Met dank aan Marokko.nl

Boeken etc

Het gelukssyndroom
Auteur: Naima el Bezaz
Uitgeverij: Contact
Sterren: * * *

Haar vorige roman De verstotene, die twee jaar geleden uitkwam, heb ik op deze plaats gunstig besproken. De verstotene kon opgevat worden als een moderne versie van het bijbelse verhaal van Hagar, de slavin van Sara, die met haar kind Ismael de woestijn in wordt gestuurd.

Naime el Bezaz 2.jpg

Het is Ismael, die de stamvader van de Arabieren zal worden en daarmee ook van de moslims. Met De verstotene leek Naima el Bezaz een belangrijke stap te hebben gezet naar een volwassen schrijverschap.

Hier sprak een vrijgevochten vrouw met een allochtone achtergrond, die aansluiting zocht bij de Nederlandse literatuur. Haar roman werd aangekondigd als een “Marokkaanse Turks Fruit”, wat niet helemaal terecht was, maar wel aangaf welke kant het met Naima el Bezaz zou uitgaan.
Helaas is het anders gelopen.

In mijn recensie destijds schreef ik nog: “In fictie doet Naima el Bezaz in feite hetzelfde als wat Ayaan Hirsi Ali in non-fictie heeft gedaan. Welke methode de meest effectieve is, moet nog blijken. Voorlopig lijkt die van Ayaan gevaarlijker”.
Voorlopig, maar niet voor lang.

De verstotene wekte veel beroering in bepaalde Marokkaanse kringen. Het klinkt al bijna als een ingeburgerd cliché, maar Bezaz werd bedreigd. Niet alleen zij werd bedreigd, maar ook haar gezin. Op de (gesubsidieerde) site www.marokko.nl verscheen onder meer deze oproep: “Ik roep alle diehards op, wie die bitch tegenkomt, bespuug haar, stenig haar, laten we haar wegjagen uit NL, omdat ze ons Marokkanen belachelijk maakt”.

Goedemorgen.

Naime el Bezaz 2.jpg

Door al de bedreigingen kon Bezaz haar normale werkzaamheden als schrijver nauwelijks uitvoeren. Optredens werden verijdeld en in de boekenweek was zij gedwongen weg te blijven, omdat haar veiligheid niet kon worden gewaarborgd. Daarnaaast kwam de verfilming van De verstotene niet van de grond, omdat sponsors het wel uit hun hoofd lieten deze explosieve thematiek te financieren.

Logisch dat El Bezaz nadien in een zware depressie raakte. Zij kwam haar huis nauwelijks meer uit. Begin dit jaar mailde ze me: “Sorry, dat ik niet eerder van me heb laten horen. Ik ben namelijk een tijd niet erg goed geweest. De artsen noemen het ernstige vitale depressie. Ik onderga nu zeer intensieve dagelijkse therapieën in een dagkliniek.

Ik ga er helemaal voor om beter te worden ook omdat ik zwanger ben. Ik ben op 16 mei uitgerekend. Op aanraden van mijn psychiater schrijf ik een verhaal. Omdat ik een doel wil hebben en ook omdat het in mijn ‘bijna verdorven cultuur’ een schande is zal ik het boek, autobiografische roman laten uitgeven. Niet omdat ik denk dat het goed is. Daar ben ik nu te onzeker over. Maar om over depressie te kunnen praten. Ook al zal ik daarbij worden aangevallen. Marokkanen zien geestesziekte als totale gekte”.

Pas toen haar boek af was, liet ze weer iets van zich horen: “Bij de uitgever komen veel aanvragen voor interviews binnen. Een heleboel heb ik inmiddels en met tegenzin aanvaard. Omdat die gesprekken mij naar buiten moeten lokken. Ik hoop dat het ooit nog goed komt”.

De interviews zijn achter de rug – in Vrij Nederland en in de Volkskrant en zij tonen het beeld van een gekwelde vrouw, die haar leven weer probeert op te nemen. Dat zal niet gemakkelijk zijn, want met de publicatie van elk nieuw boek zullen de bedreigingen weer toenemen. We kunnen hoogstens tot Allah bidden dat het dit keer mee zal vallen.

De kop boven het interview in Vrij Nederland is veelzeggend: “Elke letter is gedoopt in de inkt van mijn ziel”. De hele voorgeschiedenis maakt het er voor een recensent niet gemakkelijker op. Compassie is een menselijke eigenschap die niet genoeg geprezen kan worden, maar een slechte gids voor iemand die een eerlijk oordeel wil geven. Laat ik het zo zeggen: ik zie Het gelukssyndroom, de nieuwe roman van Naima el Bezaz, als een tussenboek. Het is meer geschreven voor haar eigen therapie dan voor de literatuur. Ik zou het mijn plankje “psychologie” kunnen zetten, bij voorbeeld naast Klein leed, het boekje van Betsy Udink over haar depressie.

Het gelukssyndroom.jpg


Het gelukssyndroom
is geen opwekkend boek, dat je met een vrolijk gezicht dichtslaat als je het uit hebt. Al constateert de schrijfster aan het eind dat “wat zwart is niet altijd zwart hoeft te blijven”, constateert de lezer dat het zwarte 250 pagina’s lang heeft overheerst. Het verhaal is er een van constante tegenslag, met als leidraad de ongeneeslijke kanker die bij de vriendin van de hoofdpersoon is aangetroffen. Er is hier geen hoop; iemand gaat gewoon dood.

En dat is dat.

Hoofdpersoon is Layla, een Nederlandse vrouw van Marokkaanse afkomst. Haar ongelukkige vriendin heet Marit. Zoals vaak in opgegeven gevallen wordt de laatste hoop gezocht in het alternatieve en spirituele circuit. Daarom gaan de twee vriendinnen op reis naar Marokko, waar nog gebedsgenezeressen bestaan die contact hebben met djinns. Een djinn is een onzichtbaar wezen – zeg maar een soort spook – dat bezit kan nemen van een mens en daarom uitgedreven dient te worden. Het bestaan van djinns is door de Koran bevestigd en niemand kan daarom ontkennen dat wij met een belangrijk fenomeen te maken hebben.

Ik hoop dat ik het goed heb uitgelegd.

De vlucht naar Marokko geeft Marit wel enige verlichting, maar van redding kan geen sprake zijn. Tegelijkertijd vindt in Layla een identificatieproces plaats, waardoor het soms lijkt of niet Marit maar Layla de stervende is. Het slot is onafwendbaar. Marit sterft en Layla komt in een depressie. Om er toch nog een positieve draai aan te geven, zou je kunnen zeggen dat de moderne medische wetenschap het van de traditionele heeft gewonnen. Layla zal er met therapie en medicijnen bovenop komen, terwijl voor Marit de spirituele eikeltjesthee in Marokko ontoereikend is gebleven.

Maar het ligt natuurlijk dubbelzinniger. Marit was – ondanks haar sterven – gelukkiger in Marokko. Layla is – ondanks haar succesvolle therapie – ongelukkiger in Nederland.

De recensent begrijpt dat Naima el Bezaz Het gelukssyndroom nodig had om als schrijver verder te kunnen. Een depressie vreet energie, die op de een of andere manier toch aangewend moet worden. Daarom is het te hopen dat Naima el Bezaz hierna zichzelf herneemt, en weer de koers voortzet die zij met De verstotene was ingeslagen.

HP\De Tijd, 12 september 2008