De intuïtie van Bobby Fischer


Bobby Fischer

Anna Forintos: Bobby Fischer


        Vier jaar geleden speelde Karpov bij de opening van het inmiddels opgeheven Mens tegen Computer - toernooi twee demonstratiepartijen tegen Fritz 4. Dankzij geduldig manoeuvreren won Karpov met 1,5-0,5. Na afloop zei Karpov beleefd dat de computer een sterke tegenstander was geweest, maar dat de machine voor bepaalde posities nog altijd de menselijke intuïtie mist.
        Het is een tekortkoming waar Euwe al op heeft gewezen, maar wat is intuïtie eigenlijk? Volgens de Van Dale is intuitie "een door onmiddellijke, niet op begripsdenken en redenering berustende overtuiging van de waarheid". Het woord begripsdenken maakt de omschrijving cryptisch. Het zou misschien beter door berekening vervangen kunnen worden. De schaker die afgaat op zijn intuïtie heeft namelijk wel een soort begrip, maar hij is niet onmiddellijk in staat dat begrip met concrete varianten (berekeningen) te ondersteunen.
        De vraag is natuurlijk of intuïtie niet gewoon in logaritmen te vangen is. De programmeurs denken van wel, de schakers hopen van niet. Om niet al te vaag te blijven, zou ik het probleem met een concreet voorbeeld willen beschrijven, een beroemde stelling uit de partij Keres-Fischer, in 1962 gespeeld tijdens het kandidatentoernooi op Curaçao.

(Klik diagram)  

Keres' laatste zet was 72. Dg3-e5!! geweest en daarover schrijft Fischer in zijn boek My sixty memorable games: "Wat is dit? Hij doet geen enkele poging mijn promotie te verhinderen!? Maar langzaam ebte mijn opwinding weg. Hoe meer ik de positie bestudeerde, hoe meer ik tot conclusie kwam dat er voor zwart geen winst in zit".
Fischer dacht na over twee mogelijkheden en tenslotte speelde hij:

72. ... Dg1-h1+


De andere mogelijkheid was: 72. ... Df2+ 73. Kh3 g1D - het halen van een paard levert niets op - 74. Lf5+ en weer staat zwart op een tweesprong. Maar zowel na 74. ... Kh6 75.
Df6+ Kh5 76. Lg6+! Dg6x 77. Dg5+!! Kg5x pat, als na 74. ... Df5x 75. Df5x+ Dg6 76. Dg6x+!! Kg6x 77. Kg4 Kf6 78. Kf4 Ke6 79. Ke4 Kd5 80. Kd4 Kc7 81. Kd5 Kb7 82. Kc4! Kc7 83. Kd5 Kd7 84. Ke5 is het remise. Fischer's keuze komt ongeveer op hetzelfde neer.

73. Ld7-h3 Dh1xh3+

Ook 73. ... g1P 74. Dh5+ Kg7 75. Dg6+! Kg6x is pat.

74. Kh4xh3 g2-g1D 75. De5-e7+ Kh7-h8 76. De7-f8+ Kh8-h7 77. Df8-f7+


en remise gegeven, want na 77. ... Dg7 78. Dg7x! Kg7x 79. Kg3! Kf6 80. Kf4 Ke6 81. Ke4 is zwart in hetzelfde pionneneindspel terecht gekomen als hierboven reeds beschreven.
Volgens Fischer was deze ontsnapping een kwestie van "zuivere toverij".
Zou kunnen.
W. Oudheusden, een lezer van het blad Computerschaak zag de zaak echter minder metafysische en legde de bewuste stelling voor aan Rebel6. En zie wat de computer speelde:

72. ... Df1-c4+!? 73. Kh4-h3

Na 73. Kh5 Df7+ 74. Kh4 g1D 75. Lf5+ Kh6 76. Df4+ Kg7 is het uit.

73. ... g2-g1D 74. Ld7-f5+ Kh7-h6 75. De5-h8+ Kh6-g5! 76. Dh8-g7+



76. … Kg5-f4!!

Een fraaie zet, die wit in verlegenheid brengt. Na 76. ... Kf5x 77. De5+! Ke5x is het weer pat.

77. Dg7xg1 Dc4-c3+!

De winnende zet. Zwart dwingt dameruil af.

78. Kh3-h2 Dc3-b2+! 79. Dg1-g2+


Of 79. Kh1 Dh8+ 80. Kg2 Dg7+ 81. Kh2 Dg1x 82. Kg1x Kf5x en wint.

79. ... Db2xg2+ 80. Kh2xg2 Kf4xf5

en nu is het pionneneindspel wel degelijk gewonnen. "Had Fischer zo gespeeld", dacht ik, "dan zou hij nog onsterfelijker zijn geworden dan hij nu al is". Met andere woorden: in dit ene zeldzame geval had de intuïtie van Fischer gefaald.
O ja?
Nieuwe lezers gaven hun computers nieuwe kansen en zij vonden dat het toch niet allemaal duidelijk was. Zo speelden Genius 4 en Rebel 7, de opvolger van Rebel 6: "

72. ... Df1-c4+



73. Ld7-g4!

en zwart kan ineens niet winnen. Na 73. ... Dg4x+ 74. Kg4x g1D+ 75. Kf3 is het dame-eindspel remise, terwijl onmiddellijk 73. ... g1D 74. Df5+ Kg7 75. Dg5+ Kf8 76. Dd8+ Kf7 77. Dd7+ Kf8 eeuwig schaak is.Bovendien vond Fritz4 een andere remiseweg:

72. ... Df1-c4+ 73. Kh4-h3 g2-g1D 74. De5-f5+!

En dus niet 74. Lf5+, zoals Rebel6 deed.

74. ... Kh7-g7 75. Dh5-e5+ Kg7-f7 76. De5-f5+ Kf7-e7

Of 76. ... Kg8 77. Le6+ De6x 78. De6x en wit heeft niets te vrezen.



77. Df5-e5+!

Er komt een dolle dame aan!

77. … Ke7xd7 78. De5-d6+! Kd7-c8 79. Dd6-b8+ Kc8xb8

en wit staat pat! Zodat wij uiteindelijk mogen concluderen dat computers hebben aangetoond dat met de intuïtie van Bobby Fischer helemaal niets mis was.


© Compilatie 1995 - 1997 © Max Pam


terug naar de inhoudspagina