Over narren en onbetrouwbare ongelovigen

Beweringen en bewijzen

Laten wij niet psychologiseren, maar het kan natuurlijk geen toeval zijn dat Anton C. Zijderveld, de cultuursocioloog die onlangs zijn lidmaatschap van het CDA opzegde, in 1985 een boek heeft gepubliceerd met de titel: Over narren en hun gespiegelde werkelijkheid.

zijderveld1

Het boek, dat “een fenomenologie van de zotheid” beoogt te zijn, is opgedragen Peppi, de Oostenrijker die de nazi’s had bespot en die na de oorlog als nar was doorgegaan.

Zijderveld is een ironicus. Hij zei eens de provo’s te bewonderen en stelde in het verlengde daarvan “een ludiek professoraat” voor. Zijderveld is zelfs iemand van de pratical joke, een enigszins bedenkelijk tak van humor.

Zo sprak hij zich in 2001 als columnist van Buitenhof krachtig uit tegen de plannen van de toenmalige staatssecretaris Wouter Bos om “de airtax” in te voeren. Dat is een heffing op schone lucht – “een steeds schaarser goed”. Nederland zou in verschillende sectoren worden ingedeeld, waarbij gold: hoe schoner de lucht, hoe hoger de belasting. Vooral de bewoners van de Waddeneilanden zouden zwaar worden getroffen door de airtax.

“Wat mij betreft kan dat hele paarse kabinet nu echt stikken!”, riep Zijderveld.

over-narren2

Direct na de uitzending regende het boze reacties, allemaal van mensen die even vergeten waren dat het 1 april was. Leuk? Eerlijk gezegd heb ik ook wel eens gedacht aan een 1 aprilgrap voor Buitenhof. Bijvoorbeeld: Minister Klink wil het drinken in cafés aan banden leggen. Daarom gaat hij, naar analogie van het schadelijke meeroken, het geven van rondjes verbieden. Met mate drinken mag nog, maar sociaal drinken dat anderen aanzet tot alcoholgebruik is niet langer toegestaan. Leuk? Gelukkig viel mijn uitzending niet op 1 april, zodat ik niet in verleiding werd gebracht.

Zonder hem te willen beledigen: alles aan Zijderveld is dubbel. Dat is het tragisch lot van de ironicus. Jarenlang is Zijderveld de goeroe of de ideoloog van het CDA genoemd. Misschien denkt u zelfs dat de C. in Anton C. Zijderveld staat voor Christelijk, maar dat is niet zo. Zijderveld is hij helemaal niet christelijk. Hij gelooft helemaal niet in God, en ook in dat ongeloof is hij weer een beetje dubbel. Zijderveld is agnost, “het lafhartige broertje van de atheïst”, om met Rudy Kousbroek te spreken.

Wat beweegt een niet-christen lid te worden van een christelijke partij?

zijjderveld2

Toen Zijderveld in het begin van de jaren negentig lid werd van het CDA sprak hij van “postchristenen”. Dat zijn de ongelovigen die toch bereid zijn voor de christelijke waarden op te komen. Logisch dat ze bij het CDA erg verguld waren met Zijdervelds toetreding. Dankzij zijn inzicht kon een nieuwe groep kiezers ideologisch worden ingelijfd. In een interview met Vrij Nederland gaf Zijderveld destijds aan hoe die moderne postchristenen worden gevormd.

Daarbij ging het om “felle antikerkelijken, die worden geconfronteerd met de onverdraagzaamheid van fanatieke moslims”. Kortom, een Geert Wilders avant la lettre had zo een postchristelijk lid van het CDA kunnen worden.
Na een lange mars van twintig jaar is de niet-christelijke ideoloog opeens weer uit het Christen Democratisch Appel gestapt. Die ongelovigen blijven onbetrouwbaar. Hij deed het per éénregelig briefje. Het kwam goed uit, want veel had hij binnen de partij niet te doen, en een “snurkend lid” wilde hij niet worden. Zijn klacht is dat het CDA te veel drijft op anti-islam sentimenten en dat er ook te veel wordt geflirt met de populist Wilders.

Betekent het vertrek van Zijderveld  dat het postchristendom dood is? Het lijkt er wel op, als je op de peilingen afgaat. Inmiddels zijn wij het punt genaderd dat het CDA nog maar de helft heeft van het aantal zetels dat de KVP ooit in haar eentje wist te vergaren. Om zijn opzegging kracht bij te zetten, schreef Zijderveld het pamflet: Populisme als politiek drijfzand. Het is een komisch boekje, waarin Zijderveld zijn oude rechtse makkers op stang probeert te jagen door erg voor Ella Vogelaar te kiezen. Verder moet je het volk vooral niet raadplegen.

Twee punten zijn discutabel. Allereerst betwijfel ik of zijn analyse van Geert Wilders juist is. Wilders is namelijk zo eigenwijs dat hij allerlei dingen zegt die je van een populist helemaal niet zou verwachten, zoals bijvoorbeeld de schrobbering die hij Koningin Beatrix gaf na haar kersttoespraak.

En dan een tweede punt. Als postchristelijk lid van het CDA is Zijderveld altijd geweest voor een strategische opstelling: je kiest voor iets dat je eigenlijk niet bent. Maar ook voor een strategische opstelling ten opzichte van Wilders valt veel te zeggen. Als je vindt dat  de PVV zo snel mogelijk moet verdwijnen, dan is een cordon sanitair ongeschikt. Effectiever is het om de PVV in het kabinet en in andere bestuurlijke organen op te nemen, om vervolgens alles vrolijk in de soep te laten lopen. Zo is het destijds ook met de LPF gegaan.

Zo’n dubbele houding is misschien eerder cynisch dan ironisch, maar langs een dubbele weg toch helemaal in de lijn met de ideeën van Anton C. Zijderveld.

de Volkskrant,  30 april 2009, zie ook voor reacties.