Een nieuwe bergtop van het Teutonisch denken


        Het was in 1993 dat aan een open toernooi van Philadelphia een swingende vogel meedeed met een walkman in zijn rasta-kapsel. Hij heette John von Neumann, een naamgenoot dus van de beroemde wiskundige John von Neuman (1903-1957),die op Princeton aan computers werkte.
        De rasta-Von Neuman was daarentegen een onbekende schaker zonder rating. Tijdens het toernooi gedroeg hij zich wat eigenaardig. Zo maakte hij op zijn notatiepapier onbegrijpelijke krabbels en dacht hij soms een vol uur na over een voor de handliggende zet. Ook gebeurde het dat hij plotseling een stuk weggaf of na negen zetten door zijn vlag ging, maar af en toe speelde hij ineens vreselijk sterk. Zo maakte hij met wit eenvoudig remise tegen grootmeester Helgi Olafsson eenvoudig remise:

1. e2-e4 c7-c5 2. Pg1-f3 d7-d6 3. d2-d4 c5xd4 4. Pf3xd4 Pg8-f6 5. Pb1-c3 a7-a6 6. Lc1-g5 e7-e6 7. f2-f4 b7-b5 8. e4-e5 d6xe5 9. f4xe5 Dd8-c7 10. e5xf6 Dc7-e5+ 11. Pd4-e2 De5xg5 12. Pc3-e4 Dg5-h4+ 13. Pe2-g3 g7xf6 14. Dd1-d4 Ke8-e7 15. Dd4-c5+ Ke7-d8 16. Dc5-b6+ Kd8-e8 17. Db6-d4 Ke8-e7 18. Dd4-c5+ met eeuwig schaak.

        Aan het eind van het toernooi kreeg hij in de categorie van spelers zonder rating een prijs van 800 dollar, maar inmiddels vertrouwde de wedstrijdleider het zaakje niet meer. Die John von Neumann zou toch niet via zijn walkman in contact staan met een computer of met een persoon buiten het toernooi?
        Om dit vermoeden te testen stelde de arbiter voor dat Von Neumann, alvorens hij zijn prijs uitgereikt zou krijgen, eerst een paar simpele schaakopgaven zou oplossen. Maar dat wilde de rastaman niet. Na veel geharrewar bleek hij wel bereid om, zonder walkman, een vluggertje te spelen tegen met de Amerikaanse meester Shibut. Al na enkele zetten werd duidelijk dat Von Neumann nauwelijks de regels van het spel kende. Onder luid gelach maakte hij zich uit de voeten en sindsdien is Von Neumann niet meer op schaaktoernooien gesignaleerd. Het raadsel hoe Von Neumann zijn zetten doorgespeeld kreeg, is echter nooit opgelost.
        Uit Duitsland komt nu het bericht dat er een nieuwe namaak-Von Neumann is opgestaan. Zijn naam is Clemens Allwermann. Hij is reeds 55 jaar en had tot dusver 1925 als hoogste rating. Maar onlangs werd hij gedeeld winnaar van het open toernooi van Böblingen. Allwermann versloeg een paar grootmeesters en maakte 5 uit 6 tegen spelers met een gemiddelde rating van 2463. "Het toernooi van mijn leven!", riep hij op het internet, "niet te geloven!".
Inderdaad, niet te geloven. Dat deed het weekblad Der Spiegel dan ook niet. "Duitsland heeft een nieuw genie. Naast Goethe, Beethoven en Einstein, is het nu ook Clemens Allwermann gelukt als bergtop van het Teutonische Denken eeuwige roem te verwerven", schreef het blad honend. Der Spiegel voegde er nog aan toe dat de prestatie van Allwermann net zo sensationeel zou zijn "als wanneer Helmut Kohl het Duitse kampioenschap hinkstapspringen zou hebben gewonnen".
        Zelf houdt Allwermann bij hoog en bij laag vol dat het allemaal eerlijk is verlopen. In een verklaring beweert hij zijn succes vooral te danken te hebben aan zijn voorbereiding tegen de Svesnikov. "Die opening ken ik heel goed", zei hij. Toch ziet het er naar uit dat Allwermann zichzelf verraden heeft na afloop van de partij die hij van de grootmeester Kalinitsjev won.

Allwermann-Kalinitsjev
1. e2-e4 c7-c5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 3. d2-d4 c5xd4 4. Pf3xd4 e7-e5 5. Pd4-b5 d7-d6 6. c2-c4 Lf8-e7 7. Lf1-e2 a7-a6 8. Pb5-c3 Pg8-f6 9. O-O Lc8-e6 10. Lc1-e3 O-O 11. Pb1-a3 Pf6-d7 12. Dd1-d2 Pd7-c5 13. Pa3-c2 f7-f5 14. e4xf5 Le6xf5 15. Le2-f3 Kg8-h8 16. Lf3-d5 Dd8-e8 17. Ta1-d1 De8-g6 18. Pc2-a3 e5-e4 19. f2-f3 e4xf3 20. Ld5xf3 Pc6-e5 21. Pc3-d5 Le7-h4 22. Pd5-f4 Pe5xf3+ 23. Tf1xf3 Dg6-e8 24. Pf4-d5 Pc5-e6 25. Td1-f1 De8-g6 26. b2-b3 Tf8-f7 27. Pa3-c2 Pe6-g5 28. Le3xg5 Lh4xg5 29. Dd2-f2 Lf5xc2 30. Tf1xf7 Lg5-f6 31. Df2-a7!

