Schuld en Boete

Beweringen en bewijzen

“Ik buig niet voor jou, ik buig voor het lijden van de mensheid”, zegt Raskolnikov tegen zijn achtervolger in Schuld en Boete van Dostojevski. De hoofdpersoon uit de roman heeft een dubbele moord gepleegd, op een oude woekeraarster en op haar zuster.

Raskolnikov

De slachtoffers zijn niet bepaald kroonjuwelen van de menselijke soort en niemand zal ze missen. Omdat niemand Raskolnikov heeft gezien bij het plegen van zijn daad zou hij gewoon kunnen doorleven, maar Raskolnikov wordt overmand door wroeging en geeft zichzelf aan. Hij beseft dat hij geen Übermensch is, maar even nietswaardig als alle andere mensen. Het is zijn boetedoening dat hij zich tot acht jaar Siberië laat veroordelen. Zo’n strafkamp betekende veelal het wegkwijnen in een ijzige dood.

Dostojevski was christelijk geïnspireerd. Zijn hoofdpersoon moest een zondaar zijn, die het leed van de wereld op zijn schouders nam. Wroeging is een prachtig ouderwets woord. Berouw, spijt en zelfverwijt zitten erin opgesloten. De Van Dale spreekt van “gewetensknaging”. Ook mooi, minder mooi dan wroeging.

Schuld & boete

Hoewel er op grote schaal kindermisbruik is gepleegd, lijkt het er niet op dat de rooms-katholieke kerk is geleid door wroeging. Dat het aan het licht is gekomen, ligt niet aan de kerk, maar aan de slachtoffers die er tenslotte mee voor de dag kwamen. Zelf had de kerk het liever onder de rok gehouden en het duurde ook erg lang voordat de paus met zijn reactie kwam. Naast een excuus, dat door de slachtoffers als magertjes werd ervaren, sprak de paus het woord van Jezus uit: “Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen”.

Jezus en de Olijfberg

Als ongelovige durf ik het nauwelijks te zeggen zonder te beven, maar volgens mij heeft de Heilige Vader deze uitspraak van Jezus niet begrepen. Wellicht heeft de paus het verhaal wél begrepen en gebruikt hij het op een cynische wijze – daar wil ik verder niet in treden.

In Johannes 8: 1-11 wordt verteld dat Jezus naar de Olijfberg ging. Toen hij de tempel betrad, werd hem door het volk een vrouw gebracht die overspel had gepleegd. Krachtens de wet van Mozes diende zij te worden gestenigd, maar Jezus wilde daar niets van weten en zei: “Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen”. Waarna Jezus haar heenzond met de mededeling: “Ook ik veroordeel u niet. Ga heen, zondig van nu af niet meer!”.

Uiteraard vertelt de Bijbel het verhaal mooier en uitgebreider dan ik kan doen in de mij toegemeten ruimte, maar daar gaat het niet om.

Jezus was een godheid en de paus is een mens, en het verschil kan niet beter geïllustreerd kunnen worden dan aan de hand van die eerste steen. Jezus kwam namelijk op voor het slachtoffer, terwijl de paus vooral is opgekomen voor de daders.

Het zou wat zijn als een misdadiger in de rechtszaal ineens zou opstaan en zou roepen: “Wie zonder zonde is werpe de eerste steen!”.

Dat kunnen alleen de rechters doen of de slachtoffers. En dat geldt natuurlijk ook voor de paus als vertegenwoordiger van een organisatie die de misdrijven heeft begaan. Niet de paus behoort het woord van Jezus aan te halen, maar de slachtoffers van zijn kerk. Het is slechts aan hen voorbehouden om diezelfde kerk absolutie geven. Alleen de goddelijke rechter van hierboven zou hun oordeel nog kunnen overrulen.

Wie er ook niets van begrepen heeft, is Antoine Bodar. Onlangs beweerde deze ijdele kwast bij de Wereld Draait Door: “Als een gevangenisstraf uitzitten een daad is die helpt, heb ik er niets op tegen dat te doen”.

Antoine Bodar 3

U moet zich eens voorstellen dat Raskolnikov gezegd zou hebben: “Nou, als ik er iemand mee kan helpen mijn dubbele moord te verwerken, dan wil ik best een tijdje zakkies plakken”. Zoiets kwam eenvoudig niet op in zijn hoofd. Raskalnikov werd gekweld door wroeging en er was voor hem geen andere weg dan zichzelf aan te geven – dan boete te doen. Acht jaar Siberië is nog iets anders dan een loos gebaar maken in een gezellig televisieprogramma.

Je zou bijna zeggen: “Put your money where your mouth is, Antoine!”.

Als er inderdaad “catharsis moet geschieden”, zoals Antoine heeft voorgesteld, staat ons – als rechter – niets in de weg om een passende boetedoening te vinden. Op kindermisbruik staat gemiddeld een straf van twee jaar. Er zijn wereldwijd honderden kinderen door paters misbruikt, dus zuiver geredeneerd zou Bodar een cumulatieve straf à la Bernard Madoff opgelegd dienen te krijgen. Zoiets van duizend jaar, doorgebracht in eenzame opsluiting, af en toe lastig gevallen door getatoeëerde criminelen die plezier komen maken.    Maar als Bodar een beetje een kerel is, die echt het leed van de hele wereld op zijn schouders wil torsen, dan moet gedacht worden aan een heuse kruistocht naar de top van de Vaalserberg. Ik durf te wedden dat de Wereld Draait Door er wel een jakhals naartoe zal sturen.

de Volkskrant,  25 maart 2010. Zie ook voor reacties.