Wat zou Karel van het Reve ervan hebben gevonden?

Beweringen en bewijzen

Door die akkefietjes met Rusland heb ik de laatste tijd veel aan Karel van het Reve (1921-1997) gedacht. Wat zou Karel hiervan hebben gevonden, dat is een vraag die telkens door mijn hoofd speelt als er weer nieuws is van het front.

Karel 3

Ik ga niet zo ver als Maarten Biesheuvel die beweerde dat Karel de reïncarnatie is van God, maar ik moet toegeven dat ik mijn ogen maar dicht hoef te doen om Karel te horen spreken met die laconieke, nasale stem. Even voor de jeugdige lezers: Karel van het Reve was een afvallige communist, een slavist en een professor.

Daarnaast is hij tussen 1967 en 1968 correspondent  geweest voor Het Parool in Moskou. In 1981 kreeg hij de PC Hooftprijs. Terecht, want hij is een van de grootste Nederlandse schrijvers van de twintigste eeuw.

Je blijft gewoon lezen als je een boek van hem openslaat. Neem bijvoorbeeld dat essay over Sacharov in zijn bundel Freud, Stalin, Lenin en Dostojevski. Karel schrijft daar: “Er bestaat, denk ik soms, een historische wet dat hoe beroerder de toestand van een land is, hoe meer armoede, corruptie, onderdrukking, censuur, verveling, dorheid, starheid, geborneerdheid, des te groter is de kans dat er in dat land mensen opstaan die van mening zijn dat juist hun achterlijk en arm en onderdrukt land voorbestemd is om aan de Mensheid het Heil te brengen”.

Karel van het Reve noemt dit het “ayatollah-complex” en hij beschouwt Dostojevski en Solzjenitsyn als de grootste Russische vertegenwoordigers daarvan. Dat schreef hij overigens in 1982, toen het woord “ayatollah” nog nauwelijks bestond in onze taal. Sacharov was, volgens Van het Reve, een van de weinigen Russen die er niet aan leed. Daarom was Sarachov ook een van de weinige Russen die met een begrijpend oog naar het westen keek.

Even voor de jeugdige lezers: Sacharov was een kernfysicus en een dissident. Zij geruchtmakend pleidooi voor vreedzame co-existentie werd via Karel van het Reve in het westen gepubliceerd. Sacharov zou de Nobelprijs voor de Vrede krijgen.

Tegen de achtergrond van de recente ontwikkelingen is het goed het ayatollah-complex in de gaten te houden. Het zijn de Russen die het Heil brengen en beslist niet een of ander klein lullig gidslandje. Dat betekent echter niet dat het verstandig is aan dat ayatollah-complex toe te geven. Hoe sympathiek en aandoenlijk de figuren van Dostojevksi en Solzjenitzin ons ook voorkomen, in diepste wezen gaat het hier om een geëxalteerde, aan hysterie grenzende houding.

Tegenover al dat pathos en al dat wapengekletter zou Nederland redelijkheid en eenvoudig fatsoen moeten stellen. Zijn er fouten gemaakt? Dan bieden wij onze excuses aan. Maar vinden wij oprecht dat ook de andere partij buiten zijn boekje is gegaan, dan houden wij aan onze eigen opvattingen vast. Daarbij is het mechanisme werkzaam dat respect bij de machtigste partij alleen maar afneemt als de zwakste partij meteen op zijn rug gaat liggen. Dat de Russen zoveel waarde hechten aan een onbeduidende zaak is een teken dat zij ook bang zijn voor ons. Per slot zijn de Olympische Spelen in aantocht en een blijvende ondersteuning van de gelijke rechten voor homoseksuelen kan voor de Russen onaangenaam uitpakken.

In de tijd dat Karel van het Reve correspondent was in Moskou kreeg een buitenlander te horen dat hij “een gast” was in de Sovjet-Unie en dat een gast zich ook als zodanig diende te gedragen, dat wil zeggen dat het niet passend was om allerlei impertinente vragen te stellen aan de gastheer en gastvrouw. Van het Reve heeft zich daar nooit aangehouden, dat wil zeggen dat hij in al zijn beleefdheid de vragen stelde die elk nieuwsgierig mens zou stellen.

Karel 4

Wat zou Karel ervan hebben gevonden?

Ik denk dat ook hij zijn excuses zou hebben aangeboden voor de arrestatie van Borodin, want zo is nu eenmaal het diplomatiek recht. Maar tegelijkertijd zou hij, dringend maar beleefd, Borodin hebben uitgewezen. Van dronken kindermeppers zijn wij niet gediend. Ik vermoed tevens dat hij inschakeling van het zeerechtstribunaal ten aanzien van Greenpeace zou hebben toegejuicht. Na de misstap met de Brent Spar zou het niet eens zo erg zijn als Greenpeace een keer juridisch hard op haar bek gaat. Maar over homoseksualiteit die zogenaamd niet past in de Russische cultuur, zoals wij onlangs nog een Russische atlete hoorden verklaren, daarover zou hij vast en zeker vragen blijven stellen.

Of vergis ik me, Karel?

de Volkskrant, 23 oktober 2013