Nicht ärgeren, nur wundern!

Beweringen en bewijzen

Lang geleden heeft Nico Scheepmaker (Hopper) de lezers van deze krant zowel vermaakt als geërgerd met een serie over familiegezegden. Vraag me niet waarom, maar zelf ben ik allergisch voor de wijsheden die van generatie op generatie worden doorgegeven.

Lochnagar Crater 2

Als mijn moeder bij het aan tafel gaan zei “eet ze met hapjes en bijt ze maar raak”, kon ik geen hap meer door mijn keel krijgen. Ook mijn schoonmoeder, die in Zürich woont, houdt haar eigen gezegden erop. Bijna allemaal hebben die te maken hebben met de opvoeding. Als een van onze kinderen zich anders gedraagt dan wij passend vinden, pleegt mijn schoonmoeder ons sussend toe te zeggen: “Nicht ärgeren, nur wunderen!”.

Niet ergeren, maar alleen verbazen.Woorden aan Goethe toegeschreven, maar ze navolgen kan ik niet. Als ik mij ergens over verbaas, wil ik het terugbrengen tot iets dat ik begrijp en als mij dat niet lukt, begin ik mij te ergeren.

Het afgelopen weekend reisde ik naar Peronne, een plaatsje waar in 1916 de slag aan de Somme is losgebarsten. Bij dat treffen, één van de bloedigste uit de geschiedenis, vielen alleen al aan Britse kant op die dag van 1ste  juli bijna zestigduizend doden en gewonden. De slag begon precies om 6.28 uur met een kolossale explosie, die een krater in de grond sloeg van dertig meter diep en honderd meter in doorsnede.

Lochnagar Crater 3

En zo stond ik met nog zo’n vijfhonderd belangstellenden op de nauwe rand van La Grande Mine, die sinds hij door een Schot is opgekocht, de Lochnagar Crater wordt genoemd. Middenin de velden, op een heuvel, wapperden de vlaggen en ook was er een groot houten kruis opgericht. Klokslag 6.28 uur klonk een knalletje en meteen daarna werd op fluitjes geblazen, wat de Britse soldaten ook hadden gedaan toen zij 96 jaar geleden ten aanval togen. Daarna speelden Schotse pipers op hun doedelzakken. Veteranen met snorren en omhangen met ridderorders herdachten hun gesneuvelde voorvaderen. Vrouwen en kinderen legden een krans, een dominee sprak over Jezus, er werd gezongen en een ijle stem reciteerde een gedicht uit de loopgraven. Tenslotte klonk de Last Post, waarna de Battlefield Pipe Band in kilt afmarcheerde.

Wij waren letterlijk getuige van wat de historici Hobsbawm en Ranger “the invention of tradition” hebben genoemd. Tradities lijken meestal veel ouder dan ze in werkelijkheid zijn. Zelfs “de joods-christelijke traditie”, waarover je tegenwoordig met ontzag hoort spreken, bestaat nog niet lang en is pas in 1937 uitgevonden.

Na de bijeenkomst reden wij door het schuldig landschap: veertig bij veertig kilometer groot. Om elke hoek een begraafplaats. Waar je graaft, vind je knekels en resten van wapens en andere militaire gereedschappen. Nog onlangs kwam er een hele tank uit de aarde te voorschijn. Een zeldzame vondst, want tanks maakten op deze glooiende heuvels hun debuut. In het totaal zijn er nog geen veertig in actie geweest, maar hun psychologische impact was groot. Onkwetsbare monsters leken het, tenminste zo lang zij nog niet waren weggezakt in de zelf veroorzaakte modder.

Rue Ernst Junger

De Duitsers noemen dit Ernst Jüngerland, want hier maakte deze schrijver zijn eerste wereldoorlog mee. In het dorpje Guillemont heet zelfs een straat naar Jünger. WOI ligt inmiddels zo ver weg dat goed en fout zijn vergeten. Die oorlog, zegt de Duitse historicus Hirschfeld met zoveel woorden in het boek Duitse frontsoldaten, ging nog over een negentiende-eeuws begrip: eer.

En dan keren wij terug naar Peronne, waar de Duitsers in 1917 het stadhuis verwoest achterlieten, toen zij zich terugtrokken achter de Siegfriedlijn. Lieutenant Rönnberg was de laatste  Duitse soldaat die Peronne verliet. Later heeft hij trots verteld dat hij op straat, bij een verwoeste commandopost, een tafel met twee stoelen heeft neergezet. Met zijn kameraden heeft hij nog in allerijl de tafel gedekt met twee borden. Daarop zijn haringen en dode ratten neergelegd. En naast de borden een glas champagne. Zij maakten ook een bergje handgranaten, dat zou afgaan als één ervan werd aangeraakt. Toen zij met hun tableau klaar waren, legden zij er een briefje bij met de tekst: “Beste Tommy, eet smakelijk! Nicht ärgeren, nur wundern!”.

Nicht ärgeren nur wunderen

De laatste zin is ook op een houten bord geschreven en dat heeft – anders dan de treinwagon van Compiègne (waar de wapenstilstand werd getekend) – de Tand des Tijds overleefd. Het hangt in het oorlogsmuseum van Peronne. Bij een volgende gelegenheid neem ik de kinderen mee. En mijn schoonmoeder.

de Volkskrant, 6 juli 2012