Geen Endlösung zonder christendom

Beweringen en bewijzen

Met zijn stuk Hoe Europa zijn zelfvertrouwen verloor heeft Frits Bolkestein zich opnieuw geschaard onder wat de filosoof Daniel Dennett heeft omschreven als de believers in belief. Dat zijn mensen die zelf niet geloven, die de inhoud van het geloof vaak als onhoudbaar of zelfs als onzinnig afwijzen, maar die het toch heilzaam vinden dat anderen wel geloven.

Bolkestein

Zo is voor Bolkestein het christendom een godsdienst waar wij zo’n beetje alle westelijke waarden aan te danken hebben. Zelfkritiek, zelfrelativering en schuldbesef zijn inherent aan het christendom en hebben geleid tot vrijheid, tolerantie en welvaart.

Op deze punten is het christendom superieur aan de islam. Maar er dreigt een gevaar, als ik Bolkestein goed begrepen heb. Al die mooie eigenschappen hebben ons zelfvertrouwen aangetast, met als gevolg dat wij in het westen geneigd zijn onszelf weg te cijferen ten gunste van totalitaire systemen.

Persoonlijk loop ik niet warm voor dit soort algemene analyses. Ze zijn meestal net zo lang als ze breed zijn en je kunt er van alles mee bewijzen.

Ook het omgekeerde.

Zo verwijst  Bolkestein naar de Matthäus Passion van Bach om aan te tonen dat de westerse cultuur gebukt gaat onder een louterend schuldbesef. Toch is het met de tekst van de Matthäus Passion maar hoe je die leest. Niet “wij allen” zijn schuldig, maar expliciet  “de Joden” zijn schuldig. En de Joden, dat zijn de anderen. Er bestaan studies, waarin wordt beweerd dat Matthäus Passion allerlei antisemitische elementen bevat en dat geldt in een nog heftiger mate voor het Bijbelse Evangelie.

Misschien is het omdat ik het proces-Demjanjuk volg dat ik maar weinig sympathie kan opbrengen voor het christendom als de superieure godsdienst van zelfrelativering en tolerantie. Integendeel, het lijkt mij onweerlegbaar dat het christendom een voedingsbodem heeft gelegd voor een virulent antisemitisme dat uiteindelijk heeft geleid tot de Holocaust. Wie de boeken leest van Léon Poliakov, zoals De arische mythe, kan nauwelijks tot een andere conclusie komen.

Loe de Jong, de nog lang niet vergeten auteur van het veeldelige standaardwerk over de bezetting, heeft eens gezegd: “Ik vind niets onbegrijpelijk in het systeem, zelfs de vergassing van de Joden niet. Hitler heeft toch alleen maar uitgevoerd wat talrijke Europese denkers vóór hem hebben gepredikt. Hij was waarachtig niet de eerste, die gezegd heeft dat alle Joden van kant moesten worden gemaakt. Hitler is tot op zekere hoogte toch de vrucht van twintig eeuwen christendom”.

Je kunt ook beweren: dat er na de oorlog nog zoveel mensen aan het christendom gelieerd wilden blijven, duidt eerder op de afwezigheid van enig schuldgevoel.

In het stuk van Bolkestein wordt paus Benedictus XVI opgevoerd als iemand die de islamitische wereld een spiegel durfde voor te houden door erop te wijzen dat “de Byzantijnse keizer Manuel II Paleologos, die aan het einde van de 14de eeuw beweerde dat de leer van Mohamed onmenselijk was, omdat deze beval zijn geloof met het zwaard te verspreiden”. Dat zal vast waar zijn, maar enige zelfrelativering is hier op zijn plaats voor een leider van een kerk, die een paar eeuwen eerder nog kruistochten organiseerde.

Overigens werd nog geen week geleden bekend dat Benedictus weer een stap heeft gezet om de zaligverklaring van Pius XII te bewerkstelligen. Pius XII is de omstreden paus, die ervan wordt beschuldigd dat hij geen enkel protest liet horen, toen de Joden in Europa werden vernietigd. Deze Pius mag voortaan “een eerbiedwaardige dienaar Gods” worden genoemd. Aan zijn huidige status hoeft nog slechts een wonder worden toegevoegd om de begeerde zaligheid binnen te slepen.

Pius XII2

In zijn boek Pius XII en de vernietiging van de Joden toont Dick Verhofstadt – de broer van – onder meer aan dat het Vaticaan na 1945 alles in het werk heeft gesteld om hooggeplaatste nazi’s te voorzien van paspoorten, waarmee zij Europa konden ontvluchten. Die politiek is later goedgepraat van het argument dat het Vaticaan “zowel Joden hielp als christenen”.

Gott mit uns

Het geloof en de mythologie van het nazisme hebben nog veel ondoorgrondelijks. Op de koppelriem van de Waffen-SS stond: “Gott mit uns”. Of daarmee een christelijke god werd bedoeld, is niet helemaal duidelijk. Hitler is ontegenzeggelijk katholiek opgevoed en tegen zijn adjudant Gerhard Engel schijnt hij gezegd te hebben dat hij voor altijd katholiek zou blijven. Het viel me trouwens toch op dat vrijwel alle commandanten van het vernietigingskamp Sobibor een keurig katholieke of protestantse jeugd hadden genoten. Toch waren zij ervan overtuigd dat er zoiets bestond als Untermenschen.

