Elke week sluit ergens in Nederland een kerk. Dakloze pastores, kosters en andere gelovigen proberen wanhopig hun leegstaande godshuizen als cultureel erfgoed aan de staat te slijten.
Volgens een onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven gaat in België vanaf 2016 niemand meer naar de zondagsmis. Het is met de Vlaamse kerk als met de soldaten uit de wereldoorlogen: op een dag is de laatste gestorven, die nog in een kerkbank heeft gezeten. In De toekomst van het christendom schrijft de theoloog Alister MacGrath dat de grote protestantse kerken in Westen het einde van deze eeuw niet zullen halen.
Hij ziet nog wel heil in de Pinksterbeweging, die in het directe contact met God geen menselijke tussenpersonen meer nodig heeft.
Gelukkig hebben wij in deze donkere dagen voor Kerst de kerken niet nodig om het over God te hebben. Ik las namelijk Het Grote Ontwerp van Steven Hawking en Leonard Mlodinov – inderdaad in de Nederlandse vertaling, want de stof is al moeilijk genoeg. Een mooie titel (The Grand Design) voor een boek, waarin wordt betoogd dat je eigenlijk helemaal Grote Designer nodig hebt om het universum te beschrijven. Kolossale bibliotheken zijn over het bestaan van God volgepend, maar Het Grote Ontwerp is nog geen tweehonderd pagina’s dik.
Ik durf niet te beweren dat ik de alles omvattende en alles verklarende M-theorie van Hawking en Mlodinov helemaal begrepen heb, maar de notie dat ons melkwegstelsel beslist niet alleen staat, is blijven hangen. Ons eigen melkwegstelsel is al oneindig groot en nu ineens komen er twee geleerden, die beweren dat het totale aantal melkwegstelsels een 10 is met 500 nullen daarachter.
Ik voel een enorme aandrang die 500 nullen hier uit te schrijven, maar daarmee zou onmiddellijk de mij toegemeten ruimte op zijn. Bij dit moeilijke onderwerp wil ik niet graag het verwijt krijgen dat het optikken van al die nullen wel een erg gemakkelijke manier is om dit stukje vol te krijgen.
Het is toeval en totaal geen toeval dat ergens in dat onafzienbare aantal mogelijkheden een melkwegstel is ontstaan waar leven is. Van Gods almacht is bij Hawking en Mlodinov niet veel overgebleven. De gedachte dat ergens in de kosmos iets of iemand als een boekhouder onze goede en slechte daden bijhoudt, om ons daarop tenslotte met hel of hemel af te rekenen, is een zoet-kinderlijke geworden.
Wat kan God in Zijn Almacht eigenlijk nog?
“Als God alles kan, kan hij dan ook zichzelf optillen?”, heeft Betrand Russell zich eens afgevraagd. Een paar eeuwen daarvoor had Descartes ook al met het probleem van de goddelijke almacht geworsteld. Hawking en Mlodinov schrijven er dit over: “Volgens Descartes kon God naar believen de waarheid of onwaarheid van ethische proposities of wiskundige stellingen wijzigen, maar niet die van de wetten van de natuur. Hij geloofde dat God de wetten van de natuur had verordend, maar bij de keuzen van die wetten niets te kiezen had gehad, omdat de wetten waarmee wij te maken hebben de enig mogelijke wetten zijn”.
Dat lijkt niet alleen een paradox, maar is het ook. Volgens Descartes is het geen bezwaar dat ethische proposities of wiskundige stellingen onveranderlijk zijn, omdat ze “een weerspiegeling vormen van Gods eigen intrinsieke aard”. Met andere woorden: ten aanzien van de ethica en de wiskunde is God grillig, omdat hij God is. En ten aanzien van de natuurwetten is God van een granieten onveranderlijkheid, omdat hij evenzeer God is.
Hoe je het ook keert, het is altijd goed.
Onlangs werd Hawking door de BBC geïnterviewd. Hij zag er voor zijn doen goed uit. Dat hij überhaupt nog leeft met zijn spierziekte is een wonder. Jaren lang is hij getrouwd geweest met Jane, die ook voor hem zorgde. Zij was diep gelovig en bekleedde een functie binnen de Anglicaanse kerk. Het was een schok dat de lichamelijk gehandicapte Hawking haar in de steek liet voor een andere vrouw, met wie hij ook hertrouwde. Zijn tweede huwelijk hield elf jaar stand en sindsdien wordt hij verzorgd door professionele verpleegsters. Vermoedelijk de beste oplossing, want nu kunnen alle betrokkenen vrij zijn van schuldgevoelens.
Hawking bracht onlangs ook een bezoek aan NASA, waar ze hem vrij in een ruimte liet rondzweven. Wat had hij een plezier! Hij is een indrukwekkende en wijze jongen. De katholieke kerk zou hem tot paus moeten benoemen. Hij is het toonbeeld van iemand, die opgewekt en diepzinnig weet te lijden. Daar kan zelfs Jezus nog een puntje aan zuigen. Die was er in één klap vanaf. Dat Hawking een atheïst is, lijkt me een onbeduidende bijkomstigheid.
Wil de kerk hem niet, dan moet het voor God toch een klein kunstje zijn om van Hawking de grote spirituele leider van deze tijd te maken. Het gaat hier slechts om een ethische propositie.
de Volkskrant, 24 november 2010. Zie ook voor reacties.