(Klik diagram)

Potverdrie, wat een geweldige zet! Zou een mens hier gewoon het veilige 31. Tb7x hebben gespeeld?

31. ... Ta8-g8 32. Da7xb7 Lc2-e4 33. Pd5-f4 Dg6-f5 34. Db7-d7 Df5-e5 35. Kg1-h1 g7-g5 36. Pf4-h3 g5-g4 37. Ph3-f2 Le4-f5 38. Pf2xg4!

Alweer mooi gecombineerd, nu zelfs in tijdnood.

38. ... Lf5-e4 39. Tf7xf6 Le4xg2+ 40. Kh1xg2 De5-e4+ 41. Kg2-h3 en zwart gaf op.

.

Logisch, natuurlijk, want de tijdcontrole is voorbij en zwart blijft een hoop materiaal achter. Maar het gekke was dat Allwermann aan de overgave van zijn tegenstander nog iets meende te moeten opmerken. "Ja", zei hij, "inderdaad, het is mat in acht". Wie een beetje kan schaken, begrijpt dat een mens in de slotstelling nooit zoiets gezegd zou hebben. Hij denkt: oké, het is uit, laat verder maar zitten. Maar een mens zal nooit in zo'n positie een even eindeloos als onnuttig mat in acht gaan uitrekenen. Dat mat in acht moet dus wel een typische computer-analyse zijn.
        Vorige week heeft Der Spiegel deze veronderstelling getest en de krant heeft daarbij enige opmerkelijke ontdekkingen gedaan. Zo is men er achter gekomen dat de zetten in Allwermann's partijen parallel lopen aan die welke de computerversie Frits 5.32 zou hebben gespeeld. Ook met het mat in acht had Frits 5.32 geen enkele moeite. In één minuut en 15 seconden vond de computer de oplossing.
        Zo ziet het er toch nog naar uit dat het 55-jarige genie ontmaskerd gaat worden. Het bestuur van de Duitse Schaakbond heeft de zaak hoog opgenomen en "een diepgaand onderzoek" gelast. Het is misschien geen kwestie voor een parlementaire enquête maar men zet alles op alles om achter het bedrog te komen. Wat voor signalen heeft Allwermann gekregen? Ging met piepjes en oordopjes, of met in dassen verborgen microfoons? Waarom zat hij tijdens de partij te murmelen? Allemaal vragen, maar Allwermann heeft al verklaard: "Het was gewoon geluk, zoals bij roulette. Iedereen heeft op zwart gezet, ik zette als enige op rood".
        Zie hier nog een partij van de geluksvogel. Wit is een sterke meester.

Bagaturov-Allwermann
1. d2-d4 Pg8-f6 2. Pg1-f3 g7-g6 3. g2-g3 Lf8-g7 4. Lf1-g2 d7-d5 5. c2-c4 O-O 6. O-O d5xc4 7. Pb1-a3 c4-c3 8. b2xc3 c7-c5 9. e2-e3 Pb8-c6 10. Lc1-b2 Dd8-c7 11. Dd1-e2 Tf8-d8 12. e3-e4 Lc8-g4 13. h2-h3 Lg4xf3 14. Lg2xf3 Pf6-e8 15. e4-e5 Dc7-d7 16. Ta1-d1 c5xd4 17. c3xd4 Dd7xh3 18. d4-d5 Pc6-b4 19. e5-e6 f7-f6 20. Td1-d4 a7-a5 21. Td4-h4 Dh3-f5 22. Lf3-e4 Df5-g5 23. Kg1-g2 f6-f5 24. f2-f4



24. ... Dg5xh4 25. g3xh4 f5xe4 26. f4-f5 Pb4xd5 27. Lb2xg7 Pe8xg7 28. f5xg6 h7xg6 29. De2xe4 Ta8-a6 30. Pa3-c4 Ta6xe6 31. Pc4-e5 Pg7-f5 32. Kg2-h2 Pd5-e3 33. Tf1-g1 Td8-d4 34. De4xd4 Pf5xd4 35. Tg1xg6+ Te6xg6 36. Pe5xg6 Pe3-f5 37. Kh2-h3 Kg8-f7 38. Pg6-e5+ Kf7-e6 39. Pe5-c4 a5-a4 40. Pc4-b6 a4-a3 41. Pb6-c4 b7-b5 en wit gaf op.

Het Parool 18-02-1999 © Max Pam