Het had nog mooier gekund

Boeken etc

Snijpunt
Nelleke Noordervliet
Uitgever: Augustus
Sterren: * * *

Snijpunt, de nieuwe roman van Nelleke Noordervliet, ligt op het snijpunt van vele verhalen en gebeurtenissen. De roman begint met een mes en eindigt met een mes. De roman begint met een verwonding en eindigt met een zelfmutulatie. De roman begint in Nederland en eindigt in Italië.

De roman begint realistisch en eindigt surrealistisch.

In feite bestaat Snijpunt uit twee romans die door een editor door elkaar heen zijn gesneden. Zo vol zijn de 370 pagina’s dat je als lezer soms het gevoel krijgt dat je je aan het overeten bent. De ene gang is nog niet opgediend of de andere staat al weer klaar, ongeveer zoals in La Grande Bouffe van Marco Ferreri.
De naam van deze Italiaanse regisseur noem ik niet helemaal voor niets, want Ferreri heeft direct na La Grande Bouffe een film gemaakt, die mij vooral deed denken aan het einde van Snijpunt. Ik doel op La Dernière Femme met Gérard Depardieu en Ornelle Muti.

Daarin grijpt Dépardieu aan het slot naar een mes en voert hij met succes een bloederige poging uit om zichzelf te ontmannen. Nog hoor ik het pijnlijke gekreun in de bioscoop, vooral van de mannelijke bezoekers. Dat gevoel kwam even terug op de slotpagina’s van Snijpunt.

Snijpunt.bmp


Snijpunt begint overweldigend. Lerares Nora Damave wordt in haar klas gestoken door een Marokkaanse leerling. Gelukkig is de steek niet dodelijk, maar wel worden onmiddellijk alle mechanismen in werking gezet die de multiculturele samenleving ten dienste staan. Dat houdt in, zoals Nora tot haar ontzetting moet ondervinden, dat er van alles aan wordt gedaan om de rollen van dader en slachtoffer zo veel mogelijk met elkaar te verbinden. Langs sluipende weg worden ze zelfs omgedraaid.

De rector van de school probeert de affaire zo onschuldig mogelijk te laten lijken, de collega’s van Nora vermoeden dat er “toch wel wat aan de hand zal zijn geweest”, en van de familie van de dader heeft Nora uiteraard ook niets te verwachten. Zelf is Nora van goede wille en zij moet met lede ogen aanzien hoe zij als een getraumatiseerd geval op een zijspoor wordt gemanoeuvreerd.

Tot zover is de roman met vaart geschreven en met een weldadig psychologisch inzicht in de betrokkenen, die er allen op hun manier het beste van hopen te maken. De lezer krijgt sterk de indruk dat Noordervliet erop uit is een politiek incorrecte roman te schrijven. De multiculturele samenleving gaat van “au!”, en waar gehakt wordt vallen spaanders. Aldus lijkt Snijpunt uit te groeien tot een van de interessantste romans van de laatste jaren, maar dan neemt het boek ineens een onverwachte wending.

Een wending, die de actualiteit links laat liggen. Aan het pijnlijke heden wordt later nog wel eens gerefereerd, maar zonder dat er echt op wordt teruggekomen.

Als Nora met ziekteverlof is gestuurd, treedt de tweede roman in werking. Het is waar dat de schrijver allerlei verbanden aanbrengt, maar dat neemt niet weg dat wij in een nieuw, bijna op zich zelf staand verhaal terecht komen. Nora is een gescheiden vrouw met een opgroeiende puberdochter Franca. Haar ex heet Guido Kaspers en hij is gegrepen door het werk van de cultschrijver E. Fischer, een geheimzinnig figuur die nog geheimzinniger is dan Ben Traven of J.D. Salinger. Lang geleden heeft deze Fischer vier bijzondere boeken geschreven, maar daarna is hij verdwenen, hetgeen zijn faam bij een kleine groep kenners alleen maar heeft vergroot. Als schaker is het moeilijk om niet aan Bobby Fischer te denken. Wat dat betreft heeft Noordervliet het toeval mee dat de publicatie van haar boek zo’n beetje viel op de sterfdag van de tragische schaakkampioen.

De identificatie van Guido met de Fischer-figuur gaat zo ver dat hij alles achter zich laat en naar Italië reist, aangezien bij hem de veronderstelling heeft post gevat dat Fischer zich jaren lang onder een ander naam ergens in Umbrië heeft verstopt. Daarmee wordt een kleine volksverhuizing in geëntameerd, want een paniekerige dochter Franca reist haar vader achterna, niet lang daarna gevolgd door een ongeruste moeder die ook nog eens wordt vergezeld door Paul Erkelens, een journalist die het graag wil beleven dat die geheimzinnige Fischer wordt opgespoord. Erkelens ziet zijn naam al onder een groot gebrachte onthulling staan.

De wending in de roman zou moeiteloos te accepteren zijn geweest als roman II even spannend, even actueel en even goed geschreven was als roman I. Maar helaas is dat niet helemaal het geval. De uit twee delen bestaan roman II is lang niet zo wervelend als roman I.

Terwijl wij nog met ons hoofd zijn bij de arme lerares die zo onheus is bejegend op haar school, razen wij al weer door de heuvels in Umbrië op zoek naar Guido, Franca en E. Fischer. Een ogenschijnlijk lukrake achtervolging loopt tenslotte uit op een treffen, waar alle hoofdrolspelers bijeen komen. Inspecteur Poirot geeft ons nog net geen uitleg, maar veel scheelt het niet. Deel II is af en toe over de grens van het ongeloofwaardige, en dat is erg jammer, want in deel I leek het bouwwerk op een perfecte manier in de steigers te zijn gezet. Snijpunt had alles in zich om de ideale roman te worden, maar door overmaat aan ambities gaat het verhaal over de top van Umbrische heuvels.

Aan slot komt dan de zelfmutulatie van de ongelukkige Guido. Zijn held Fischer had hem al uitgelegd dat dader en slachtoffer dezelfde zijn en dat een ware levenshouding betekent dat men afstand doet van alle lusten en verleidingen. De zeloot Guido slaat de hand aan zichzelf, althans aan het vleselijke zelf dat zijn libido vertegenwoordigt. Zijn dochter komt nog juist op tijd binnengerend om het bloed te zien vloeien. De opgespoorde schrijver E. Fischer, uiteraard ook bij deze oerscène aanwezig, schudt het hoofd over zo veel misverstand.

Hier mag je toch wel van onbevredigend einde spreken.

Snijpunt is geen boek om je bij te vervelen. Het gaat over alles en nog wat, over vroeger en nu, over leven en literatuur, maar misschien wel het meest over woede en waanzin. Hoe blijf je overeind als in jouw omgeving een radeloze onredelijkheid langs raast? Een thema dat vraagt om een vervolg. Het zou mooi zijn als Noordervliet voor Roman I een nieuw einde schrijft en voor roman II een nieuw begin. Dan heb je twee prachtige boeken.

HP\De Tijd, 29 februari 2008