De dood kwijt alle schulden

Beweringen en bewijzen

In de Huffington Post heeft Ruth Madoff verteld dat zij en haar man Bernie tijdens de kerstdagen van 2008 een zelfmoordpoging hebben gedaan.

Bernie en Ruth Madoff 3

De miljardenfraude was aan het licht gekomen en het echtpaar stond onder huisarrest in afwachting van het proces. Buiten bivakkeerde het journaille en binnen bezorgden mail en telefoon een stroom van bedreigingen. Omdat zij hun woning niet durfden te verlaten, slikte ze alles wat er aan pillen in huis was en legden zich ter ruste.

“De dood kwijt alle schulden”, heeft Montaigne geschreven.

De volgende morgen werden de Madoffs met hoofdpijn wakker. Achteraf is Ruth blij dat het niet was gelukt.

Zijzelf kan al weer een beetje van het leven genieten en Bernie, die tot 150 jaar is veroordeeld, schijnt het best naar zijn zin te hebben. Onlangs schreef hij zijn schoondochter vanuit de gevangenis: “Stel je voor, ik ben hier een echte beroemdheid. Ze behandelen mij als een maffiabaas. Als ik rondloop, wordt ik overal de gegroet en krijg ik aanmoedigingen toegeroepen. Het is aandoenlijk hoezeer iedereen bezorgd is over mijn welzijn, de staf incluis. Het is hier veiliger dan op de straten van New York”.

Bernie houdt het nog wel 147 jaar vol.

Het was de afgelopen week de week van schuld en schulden. In de eerste plaats was daar de schuldencrisis die is aangestoken door Griekenland, maar die hele eurozone in brand dreigt te steken. De precieze hoogte van de schulden leek niemand bekend en verschillende malen hebben wij te horen te gekregen dat de oplossing zo complex is dat die niemand valt uit te leggen. Als schuldigen werden aangewezen: de Grieken, de bankiers, de politici en uiteraard  “wij, consumenten”, die zich maar al te gretig onverantwoorde leningen lieten aansmeren.

Ongeluk a2

En dan was er het ongeluk op de A2. Na te hebben getankt zonder te betalen, zijn een vader en een zoon, achtervolgd door de politie, hard op een file ingereden, waarbij de bestuurder van de achterste auto het leven liet. In Nieuwsuur kwamen de zoon – hij was naar eigen zeggen de passagier – en de advocaat van de vader aan het woord. Dat vader iemand had doodgereden, was eigenlijk de schuld van de razende politiewagens, zo begreep ik uit hun woorden. Want waar ging het eigenlijk om? Om een paar liter niet betaalde benzine, aldus de advocaat, “terwijl elke seconde overal ter wereld de liters benzine wegstromen”.

Ja, die advocaat komt er wel. Proletarisch tanken noemen wij dat, in navolging van proletarisch winkelen.

Schuld is in het Nederlands een overkoepelend begrip, maar in het Engels heb je er verschillende woorden die elk een bepaald aspect weergeven: guilt, culpable, debt en vermoedelijk zie ik er nog een paar over het hoofd. Het lijkt typisch Nederlands om de financiële en de zedelijke verplichting met hetzelfde woord “schuld”  weer te geven. Tegelijkertijd met de opkomst van het Nederlands protestantisme groeide de gulden in de zeventiende eeuw uit tot de wereldmunt.  De Nederlander was koopman én dominee, en dan spreekt het vanzelf dat de koopman de financiële schulden graag nader verklaard ziet via het theologische geweten.

Toen ik een huis kocht en mijn ouders vertelde voor hoeveel trokken zij wit weg. Schuld maken beschouwden zij als een zondige bezigheid. Een schuld laten bestaan, daar hadden zij zelfs geen woord voor, zo erg was dat. In dat opzicht onderschreven zij volledig de uitspraak van Harry Mulisch “dat geldbindingen vieze bindingen” zijn. Het huis van Mulisch, dat volgend jaar een museum wordt, was (is) ook een huurhuis. Reve kocht en Hermans heeft zowel gekocht als gehuurd, maar dat laatste het meest – misschien is de psychologische weerslag daarvan in hun werk terug te vinden.

Uiteraard is het huren van een huis ook een financiële binding, maar niet zo’n verstrekkende als het kopen van een huis, waaraan transactie vastzit die zich over jaren uitstrekt. Of Mulisch op het laatst van zijn leven nog over andere dingen heeft nagedacht dan over de tijd weet ik niet – “geld verdienen is tijd verknoeien”  – maar het is hem vast niet ontgaan dat deze hele crisis is begonnen op de woningmarkt.

Jaren lang hebben de pensioenfondsen goed geboerd op de kapitaalmarkt. Nu dat niet meer lukt, krijgen zij het verwijt te horen dat op onverantwoorde wijze hebben gespeculeerd. Maar bestaat er zoiets als risicoloos beleggen? Geen idee, maar risicoloos leven bestaat in elk geval niet. Je kunt de hele dag wel binnen blijven, maar juist in huis schijnen de meeste ongelukken te gebeuren. Als de pensioenfondsen hun geld veilig in een ouwe sok hadden bewaard, waren zij nu straatarm geweest. Zorg voortaan dus voor je eigen pensioen.

De Volkskrant, 28 oktober 2011