Demjanjuk wordt uitgeleverd

Buitenhof

Gisteren werd bekend dat John, – of misschien beter: Iwan – Demjanjuk zich moet melden bij de Amerikaanse emigratiedienst. Er lijkt geen ontsnappen meer mogelijk: Demjanjuk, die in Cleveland woont, wordt uitgeleverd aan Duitsland, waar hij als oorlogsmisdadiger terecht moet staan voor zijn aandeel in de moord op 29.000 joden in het concentratiekamp Sobibor.

demjanjuk

Het proces tegen Demjanjuk zal ik met bijzonder belangstelling volgen, want verschillenden van mijn familieleden zijn daar omgekomen, onder wie mijn grootvader. Als die in 1943 drie weken later naar Sobibor op transport was gezet, had hij Damjanjuk nog kunnen ontmoeten. Wie Demjanjuk vermoedelijk nog wel heeft meegemaakt is Simon Pam, die in onze familie om mij onbekende redenen “Simon Eendje” werd genoemd. Hij arriveerde in Sobibor net toen Demjanjuk als kampbewaker was aangesteld, met de voorspelbare gevolgen.

Op zichzelf lijkt het mooi dat na ruim zestig jaar nog recht wordt gedaan, maar toch zet ik vraagtekens bij het proces. Mijn skepsis komt niet voort uit zoiets als vergeving, maar heeft meer te maken met praktische omstandigheden.

Ten eerste kun je je afvragen hoe zinvol het is iemand van 89 jaar nog te berechten. Zelfs als de verdachte wordt veroordeeld, heeft hij niet lang meer te leven.

Daar komt bij dat de rechtsgang tegen Demjanjuk bepaald niet voorspoedig is verlopen. In 1988 werd hij al een keer in Israël ter dood veroordeeld voor zijn optreden in Treblinka, een ander concentratiekamp. Tijdens dat proces toonde de Nederlandse geheugendeskundige prof. Wagenaar aan dat de getuigenissen van Treblinka-overlevenden erg onbetrouwbaar waren. Hoe verder weg hoe slechter te herinnering, tot mensen zich alleen nog maar herinneren wat zij de laatste keer hebben gezegd. Veel betrokkenen waren boos op Wagenaar en Demjanuk werd toch veroordeeld.

Maar in 1991, juist voordat Demjanuk zou worden geëxecuteerd, doken uit de KGB-archieven verklaringen op waaruit bleek dat Damjanjuk was verwisseld met een andere Iwan de Verschrikkelijke: Iwan Martsjenko.

Zo haalde Wagenaar alsnog zijn gelijk en moest Demjanjuk worden vrijgelaten. Op die dag kreeg de uitdrukking “een geluk bij een ongeluk” wel een heel naargeestige betekenis.

Laten wij hopen dat openbare aanklagers dit keer beter onderzoek hebben gedaan. De bewijsvoering schijnt nu stevig in elkaar te zitten. Bijna van dag tot dag kan men nagaan wat Demjanjuk destijds heeft uitgespookt. Er zijn nog gaten, maar het algemene beeld is helder.

sobibor

Toch kan ik nauwelijks vrede hebben met de gang van zaken. In Sobibor had Damjanjuk niet eens een leidinggevende functie, al kan over de aard van de misdaden geen discussie zijn. Als hij inderdaad de Demjanjuk is waarvoor hij wordt gehouden, is hij toch een enorme schurk. Maar wat mij afschrikt, is de rol van de vermoorde onschuld die hij gaat spelen en de emoties die hij bij hoogbejaarde overlevenden gaat oproepen. Ik houd mijn hart vast, met in mijn achterhoofd de onverdraaglijk gedachte dat het weer zo’n echec kan worden als destijds met het proces in Israël.

Onrechtvaardig dat kampbewakers negentig jaar kunnen worden en dat er niet gewoon een hel bestaat waarin zij weg kunnen rotten.

Buitenhof, 10 mei 2009