Een miljoen pianomannen

Boeken etc

Boekenweekgeschenk: De pianoman
Henk Bernlef
Boekenweekessay: Laat me niet alleen
Renate Dorrestein
Uitgever: Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek

PIANOMAN3.bmp

Het leven mag voorbij gaan gelijk een snelle vliet, maar de Boekenweek gaat nooit verloren. Sinds 1932 probeert men een week lang het boek onder de aandacht van het grote publiek te brengen, en zo langzamerhand mag men toch van een traditie spreken. Hulde aan Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek! Er is in het verleden wel propaganda gemaakt voor minder sympathieke doelen.

De laatste jaren is het de gewoonte om de boekenweek een thema te geven. Het grote publiek heeft graag een houvast. De thema’s waren bij voorbeeld: Frankrijk, geschiedenis, muziek en humor. Het thema van 2008 luidt: Van oude menschen… . De nadere omschrijving ligt voor de hand: De derde leeftijd en de letteren. Geen onderwerp waar je de jeugd van BNN warm voor kunt krijgen, maar de lezer(es) van nu is de jongste niet meer en kennelijk vond men het teruggrijpen op liefde, seks en God te afgezaagd.

Deze boekenweek gaat dus eigenlijk over de dood.

Geen thema in de literatuur is zo klassiek als de dood. Tot de dood kan men op vele manieren komen, maar de invalshoek waarlangs het deze keer gaat, is de veroudering. Bij Louis Couperus zaten de personages al om een superieure manier achter de geraniums, en er is geen enkele reden om aan te nemen dat de huidige mens wezenlijk anders is. Wel is het vandaag de dag meer vanzelfsprekend dat je gezond oud wordt. De moderne bejaarde reist graag en doet veel aan sport. Ooit heeft Bismarck het pensioen ingesteld bij het 65ste levensjaar, omdat in Duitsland de gemiddelde leeftijd in die tijd 66 jaar was. Erg duur kon die staatsverzorging dus niet worden. Maar het liep anders. Onder de huidige gepensioneerden zijn succesvolle schrijvers, ondernemers, zakenlui, adviseurs, enzovoort – allemaal nog even actief.

Dorrestein.bmp

Renate Dorrestein, die dit jaar het Boekenweekessay schreef, heeft haar opdracht goed begrepen. Op de omslag van haar boekje Laat me niet alleen zien wij twee pensionado’s met surfplanken in de branding staan. De twee houden elkaars hand vast. Surfen tot de dood erop volgt, wil de omslag zeggen, en wie zou daar eerlijk gezegd niet voor willen tekenen?

Niettemin geldt voor iedere levende het adagium van Harry Mulisch: “Dat ik sterfelijk ben, moet eerst maar eens bewezen worden”. Dorrestein geeft een zevenstappenplan voor het ouder worden in de 21ste eeuw. Ik zou zeggen: lees de haar tips zorgvuldig, maar pas op bij het oversteken.

Of van het thema een grote aantrekkingskracht uitgaat, waag ik enigszins te betwijfelen. Iedereen wil graag jong en sexy zijn, maar bij opa achter de rollator, ben je niet geneigd “hé sexy, motherfucker!” te roepen. Ook probeer ik mij schrijvers voor te stellen, die op middelbare scholen voorlezen over hun demente vader of moeder. Je hoort wel eens dat het van belang aan te sluiten bij de belevingswereld van de jeugd. Zou dat op deze manier lukken?

Bernlefcv.bmp

Het boekenweekgeschenk is dit jaar geschreven door Bernlef, over wie ook een Boekenweek-cv, met prijsvraag is verschenen. Dat Bernlef de centrale figuur rond het verouderingsthema, ligt na zijn succes met Hersenschimmen voor de hand. In Bernlefs curriculum vitae staan behalve foto’s en een interview, ook nog allerlei feitjes en weetjes. Er is ook een prijsvraag, waarin wij vragen als deze tegenkomen: “Bernlef is onder meer dichter en jazzliefhebber. Houdt hij ook van Jazz & Poetry?”.

Even voorzeggen – het antwoord is: “Ja!!!!”.

Als u deze en nog negen razend moeilijke vragen juist hebt beantwoord, kunt u meedingen naar “een gesigneerd boekenpakket Bernlef, plus 2 NS dagkaarten”.

Het boekenweekgeschenk, dat in honderdduizenden exemplaren de toonbank over zal gaan, heet De pianoman. Met oude mensen die voorbij gaan, heeft deze novelle verrassend genoeg niets te maken. Bernlef is gewoon zijn eigen gang gegaan, of had nog wat liggen, maar daar zal niemand zwaar aan tillen, als het geschenk maar enigszins leesbaar is.

En dat is het.

Pianoman.bmp

De pianoman is geïnspireerd op een waar gebeurd verhaal. In 2005 werd in het graafschap Kent een verwarde man aangetroffen die niets wilde zeggen. Hij liep in een nat pak over straat en had geen papieren bij zich. Hij bleef zwijgen, ook nadat hij was ingerekend en opgenomen. De man werd nog geheimzinniger, toen hij een vleugel tekende en vervolgens vier uur lang piano speelde. Zijn repertoire varieerde van Tsjaikowski tot Beatles-songs.

Het geval van de pianoman ging de hele wereld over, toen het ziekenhuis een internationale oproep deed. Er kwamen veel reacties. Uit alle hoeken van de wereld werd de pianoman herkend, onder meer in Nederland waar hij werd aangewezen als de 31-jarige Marcel of Mars Herder uit Krommenie.

Pianoman2.bmp

Toen de pianoman vier maanden na zijn opname weer ging spreken, bleek hij – zo lees ik tenminste in de Wikipedia – een homoseksuele Duitser te zijn die met de hogesnelheidstrein naar Engeland was gereisd, daags nadat hij in Parijs was ontslagen. Hij had net een poging gedaan voorgoed de zee in te lopen, toen hij druipend in Kent was aangetroffen. De pianoman, die in werkelijkheid Andreas Grassl bleek te heten, werd per omgaande op het vliegtuig naar Beieren gezet.

Het zou me niet verbazen als Bernlef zich heeft voorgesteld dat niet deze Andreas Grassl de pianoman is geweest, maar Marcel of Mars Herder uit Krommenie. In elk geval gaat het in het verhaal van Bernlef om een Nederlandse jongen, Thomas Boender geheten, die in een dorp woont dat Krommenie zou kunnen zijn. Bernlef heeft van Thomas een autistisch personage gemaakt. Ook dat is het uit leven gegrepen, want Bernlef heeft zelf een broer die in lichte mate aan dit syndroom lijdt.

De pianoman is een adequaat boekenweekgeschenk. Het verhaal is recht toe recht aan geschreven, in eenvoudig-heldere stijl. Er is, buiten Thomas, verder niets geheimzinnigs aan dit verhaal. Aan het eind begrijp je waarom Thomas al van vanaf zijn jeugd weinig heeft gezegd, waarom hij in Engeland terecht is gekomen en waarom hij daar verder heeft gezwegen. Een zeer geschikt verhaal voor de beginnende literatuurliefhebber.

HP\De Tijd, 7 maart 2008