De wraak van de provincie of AT5 in gevaar

        Wie het jarenlange geworstel volgt waarmee de publieke omroepen trachten de drie netten zodanig te vullen dat iedereen tevreden is, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat het Nederlandse omroepbestel ingewikkelder in elkaar steekt dan de quantummechanica. Gezamenlijk hebben politici, ambtenaren en omroepen een klimaat van onduidelijkheid geschapen, waarin de mediawet tot een al even ondoorgrondelijk instrument is uitgegroeid. Het resultaat is een warboel van compromissen, die niet alleen landelijk zijn sporen nalaat maar inmiddels ook op provinciaal en lokaal niveau is doorgedrongen, zoals ik als programmamaker bij de Amsterdamse zender AT5 heb mogen ervaren. Er is namelijk een reëel gevaar dat AT5 door onwil en onvermogen binnen niet al te lange tijd het loodje zal leggen.
        Na een valse start zeven jaar geleden is AT5 ontegenzeggelijk een succes geworden.
        Niet gehinderd door een bureaucratische organisatiestructuur was men in staat met snel en goedkoop gemaakte programma's verschillende lagen van de bevolking aan te spreken. Momenteel is het bereik van de zender is zo'n negentig procent, wat betekent dat praktisch iedere Amsterdammer naar AT5 kijkt. Meer dan de helft (54%) van de Amsterdammers zegt het stadsnieuws via AT5 te vernemen, ook al een hoog percentage, zeker als je dat vergelijkt met de negen procent die het dagblad Het Parool op dit punt scoort. Dankzij AT5 leeft de gemeentepolitiek in Amsterdam. Burgemeesters, wethouders en gemeenteraadsleden worden regelmatig over hun daden aan de tand gevoeld en soms gebeurt dat op een kritische manier waar men in Hilversum nog wat van kan leren. De verslaggeving over het IJburg-referendum heeft destijds zeer vermakelijke én leerzame televisie opgeleverd.
        Daarbij is AT5 een kweekvijver van jong talent geworden. Dat klinkt mooi, maar in feite is de situatie ernstig. Zodra iemand bij AT5 het vak heeft geleerd, wordt die iemand onmiddellijk weggekocht door een grote omroep die in staat is heel wat betere salarissen te betalen. Het gevolg is een enorme doorstroming, waardoor de redactie noodgedwongen elk half jaar uit nieuwe gezichten komt te bestaan. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de omroepen de laatste jaren zonder enig verantwoordelijkheidsbesef de redactie van AT5 hebben gevandaliseerd. AT5 geeft een gedegen opleiding, iets wat de omroepen zelf nooit tot stand hebben gebracht, en de opgeleiden worden nog gratis afgeleverd ook - wat wil je meer?
        Inmiddels is de situatie ook om andere redenen kritiek geworden. Zo wil PCM Uitgevers, de enige aandeelhouder, van AT5 af. Wie dat zuiver economisch bekijkt, kan PCM moeilijk ongelijk geven. De aandeelhouder heeft tot dusver vijftien miljoen in de zender geïnvesteerd en pas de laatste jaren begint AT5 kleine winsten te maken. Het gebrek aan rendement zou nog wel te dragen zijn als de programma's van AT5 ook buiten Amsterdam bekeken zouden mogen worden.
        Maar helaas: dat mag niet.
        Dat mag niet als gevolg van dat wonderlijke samenraapsel dat mediawet heet. In Nederland mag de consument nu eenmaal niet zelf kiezen welke netten hij op zijn televisie wil zien. En zo mag AT5 volgens de mediawet alleen in de regio Amsterdam uitzenden. De vele Amsterdamse forensen die in Almere wonen, mogen AT5 derhalve niet zien, want Almere ligt nu eenmaal niet in de regio Amsterdam. Hetzelfde geldt voor Purmerend, waar de bevolking voor bijna driekwart uit mensen bestaat die in Amsterdam werken. Nog wordt AT5 daar doorgegeven, maar dat zal binnenkort veranderen. Ook in Purmerend gaat AT5 van de kabel, om plaats te maken voor een provinciale zender. Minder nieuws uit Amsterdam en meer nieuws uit Den Helder, Schagen en Grootebroek - wat zullen ze daar in Purmerend blij mee zijn!
        De oorzaak van deze absurdistische situatie ligt natuurlijk in het feit dat Noord-Holland als een van de laatste provincies is gaan nadenken over regionale televisie. Dat men zich nooit in deze materie had verdiept, blijkt wel uit de oplossing die Gedeputeerde Staten in Haarlem heeft gevonden: Noord-Holland gaf de zendmachtiging voor regionale televisie aan een radiostation. Ik geef toe in Nederland komt ook de Algemene Nederlandse Wielrijders Bond voorrijden als je auto kapot is, dus het kan altijd nog gekker, maar op zichzelf is de voorkeur voor Radio Noord-Holland als televisie station toch eigenaardig.
        Ik heb niets tegen Radio Noord-Holland en ik gun iedereen een plaatsje onder de zon, maar had het nou niet veel meer voor de hand gelegen als men die zendmachtiging voor Noord-Holland gewoon aan AT5 had gegeven? Per slot heeft AT5 de infrastructuur, de kennis en de mankracht om morgen regionale televisie te maken, terwijl men bij Radio-Holland helemaal opnieuw het televisiewiel moet uitvinden. Daar komt nog bij dat een oplossing met AT5 een stuk goedkoper zou zijn geweest. Nu moet de provincie zo'n twaalf miljoen gulden vrijmaken. AT5 kan, althans volgens haar eigen berekeningen, een volledig pakket aanbieden voor vier à vijf miljoen.
        Dat AT5 aanvankelijk in de plannen van rijk en provincie buiten beschouwing is gelaten, heeft te maken met privaat-publieke financiering van de zender. De aandelen zijn in bezit van een onderneming die winst moet maken, maar er is ook een jaarlijkse bedrage van de gemeente Amsterdam. Die bijdrage staat soms ook op de tocht, want politici die hard worden aangepakt, willen soms ook nog wel eens dreigen met "heroverweging".
        Het valt onder deze omstandigheden niet mee om in leven te blijven.
        Volgens rijk en provincie is AT5 eigenlijk een commerciële zender die niet voor overheidsgelden in aanmerking komt en die zichzelf maar moet bedruipen. De gemeente Amsterdam daarentegen zou AT5 het liefst zien als een publieke zender, maar zij heeft er niet het geld voor over om dat ook te realiseren. Als je er wat langer over nadenkt, is het nogal absurd dat Amsterdam de vele honderden miljoenen die zijn opgestreken bij de verkoop van het kabelnet stopt in de aanleg van IJburg en zijn eigen lokale zender afscheept met ietsje meer dan een miljoen per jaar.

