They didn’t bang their drums

Beweringen en bewijzen

Iets meer dan een seizoen, waarin Stephan Sanders zijn vriendschap beschrijft met Anil Ramdas, kun je met recht tragikomisch noemen. Tragisch, omdat Ramdas op zijn 54ste geen andere uitweg zag dan zelfmoord te plegen. Hij liet vrouw en kinderen achter. Zijn vriendschap met Sanders is dan al op een dood spoor gekomen.

Ramdas+Sanders

Maar het boekje is ook komisch, omdat Sanders de vriendschap combineert met het verslag van zijn gastschrijverschap. Een schrijver van een beetje portee krijgt van New York, Parijs of Milaan een uitnodiging om writer in residence te worden, maar bij Sanders klopte Almere aan de deur. Veel meer dan één halte hoefde Sanders niet te reizen om in zijn nieuwe wereld aan te komen.

Een gelukje bij een ongelukje was het voor de schrijver dat, praktisch op de dag van zijn aankomst, de PVV in Almere twintig procent van de stemmen behaalde.

Zo had Sanders tenminste wat om over te berichten. Hij doet dat met humor en een goed humeur, vooral wordt veroorzaakt door het feit dat elke dag in Almere begint in een gekleurd licht. Het appartementje dat hij daar mag bewonen, bezit namelijk een balustrade van oranje glas, zodat Sanders zich in de tropen waant als hij ’s ochtends het gordijn van zijn slaapkamer openschuift.

Sanders tekent Ramdas als iemand die teleurgesteld is geraakt in al zijn helden, in de eerste plaats natuurlijk in V.S. Naipaul. Het gebeurde tijdens een bezoek van Naipaul aan Nederland, waarbij ook de twee broedervrienden de gelegenheid kregen voor een gesprekje met de Grote Schrijver. Ramdas vertelde toen enthousiast dat hij van plan was eerdaags naar zijn geboorteland Suriname terug te keren, waarop Naipaul met opgetrokken neus antwoordde: “Terug naar de bush-bush? Waarom?”.

Journalist John Jansen van Galen, die getuige was van de confrontatie, zou optekenen: “Ook twee kleurlingen attaqueerden hem inzake Suriname. ‘They better go back to their country’, hoorde men Naipaul afwezig zeggen, ‘and bang their drums’”.

Zoiets is meer dan alleen een anekdote. In feite wordt daarmee in nog geen honderd woorden het hele drama van de kolonialisatie en dekolonialisatie verteld.

Iets meer dan een seizoen

Door met Theo van Gogh samen te werken, werd Ayaan Hirsi Ali voor Ramdas een gevallen heldin. Over Ayaan merkte hij op dat zij aan haar beveiliging een masochistisch genoegen leek te beleven. Hij was toen al het soort slachtofferschap aan het ontwikkelen, waar Naipaul juist zo’n hekel aan had. Op straat, schreef hij in NRC/Handelsblad, leken mensen expres tegen hem aan te botsen omdat hij “niet alleen klein was, maar ook bruin”.

Toen Ramdas in de krant liet weten dat hij tijdens de demonstratie, op de dag van de moord op Van Gogh, zelf een klap had gekregen, schreef ik dat ik hem niet geloofde. Dat hij die hij klap “moest hebben verzonnen of schromelijk overdreven”. Het kwam mij in NRC/Handelsblad op een regelrechte scheldpartij te staan. Een dag na de presentatie van Iets meer dan een seizoen en bijna tien jaar na de demonstratie vertelde Sanders – het was een bekentenis – dat mijn veronderstelling van toen juist was geweest. Ramdas had die avond gedronken, was de stad in gegaan en agressief geworden. Hij werd door naasten gered van verdere misstappen.

Ik vertel dat niet om alsnog mijn gelijk te halen, maar om te illustreren dat Ramdas toen al erg ongelukkig was met de wereld om hem heen. Eerlijk gezegd zou ik zijn zelfmoord kunnen begrijpen, als zijn onbegrepen leven als een nachtkaars dreigde uit te gaan. Maar Ramdas schreef voor zijn dood Badal, een indrukwekkende roman over het leven van emigrant. Over zichzelf. Hij kan zijn  dat Ramdas vond dat hij door de critici te weinig is toegejuicht. Misschien vond hij de ontvangst te lauw en vatte hij dat op als een teken van gebrek aan talent. Het boek haalde hij in elk geval niet in een klap uit de financiële zorgen.

Ook in Badal pleegt te hoofdpersoon zelfmoord, maar je hoeft toch niet hetzelfde toen wat je personages doen? Willem Frederik Hermans heeft eens opgemerkt dat een fictieve zelfmoord de schrijver in de luxepositie brengt dat hij het juist in de werkelijkheid niet hoeft te doen. Kennelijk voelde Ramdas zich tot in de dood schatplichtig aan de Badal.

Het verraderlijke van zelfmoord is dat iedereen achterblijft met een schuldgevoel. Het is einde gesprek, niemand kan zijn gelijk nog halen. Niemand kan zijn ongelijk nog toegeven.

In augustus wordt V.S. Naipaul tachtig jaar.

de Volkskrant, 26 juni 2013