De comeback van Herman Koch

Boeken etc

Het diner
Herman Koch
Uitgeverij: Athos
Sterren: * * * *

De relatie tussen televisie en literatuur bestaat er meestal uit dat de televisie de aanjager is van het succes. De bekendste voorbeelden zijn Adriaan van Dis en Joris Luyendijk, die via Zomergasten hoge oplagen voor hun boeken hebben gegeneerd. Het is mooi meegenomen dat in hun geval de hoge oplagen kwalitatief te billijken zijn.

Herman Koch.bmp

Dat de presentatie van Zomergasten voor iemand met schrijversambities niet altijd een garantie is voor succes, blijkt uit het optreden van Bas Heijne. Van zijn boeken heb ik niet de indruk dat zij de deur uitvliegen, sinds hij een avond lang Joop van den Ende heeft mogen ondervragen. Een apart geval is Herman Koch.
In 1989 maakte hij met zijn debuutroman Red ons, Maria Montanelli meteen furore. Ik herinner mij het enthousiasme van Renate Rubinstein, waardoor de avonturen op een Montessori Lyceum in Amsterdam-Zuid direct boven het niveau van een naamloos debuut werden uitgetild.

Een jaar na zijn indrukwekkende binnenkomer begon Koch met het onvolprezen televisieprogramma Jiskefet. Hij werd de drijvende kracht, zette de grote lijnen uit, bedacht sketches en vertolkte en passent enige karakterrollen, zoals zijn pastiche op de onlangs overleden speurneus Derrick. Voor de liefhebber van absurdistische humor was Jiskefet een goudmijn. Dat de mijn na vijftien jaar werd gesloten, is iets dat door velen met mij nog dagelijks wordt betreurd.
Maar om een andere reden moeten wij de sluiting toejuichen.

In de jaren van Jiskefet is Koch blijven schrijven, maar zijn schrijverij leek toch meer iets dat hij erbij deed – een hobby. Zijn romans Eindelijk oorlog, Eten met Emma, Odessa Star en het nog in 2005 verschenen Denken aan Bruce Kennedy waren steeds leesbare boeken, maar zij haalden niet bij Red ons, Maria Montanelli. Het zat er dik in dat Koch (1953) een schrijver van één boek zou worden, ook al had hij inmiddels een heel oeuvre op zijn naam staan.

Koch’s nieuwe roman heet: Het diner. Het is zijn eerste roman na Jiskefet.

Het diner.bmp

Misschien is Het diner wel een aanwijzing dat televisie en literatuur kwalitatief elkaars vijanden zijn, want met Het diner heeft Koch eindelijk weer een roman geschreven die zich kan meten met Red ons, Maria Montanelli. De nieuwe Koch is spannend, humoristisch en strak geschreven. Op enkele onwaarschijnlijkheden na – waar je overigens vrij makkelijk overheen stapt – vond ik Het diner een ontzettend goed boek. Wij zijn pas in de eerste week januari, maar ik voorspel dat Het diner nu al behoort bij de beste boeken van het jaar 2009. Je kunt het zelfs een blunder van de uitgever vinden dat hij deze roman in januari laat uitkomen en er kennelijk niet in is geslaagd de feestdagen mee te nemen.

Het diner is opgebouwd uit drie elementen: het is een psychologische roman over de verhouding tussen twee broers, het is een thriller over angst en het is een satirische roman over wat Koch al eens “het aanstellerige restaurant” is genoemd.
De roman wordt verteld vanuit het perspectief van de jongste broer Paul Lohman, die altijd in de schaduw heeft gestaan van Serge Lohman, de succesvolste van de twee die zelfs in het reële vooruitzicht leeft dat hij binnen niet al te lange tijd premier van Nederland zal worden. Paul daarentegen is de gefrustreerde leraar geschiedenis, die op zijn middelbare school zoveel problemen krijgt dat hij met ziekteverlof wordt gestuurd.

Beide broers zijn getrouwd en hebben een zoon in de puberleeftijd – de vijftienjarige Michel en vijftienjarige Rick. Bovendien heeft Serge nog een aangenomen zoon Beau, praktisch even oud, maar destijds als baby opgehaald uit een donker derdewereldland. Dat Beau liefderijk in het blanke gezin van Serge is opgegroeid, heeft de politicus geen windeieren gelegd.
Maar op een kwade nacht krijgt het leven van de gezinnen Lohman een dramatische wending, wanneer Michel en Rick zich in een baldadige bui te buiten gaan aan zinloos geweld jegens een zwerver. Door een bewakingscamera is die gebeurtenis vastgelegd en de beelden zijn ook in Opsporing verzocht uitgezonden. Die beelden zijn echter zo vaag dat zij nog niet tot een aanhouding hebben geleid en zo bestaat nog altijd de hoop dat de misdaad onontdekt zal blijven.

Om de toestand te bespreken, komen Paul en Serge met hun vrouwen Claire en Babette bijeen in een chique restaurant. Voor wie wel eens de vleugels uitslaat in Amsterdam-Oost is het niet moeilijk het roemruchtige restaurant De Kas te herkennen. De satirische kant van de Koch weet zich hier helemaal uit te leven in de Griekse olijven uit de Peloponnesos, die licht besprenkeld zijn met een eerste oogst extra vergine olijfolie uit Noord-Sardinië, of in parelhoenfilet dat gewikkeld is in reepjes fijn Duits spek, dat alles geserveerd op een groot wit bord, waarop men ook een minuscuul trosjes rode vruchtjes aantreft die geen aalbessen blijken te zijn, maar…

Enzovoort.

De gangen van het diner zijn in hun pompeuze fluttigheid zijn op zichzelf meesterlijk beschreven, al bleef ik met het probleem zitten dat het mij toch enigszins onwaarschijnlijk lijkt dat een bij de media bekende politicus met zijn broer in het openbaar gaat dineren om daar zoiets ernstig te bespreken als een moord, die wel eens door hun beider zonen zou zijn gepleegd. Zouden de echtparen gewoon thuis hebben afgesproken, dan zou de lezer verstoken zijn gebleven van Kochs opvatting over het moderne eten, maar het is de vraag of dat heel erg zou zijn geweest.

Onthulling van het slot zal ik hier achterwege laten, want ik wil niets bederven voor de lezer, maar gezegd moet worden dat Koch psychologisch heeft gestoeid op de vierkante centimeter. De verhaallijnen passen uitstekend in elkaar en aan het eind is alles duidelijk, zonder dat daarbij de grilligheid van het menselijk handelen is aangetast.

In zijn opvoeding is de ouder verantwoordelijk voor zijn kind, maar – en dat laat Koch op elegante wijze zien – die ouder heeft zelf ook ouders gehad, die op hun beurt weer verantwoordelijk waren. De generaties sterven van boven af en groeien van onderen weer aan, en het is eigenlijk toeval als iedereen goed terecht komt. Dat zou je de filosofie van Het diner kunnen noemen.

De televisiekijker zal het betreuren, maar de lezer is blij toe dat Jiskefet op de puberleeftijd van vijftien jaar is gestorven.

HP\De Tijd, 9 januari 2009