Help! Marx is weer in de mode

Beweringen en bewijzen

Het woord dat mij deze dagen dikwijls te binnenschiet, is mode. Hoe komt het toch dat mensen ineens allemaal hetzelfde doen, dat ze dezelfde acties ondernemen of nalaten, dat ze dezelfde kleren dragen, dezelfde mening hebben en dezelfde dingen mooi vinden?

Mode!

Icesave.bmp

Ineens blijken duizenden Nederlandse spaarders bij een IJslandse bank te zitten. Hoe komen ze aan dat adres? IJsland is een schitterend land, ik ben er wel eens geweest. Het is er ruw en woest. Reyjavik is ongeveer net zo groot als Haarlem. Niet ver van de hoofdstad ligt een vissershaven en aan de oever van de rivier ligt Bobby Fischer begraven. Maar verder is het leeg op IJsland. Hoe kom je erbij om je geld daar naar toe te brengen?

Mode!

Wie ook weer in de mode schijnt te zijn, is Karl Marx. Ik las het bij Elsbeth Etty, die het kan weten omdat zij zelf redacteur van De Waarheid is geweest en ook geloofd moet hebben in de dialectische wetenschap.

Nu blijkt Karl ineens weer actueel en het is niet moeilijk te voorspellen dat de universiteit van Nijmegen binnenkort een workshop “marxisme” op het programma zal zetten. Alleen: hoe lang zal Marx in de mode blijven?

Tot de AEX weer op 500 staat.

Een spreekwoord zegt dat mode twee keer belachelijk is: eerst aan het begin en vervolgens aan het einde. Eerst hollen de mensen als blinde dieren rond. Daarna kijkt men nostalgisch terug op de tijd dat er broeken met wijde pijpen werden gedragen. En vervolgens beginnen wij aan een nieuwe mode.

IPhone.bmp

Bijna niemand is ongevoelig voor mode. Deze zomer liep ik in de Verenigde Staten door een shopping mall, toen ik een lange rij wachtenden passeerde. De rij kronkelde zich naar een Apple Store, waar kennelijk een nieuwe lading IPhone’s was gearriveerd. Die rij maakt een diepe indruk op me. Wie bereid is uren te wachten op een product, dat je bij de concurrent meteen – en nagenoeg voor niets – kunt krijgen, heeft iets bijzonders in handen. Vorige week liep in Amsterdam langs de Apple-winkel. Ik kon mij niet beheersen, stapte naar binnen en kocht een IPhone. Een dag later las ik dat er inmiddels tien miljoen IPhone’s zijn verkocht en dat Apple daarmee al aan de doelstelling heeft voldaan voor het hele jaar 2008. Weer een dag later las op een blog van Apple-kenners dat de IPhone ernstige tekortkomingen heeft.

Mode!

Nietzsche sprak van de “ewige Wiederkehr des Gleichen”, waarmee hij zo ongeveer bedoelde dat elk menselijk handelen geneigd is zich te herhalen, zoals het glas dat je loslaat telkens weer op de grond valt. Dat verklaart ook waarom wij niets van de geschiedenis leren. Zelfs een glas met hersens zou op de grond blijven vallen. Vaak hoor je iemand zeggen: “Als ik het mocht overdoen, deed ik alles precies hetzelfde”.Dat is helemaal in Nietzsche’s geest gesproken, maar niet erg aan mij besteed. Ik zou een tweede keer alles anders doen, al was het alleen maar uit nieuwsgierigheid. Maar zo’n reïncarnatieproces kan slechts lukken als je nog een bewustzijn hebt over de eerste keer.

Op mode wordt vaak neergekeken, onder meer door Rudy Kousbroek, die opmerkte: “Bestaat er iets dat dommer is dan sport? Ja, mode”.

Ik kan het moeilijk met hem eens zijn, want ik houd van sport. Ik houd ervan om mensen te zien hollen, fietsen, zwemmen en springen. Ik houd van modevarianten op het schaakbord. Niets is zo gemakkelijk als af te geven op mode. Toch kun je de kredietcrisis niet doorgronden, als je niet wilt begrijpen wat mode is.

Mode!

Wie herinnert zich niet hoe wijlen prins Claus een redevoering besloot door zijn das af te knopen en die demonstratief op de grond te gooien. De prins zei dat de das voelde als een slang die zijn keel dichtkneep. Volgens ingewijden moest je die opmerking overdrachtelijk zien en doelde de prins op het Koningshuis, dat hem een vrij leven onmogelijk had gemaakt. Claus hield zijn rede op 8 december 1998, bijna tien jaar geleden. Inmiddels staat het initiatief van de prins bekend als de Declaration Of The Tie.

Een van de volgers van Prins Claus was Wouter Bos. Ook hij bevrijdde zich van deze moderne strop en zelfs de debatten in de Kamer voerde hij stropdasloos. Het schijnt dat de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer hem nog een das cadeau hebben gedaan, maar dat Wouter Bos onvermurwbaar is gebleven.

Totdat de Bos zelf minister werd. Voorzichtig werd de das, dat symbool van de gehate heersende klasse, weer uit de kast gehaald. Ongetwijfeld heeft u de afgelopen week Wouter Bos gezien, onderhandelend met collega-ministers en miljarden uitgevend om een bank te redden. En ja hoor, daar was hij weer – de stropdas.

Bos sprak het nieuwe modewoord uit: vertrouwen. Of zoals Frans Pointl, de schlemiel aller schemielen, heeft geschreven: “Een arm mens past alles, een rijke heeft moeilijke maten”.

de Volkskrant, 9 oktober 2008, zie ook voor reacties.