Ein Glanzpartie von Dr. Filip!

Schaken

In 1956 – ik zat nog op wat toen de lagere school heette – bezocht ik mijn eerste schaaktoernooi. Ik had de regels van het spel net geleerd, maar was meteen gegrepen door de spanning die het verplaatsen van de houten stukjes veroorzaakte.

filip

Daarom nam mijn vader me mee naar het Minerva-paviljoen, waar het kandidatentoernooi werd gehouden. De sterkste grootmeesters ter wereld speelden daar tegen elkaar en de winnaar zou de wereldkampioen Botwinnik gaan uitdagen.

Er heerste in het Minerva-paviljoen een gewijde sfeer van stille nerveusiteit, waarin ik mij onmiddellijk thuis voelde. Mannen in donkere pakken liepen rond met ernstige gezichten en er werd nog gerookt. Hier werd iets groots verricht door de schaakgeniën van hun tijd. Maar tegen het einde van de eerste zitting – er werd nog na veertig zetten afgebroken – ontstond toch iets van geroezemoes en opwinding. Pas later heb ik begrepen dat ik aanwezig was bij een historisch moment, dat plaatsvond in de zeventiende ronde.

De stand in het toernooi was aldus: Smislov stond bovenaan, een half punt voor Keres, die steeds aan de leiding was gegaan. De sympathie was duidelijk op de hand van de geweldige Keres, die nog met Capablanca en Aljechin had gespeeld, maar tot dusver steeds op het laatste moment zijn kans op de wereldtitel had verspeeld.

In de zeventiende ronde leek alles erop te wijzen dat Keres zijn achterstand op de leider ongedaan zou maken. Smislov kreeg tegen Spasski geen enkele winstkans, terwijl Keres met wit aantrad tegen de Tsjech Miroslav Filip, in de schaakliteratuur vaak aangeduid als “Dr. Filip”. Niemand twijfelde eraan dat Keres zou gaan winnen. Keres was niet alleen de betere schaker, Filip was bovendien uit vorm. Hij bungelde onderaan.

Het liep anders.

Na Spaanse opening was Keres inderdaad in het voordeel gekomen en volgens Euwe en Mühring in hun Duitstalige toernooiboek is toen door rijen der toeschouwers de uitroep gegaan: “Eine neue Glanzpartie von Keres!”. Maar in tijdnood, op de 38ste zet, beging Keres “een tragische blunder”, die een gewonnen stelling in een verloren stelling veranderde. Weliswaar probeerde Keres nog met een stukoffer in troebel water te vissen, wat hem nog bijna was gelukt als hij het op de 60ste zet energieker had aangepakt. Na nog dertig zetten slaagde Filip er uiteindelijk in zijn tegenstander tot overgave dwingen. “De gunsten van Caissa zijn even veranderlijk als het weer in april”, staat in het toernooiboek.

Hoewel Keres nadien nog een aantal jaren in de wereldtop heeft meegedraaid, was dit zijn laatste kans op de wereldtitel. Het publiek voelde dat en ging met in een stemming van verslagenheid naar huis. Helaas vond ik in het toernooiboek weinig terug van dat drama.

Het schijnt dat het boek pas na grote problemen tot stand was gekomen. Euwe had Lodewijk Prins als medeauteur gepasseerd, ten gunste W.J. Mühring, vermoedelijk omdat Euwe een verhouding onderhield met mevrouw Mühring. De auteurs hadden in het boek zelfs de naam van Prins onvermeld gelaten, terwijl Prins toch als de drijvende kracht van de Stichting voor Internationale Schaaktraditie in Amsterdam het toernooi van de grond had gekregen.

De herinneringen aan het kandidatentoernooi van 1956 kwamen weer boven, toen ik las dat dr. Miroslav Filip op tachtigjarige leeftijd is overleden. De man die Keres uitschakelde, was figuur met een indrukwekkende gestalte. Bijna twee meter lang toornde hij in elk geval fysiek boven zijn concurrenten uit. Hij werd twee maal kampioen van Tsjecho-Slowakije en internationaal was hij meer gevreesd dan zijn generatiegenoot Pachman. Hij won van Smislov toen die wereldkampioen was en won ook van Euwe en Tal. Maar tegen de Sovjet-troika Petrosjan-Spasski-Kortsjnoj kon hij niet op. Het is niet helemaal onmogelijk dat hij van hoger hand de opdracht heeft gekregen zich tegen hen koest te houden. Filip zal in elk geval herinnerd blijven met deze historische partij:

Keres-Filip (Amsterdam, 1956)

1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 3. Lf1-b5 a7-a6 4. Lb5-a4 Pg8-f6 5. O-O Lf8-e7 6. Tf1-e1 b7-b5 7. La4-b3 d7-d6 8. c2-c3 O-O 9. h2-h3 Pc6-a5 10. Lb3-c2 c7-c5 11. d2-d4 Dd8-c7 12. Pb1-d2 Tf8-e8 13. Pd2-f1 Pa5-c4 14. a2-a4 Lc8-d7 15. b2-b3 Pc4-a5 16. Pf1-e3 Le7-f8 17. Ta1-b1 b5xa4 18. b3xa4 g7-g6 19. Dd1-e2 c5xd4 20. c3xd4 e5xd4 21. Pf3xd4 Lf8-g7 22. Lc1-b2 Pa5-b7 23. De2-f3 Dc7-d8

Want na het voor de handliggende 23. … Pc5 was 24. Pb5! sterk geweest.