        De keus van de provincie om Radio Noord-Holland een regionale zendmachtiging te geven, heeft uiteraard al veel nodeloze onzekerheid en commotie veroorzaakt. Een beter voorbeeld van onbenullig bestuur heb ik de laatste jaren niet meegemaakt. Ambtenaren van het departement, gedeputeerden van de provincie, wethouders van de stad Amsterdam, externe adviesbureau's, alsmede de overal opduikende Erik Jurgens, zij allen hebben zich er mee bemoeid, met als voornaamste resultaat dat een redelijke oplossing nog steeds ver weg is.
        Even dreigde zelfs de situatie te ontstaan dat zowel AT5 als TV Noord-Holland met hun eigen Amsterdamse nieuws zouden komen en dus zo elkaars concurrenten zouden worden. Dat zoiets in een relatief kleine stad als Amsterdam even bespottelijk als onwenselijk is, drong op den duur zelfs door tot Gedeputeerde Staten, en vandaar dat men heeft laten onderzoeken in hoeverre een samenwerking tussen AT5 en TV Noord-Holland mogelijk is.
        Inmiddels zijn er dikke businessplannen opgesteld, waarbij AT5 in feite steeds onder curatele van TV Noord-Holland wordt geplaatst. Ik zie weinig in die plannen. In feite komen ze er op neer dat het succesvolle AT5 in handen valt van een minder succesvolle radiozender, die geen enkele ervaring heeft met het maken van televisie. Bovendien leiden die plannen er toe dat AT5 in haar satelietsteden Purmerend en Almere nooit op de kabel zal komen, al zal daar, toegegeven, tegenover staan dat de men in de wereldstad die Amsterdam heet wèl het nieuws krijgt uit Egmond, Medemblik en
Wognum.
        Tel uit je winst.
        Het zal een ook samenwerking worden die uit wantrouwen is geboren en die door geen van beide partijen echt wordt gewild. Onder de huidige omstandigheden zou het nog het meest logische zijn, wanneer de provincie Noord-Holland twee zendmachtigingen zou afgeven: één voor AT5 en één voor TV Noord-Holland, waarbij AT5 de programma's verzorgt voor Amsterdam en omgeving - maar dan wel omgeving in een ruime zin van het woord, en niet kinderachtig zijn. TV Noord-Holland krijgt de rest van de provincie, van Anna Paulowna tot aan Nederhorst den Berg.
        Maar dat zou een logische oplossing zijn en dus is het lang niet zeker dat de politici er ook voor kiezen. Om te beginnen zou AT5 dan volledig in een publieke zender moeten veranderen, waarbij de gemeente Amsterdam de aandelen van PCM Uitgevers overneemt. Het is maar zeer de vraag of de gemeenteraad daartoe bereid is. In het verleden heeft men op het weinige dat men voor de zender over had voornamelijk willen beknibbelen.
        Mocht het publieke scenario niet verwezenlijkt kunnen worden dan zijn er twee mogelijkheden. Of AT5 valt in handen van de commerciëlen, of AT5 wordt opgeheven. Beiden scenario's zijn weinig aanlokkelijk. Endemol heeft belangstelling en uiteraard ook Fons van Westerloo van SBS, die AT5 indertijd als hoofdredacteur op de rails heeft gezet. Daarnaast is het kabelbedrijf UPC in de markt en dan heb je nog Luc Sala, een platte zakenman met een zak geld, bij wie Harry Mens vergeleken nog een toonbeeld van beschaving en intelligentie is. Dat de programmering van AT5 er heel anders uit gaat zien als de zender commercieel wordt, ligt voor de hand. Als dat gebeurt, moeten de bestuurders van de stad niet klagen als zij straks in plaats van een interview met hun eigen persoontje het driftige gepomp van een paar pornosterren te zien krijgen.
        Maar wat mij eigenlijk nog het meest verbaast, is de achteloosheid waarmee wordt omgesprongen met een zender die in korte tijd zo is ingeburgerd. Tot dusver waren er in Amsterdam twee problemen die nooit echt konden worden opgelost: fietsendiefstal en hondenstront. Het lijkt erop dat daar de lokale televisie is bijgekomen.

NRC\Handelsblad, 22 november 1999 © Max Pam