Alleen door er te zijn ben je schuldig

Beweringen en bewijzen

Iwan Demjanjuk kreeg twee jaar geleden in München vijf jaar voor zijn medeplichtigheid aan de moord op duizenden Joden in het vernietigingskamp Sobibor. Zijn veroordeling was echter problematisch, want niemand had Demjanjuk ooit in Sobibor aan het werk gezien.

Grensrechter 2

Degenen die de gaskamers waren ingedreven, konden uiteraard niet meer getuigen en voor de enkele overlevenden was het zo lang geleden dat zij Demjanjuk niet meer met zekerheid konden aanwijzen. Onder normale omstandigheden had Demjanjuk wellicht op vrijspraak kunnen rekenen, maar de rechter liet zich leiden door de vele documenten, die zouden aantoonden dat Demjanjuk als kampbewaker wel degelijk in Sobibor was geweest.

En wie in die bewuste periode in Sobibor zat, die moet automatisch medeplichtig zijn aan de systematische moordpartij, zo oordeelde de rechter.

Wij dachten dat Demjanjuk de laatste oorlogsmisdadiger was die op bejaarde leeftijd voor het gerecht wordt gesleept, maar vorige maand werd in Baden-Württemberg de 93-jarige Hans Lipschis gearresteerd. Hij zou in Auschwitz als kampbewaker hebben gediend. Zijn verweer dat hij in Auschwitz als kok heeft gewerkt – “Aan tafel!” – zal hem niet helpen, tenminste als de redenering van de  rechters in München wordt gevolgd. Ook al was je kok, of alleen maar degene die het zwembad van de SS’ers schoonmaakte, je was er. En alleen al door er te zijn, ben je medeschuldig.

De veroordeling van Demjanjuk is nooit getoetst, want de Oekraïner kwam snel vrij en stierf spoedig in een ouden van dagentehuis in Beieren. Ik zou niet weten of de argumentatie van de rechter ook kan worden toegepast in Europees verband, maar mij viel het in elk geval op dat de uitspraak tegen Demjanjuk ook van belang kan zijn in de rechtszaak tegen de jongens die grensrechter Richard Nieuwenhuizen hebben doodgeschopt.

Ook in deze zaak is het bewijs een probleem. Slecht één ding lijkt zeker: er is dode die vlak voor zijn overlijden enkele malen tegen zijn hoofd is getrapt. Waaraan de ongelukkige grensrechter is gestorven was nog even een punt van discussie. De advocaten hebben getracht andere doodsoorzaken aan te wijzen, maar de pogingen daartoe zijn niet erg overtuigend. De verdachten hebben het met hun advocaten zo afgesproken dat, ieder voor zich, zo veel mogelijk buiten schot blijft. Of zij weten van niets, of de ander heeft het gedaan. Volgens rugnummer 8 is hij verwisseld met rugnummer 10 en volgens rugnummer 10 is hij verwisseld met rugnummer 8.Volgens 8 is 10 de echte boosdoener en volgens 10 is 8 de echte boosdoener. Het is het klassieke geval van drie mannen die een donkere steeg inlopen. Eén blijft vermoord achter. De twee anderen geven elkaar de schuld en moeten beiden wegens gebrek aan bewijs worden vrijgelaten.

grensrechter 3

Er zijn wel allerlei videobeelden *) van het incident, maar het ging zo snel dat het moment van de daadwerkelijke mishandeling voorbij was voordat iemand besefte wat er was gebeurd. In de mêlee van schoppende benen is niet alles precies te volgen en  daarom spreekt het vanzelf dat getuigenverklaringen elkaar tegenspreken. Verder zijn de schoenen van vader Hassan D., de schoenen waarmee ook geschopt is en die de politie graag had willen onderzoeken, spoorloos verdwenen. O jee, wat jammer nou. Zelf beweert de vader dat hij juist tussen de vechtende jongens is gesprongen. Enzovoort.

Het is alles bij elkaar een enorme warboel, een luilekkerland voor het soort strafadvocaten dat wij dagelijks op televisie voorbij zien trekken. Wie nou precies wat heeft gedaan en welke trap de genadeklap is geweest, het lijkt onwaarschijnlijk dat wij daar ooit nog in detail achter komen. Zelfs duizenden uren van rechercheurswerk zullen niet tot een definitief bewijs leiden.

Moeten de verdachten daarom worden vrijgesproken?

Dat zou wel zeer onbevredigend zijn. Bovendien zal vrijspraak niet helpen bij het indammen van de vechtpartijen op voetbalvelden, die overigens na de dood van de grensrechter alleen maar in aantal lijken toe te nemen. Als de individuele schuld van de schoppers niet kan worden vastgesteld, lijkt het een uitweg om de argumentatie van de rechters in de zaak-Demjanjuk te volgen. Wat je precies hebt uitgespookt, is niet meer na te gaan, maar alleen al het feit dat je daar bij die schoppartij aanwezig was, is voldoende om je te veroordelen. Niet voor moord of doodslag, maar zeker wel voor medeplichtigheid aan moord of doodslag.

Voetbal is inderdaad oorlog, maar dat er zelfs het oorlogsstrafrecht er aan te pas kan komen, zal zelfs Rinus Michels niet hebben gedacht.

de Volkskrant, 5 juni 2013. Zie ook voor reacties.

*) Ten onrechte veronderstelde ik dat er videobeelden waren. Er zijn wel foto’s  genomen.