24. Pe3-c4 Dd8-c7 25. Pc4-e3 Dc7-d8 26. Pd4-b3 Lb7-c6 27. Pe3-c4 Ta8-c8 28. Pb3-d4 Lc6xe4?! 29. Lc2xe4 Pf6xe4 30. Te8xe4

Vooral niet: 30. … Tc4x 31. Te8x+ De8x 32. Db7x Ld4x  33 Dd5 De6 34. Ld4x! Dd5x Tb8 mat.

30. … Te8xe4 31. Df3xe4 d6-d5 32. De4-f3 Tc8xc4?

diagram1keres-filip

Na 32. … dc4x 33. Pc6 Dc7 34. Lg7x Kg7x heeft zwart niet veel te vrezen.

33. Pd4-e6!

“Wieder ein Glanzpartei von Keres!”

33. …. f7xe6 34. Lb2xg7 Pb7-d6

Moet wel: 34. … Kg7x 35. Tb7x+ Tc7 36. Dc3+ en zwart kan opgeven.

35. Lg7-e5 Tc4-c8 36. Df3-f4 Pd6-f7 37. Tb1-b7 Dd8-f8 38. Kg1-h2?

diagram2keres-filip

De tragische blunder. Wit verliest een kostbaar tempo en bovendien blijkt de koning ook nog op h2 ongelukkig te staan. De winnende zet was 38. Df6! Pe5x 39. De5x Te8 40. Dc7 Df6 41. Dh7x+ Kf8 42. Tb3! Da1+ 43. Kh2 De5+ 44. g3 Df6 45. Kg2 Te7 46. Dh6+ en wit wint. Na de tekstzet gaat het bergafwaarts met wit.

38. … Tc8-c4! 39. Df4-f6 Pf7xe5 40. Df6xe6+

Heel slim probeert Keres er nog wat van te maken. Na 40. De5x Df4+  41. Df4x Tf4x staat het eindspel bedenkelijk voor wit.

40. … Pe5-f7 41. g2-g3

Hij moet in elk geval dameruil voorkomen.

41. … Tc4xa4 42. De6xd5 Ta4-b4 43. Tb7-a7 Tb4-b5 44. Dd5-a2 Tb5-f5 45. Ta7xa6 Df8-c5 46. Ta6-a8+ Kg8-g7 47. Da2-b2+ Kg7-h6 48. Db2-d2+ Pf7-g5 49. Ta8-a2 Kh6-g7 50. Dd2-b2+ Tf5-f6 51. h3-h4 Pg5-f3+ 52. Kh2-h3 Pf3-d4 53. Kh3-h2 Pd4-b5 54. Db2-d2 Pb5-d4 55. Dd2-b2 Pd4-c6 56. Kh2-g1 Pc6-e5 57. Db2-b7+ Tf6-f7 58. Db7-b2 h7-h5 59. Ta2-a8 Kg7-h7 60. Ta8-d8?

diagram3keres-filip

En hier laat Keres nog een laatste kans voorbijgaan. Hij had het zijn tegenstander nog lastig kunnen maken met 60. Te8!

60. … Dc5-a5 61. Td8-d1 Da5-a4

Volgens Euwe zou 61. … Pf3+ 62. Kg2 Da8! sneller hebben gewonnen.

62. Td1-d8 Da4-e4 63. f2-f4

Overgave, maar 63. Td1 Pg4 64. Tf1 Pe3! 65. fe3x Tf1x+ 66. Kf1x Dh1+ verloor ook.

63. … De4-e3+ 64. Kg1-h2 Pe5-g4+ 65. Kh2-h3 Pg4-f6 66. Td8-b8 De3-e6+ 67. Kh3-h2 De6-e1 68. Db2-g2 Tf7-e7 69. Tb8-b7 Pf6-d7 70. Tb7-b2 De1-e6 71. Tb2-b7 De6-g4 72. Tb7-b2 Pd7-c5 73. Dg2-d2 Dg4-e6 74. Dd2-g2 Pc5-d7 75. Tb2-b7 Kh7-g8 76. Tb7-c7 Kg8-f7 77. Tc7-a7 De6-c4 78. Kh2-h3 Dc4-e6+ 79. Kh3-h2 De6-e2 80. Ta7-a2 De2xg2+ 81. Kh2xg2 Te7-e3 82. Ta2-a7 Kf7-e7 3. Ta7-a6 Pd7-f6 84. Ta6-a7+ Ke7-e6 85. Ta7-a6+ Ke6-f7 86. Ta6-a7+ Te3-e7 87. Ta7-a3 Te7-c7 88. Kg2-f3 Tc7-c5 89. Ta3-e3 Pf6-d5 90. Te3-e2 Tc5-c3+ 91. Kf3-f2

en wit gaf het tegelijkertijd op. Na 91. … Pe7 92. Te1 Pf5 93. Tg1 Kf6 is hij in tempodwang.

Het Parool, 9 mei 2009