Bolkestein schrijft dat “de Europese beschaving, na vele eeuwen gruweldaden, nu ver voor ligt op de islamitische”. Volgens mij is die demarrage nog maar net ingezet. In elk geval heeft mijn eigen vader die eeuwen van gruweldaden nog in volle omvang aan den lijve ondervonden.

de Volkskrant,  31 december 2009. Zie ook voor reacties.

de Volkskrant

Beweringen en bewijzen

Datum: 31 december 2009

Onderwerp: Bolkestein

Door Max Pam

Met zijn stuk Hoe Europa zijn zelfvertrouwen verloor heeft Frits Bolkestein zich opnieuw geschaard onder wat de filosoof Daniel Dennett heeft omschreven als de believers in belief. Dat zijn mensen die zelf niet geloven, die de inhoud van het geloof vaak als onhoudbaar of zelfs als onzinnig afwijzen, maar die het toch heilzaam vinden dat anderen wel geloven.

Zo is voor Bolkestein het christendom een godsdienst waar wij zo’n beetje alle westelijke waarden aan te danken hebben. Zelfkritiek, zelfrelativering en schuldbesef zijn inherent aan het christendom en hebben geleid tot vrijheid, tolerantie en welvaart. Op deze punten is het christendom superieur aan de islam. Maar er dreigt een gevaar, als ik Bolkestein goed begrepen heb. Al die mooie eigenschappen hebben ons zelfvertrouwen aangetast, met als gevolg dat wij in het westen geneigd zijn onszelf weg te cijferen ten gunste van totalitaire systemen.

Persoonlijk loop ik niet warm voor dit soort algemene analyses. Ze zijn meestal net zo lang als ze breed zijn en je kunt er van alles mee bewijzen. Ook het omgekeerde. Zo verwijst Bolkestein naar de Matthäus Passion van Bach om aan te tonen dat de westerse cultuur gebukt gaat onder een louterend schuldbesef. Toch is het met de tekst van de Matthäus Passion maar hoe je die leest. Niet “wij allen” zijn schuldig, maar expliciet “de Joden” zijn schuldig. En de Joden, dat zijn de anderen. Er bestaan studies, waarin wordt beweerd dat Matthäus Passion allerlei antisemitische elementen bevat en dat geldt in een nog heftiger mate voor het Bijbelse Evangelie.

Misschien is het omdat ik het proces-Demjanjuk volg dat ik maar weinig sympathie kan opbrengen voor het christendom als de superieure godsdienst van zelfrelativering en tolerantie. Integendeel, het lijkt mij onweerlegbaar dat het christendom een voedingsbodem heeft gelegd voor een virulent antisemitisme dat uiteindelijk heeft geleid tot de Holocaust. Wie de boeken leest van Léon Poliakov, zoals De arische mythe, kan nauwelijks tot een andere conclusie komen.

Loe de Jong, de nog lang niet vergeten auteur van het veeldelige standaardwerk over de bezetting, heeft eens gezegd: “Ik vind niets onbegrijpelijk in het systeem, zelfs de vergassing van de Joden niet. Hitler heeft toch alleen maar uitgevoerd wat talrijke Europese denkers vóór hem hebben gepredikt. Hij was waarachtig niet de eerste, die gezegd heeft dat alle Joden van kant moesten worden gemaakt. Hitler is tot op zekere hoogte toch de vrucht van twintig eeuwen christendom”.

Je kunt ook beweren: dat er na de oorlog nog zoveel mensen aan het christendom gelieerd wilden blijven, duidt eerder op de afwezigheid van enig schuldgevoel.

In het stuk van Bolkestein wordt paus Benedictus XVI opgevoerd als iemand die de islamitische wereld een spiegel durfde voor te houden door erop te wijzen dat “de Byzantijnse keizer Manuel II Paleologos, die aan het einde van de 14de eeuw beweerde dat de leer van Mohamed onmenselijk was, omdat deze beval zijn geloof met het zwaard te verspreiden”. Dat zal vast waar zijn, maar enige zelfrelativering is hier op zijn plaats voor een leider van een kerk, die een paar eeuwen eerder nog kruistochten organiseerde.

Overigens werd nog geen week geleden bekend dat Benedictus weer een stap heeft gezet om de zaligverklaring van Pius XII te bewerkstelligen. Pius XII is de omstreden paus, die ervan wordt beschuldigd dat hij geen enkel protest liet horen, toen de Joden in Europa werden vernietigd. Deze Pius mag voortaan “een eerbiedwaardige dienaar Gods” worden genoemd. Aan zijn huidige status hoeft nog slechts een wonder worden toegevoegd om de begeerde zaligheid binnen te slepen. Ik stel voor de bekering van Bolkestein als een wonder voor te dragen.

In zijn boek Pius XII en de vernietiging van de Joden toont Dick Verhofstadt – de broer van – onder meer aan dat het Vaticaan na 1945 alles in het werk heeft gesteld om hooggeplaatste nazi’s te voorzien van paspoorten, waarmee zij Europa konden ontvluchten. Die politiek is later goedgepraat van het argument dat het Vaticaan “zowel Joden hielp als christenen”.

Het geloof en de mythologie van het nazisme hebben nog veel ondoorgrondelijks. Op de koppelriem van de SS stond: “Gott mit uns”. Of daarmee een christelijke god werd bedoeld, is niet helemaal duidelijk. Hitler is ontegenzeggelijk katholiek opgevoed en tegen zijn adjudant Gerhard Engel schijnt hij gezegd te hebben dat hij voor altijd katholiek zou blijven. Het viel me trouwens toch op dat vrijwel alle commandanten van het vernietigingskamp Sobibor een keurig katholieke of protestantse jeugd hadden genoten. Toch waren zij ervan overtuigd dat er zoiets bestond als Untermenschen.

Bolkestein schrijft dat “de Europese beschaving, na vele eeuwen gruweldaden, nu ver voor ligt op de islamitische”. Volgens mij is die demarrage nog maar net ingezet. In elk geval heeft mijn eigen vader die eeuwen van gruweldaden nog in volle omvang aan den lijve ondervonden.

(Einde tekst.)