – zijn portretje mee en het bewuste gedicht kent zij uit het hoofd. Zij schreeuwt het uit dat zij Osama “de grootste dichter van deze tijd” vindt en zij vraagt graag applaus voor hem.

De mannelijke hoofdpersoon, de schrijver Maurice Maillot (trui of luier), heeft Adolphe ontmoet dankzij haar mobieltje dat hij in het Vondelpark heeft gevonden. Zij lijkt voor hem op Betty Boop, zij het dat ze zo’n licht damessnorretje heeft en ook nog blond is. Bovendien is zij dierenactiviste. De liefde tussen de twee komt helemaal tot wasdom als Adolphe dronken wordt van geluk door de gouden regen die Maurice over haar laat stromen, wanneer hij zijn gulp opent en haar besproeit met “zijn thermische lans”. Ziels gelukkig murmmelt zijn dan: “Koetsier Herfst”.

Osama bin Laden heeft niet kunnen vermoeden dat zijn poëzie in de Nederlandse literatuur nog eens gebruikt zou worden om de geneugten van plasseks te illustreren. Als Osama dat eerder had geweten, was Theo van Gogh misschien niet vermoord.

Kreeft 1.bmp

Urine speelt een belangrijke rol in de roman, want Adolphe, of Dora of Do weet op haar toekomstig graf ook nog eens haar naam te pissen, ongeveer zoals een hond bij elke boom zijn handtekening achterlaat. Als ik daaraan toevoeg dat Adolphe namens het LLF (Lobster Liberation Front) zegt te opereren, dan zal het duidelijk zijn dat er in de nieuwe roman van Charlotte Mutsaers weer geen normaal mens rondloopt en dat er evenmin sprake is van normale gebeurtenissen.
Dat van die LLF is trouwens niet eens zo raar. Ik heb er bijgestaan dat de schrijver Adriaan Venema in de Amsterdamse Oesterbar een kreeft adopteerde. Venema betaalde wekelijks voor de kreeft “een liggeld”, wat betekende dat hij niet mocht worden opgegeten. Deze verbintenis werd tenslotte eenzijdig door het restaurant opgezegd, aangezien de bewuste kreeft te groot werd en de andere kreeften in de bak begon te bedreigen.

Maar ja, Adriaan Venema heeft zelfmoord gepleegd, waarmee ik maar wil zeggen dat al die vreemde personen en gebeurtenissen in het boek van Charlotte Mutsaers op de een of andere manier wel degelijk een relatie hebben met de werkelijkheid. Om die te ontdekken moet je moeite doen, soms wel eens een beetje te veel moeite.

Koetsier Herfst geeft een absurdistisch schouwspel weer. Het is een ode op de excentriciteit en het bohémienschap. Misschien is mijn eigen kleinburgelijkheid met het klimmen der jaren zo gegroeid dat daardoor mijn plezier en mijn tolerantievermogen zijn afgenomen ten aanzien van alles dat afwijkt van het knap vertelde en strak gecomponeerde verhaal. In Herfst Koetsier valt zeer veel te beleven, als de lezer tenminste bereid is zich door half gare koetsier te laten meevoeren. Het is natuurlijk een dooddoener, maar houd je van het werk van Charlotte Mutsaers dan zul je dit boek ook prachtig vinden. Dan heeft Mutsaers niet voor niets zeven jaar aan Koetsier Herfst gewerkt.

Als ik tenslotte toch zou moeten zeggen waar Koetsier Herfst over gaat, dan vallen mij de woorden menselijke eenzaamheid te binnen. Zonder een (huis)dier is de mens eigenlijk nergens, wil dit boek zeggen. Schopenhauer heeft eens opgemerkt dat de hond zich vooral van de mens onderscheidt door zijn zorgeloosheid. Een hond gaat liggen, zucht even diep en slaapt. Een mens is daartoe niet in staat. Om de slapeloosheid te verdrijven, heeft hij gekkigheid nodig die nergens over gaat. Hij wacht op de koetsier die hem zal doen beseffen dat hij alleen is in het heelal.

HP\De Tijd, 1 februari 2008