De intuïtie van Bobby Fischer
Anna Forintos: Bobby Fischer |
Vier jaar geleden speelde
Karpov bij de opening van het inmiddels opgeheven Mens tegen Computer
- toernooi twee demonstratiepartijen tegen Fritz 4. Dankzij geduldig
manoeuvreren won Karpov met 1,5-0,5. Na afloop zei Karpov beleefd dat de
computer een sterke tegenstander was geweest, maar dat de machine voor bepaalde
posities nog altijd de menselijke intuïtie mist.
Het is een tekortkoming waar
Euwe al op heeft gewezen, maar wat is intuïtie eigenlijk? Volgens de
Van Dale is intuitie "een door onmiddellijke, niet op begripsdenken
en redenering berustende overtuiging van de waarheid". Het woord
begripsdenken maakt de omschrijving cryptisch. Het zou misschien beter
door berekening vervangen kunnen worden. De schaker die afgaat op zijn
intuïtie heeft namelijk wel een soort begrip, maar hij is niet
onmiddellijk in staat dat begrip met concrete varianten (berekeningen) te
ondersteunen.
De vraag is natuurlijk of
intuïtie niet gewoon in logaritmen te vangen is. De programmeurs denken
van wel, de schakers hopen van niet. Om niet al te vaag te blijven, zou ik het
probleem met een concreet voorbeeld willen beschrijven, een beroemde stelling
uit de partij Keres-Fischer, in 1962 gespeeld tijdens het kandidatentoernooi op
Curaçao.
|
(Klik diagram) |
|
Keres' laatste zet was 72. Dg3-e5!! geweest en daarover schrijft
Fischer in zijn boek My sixty memorable games: "Wat is dit?
Hij doet geen enkele poging mijn promotie te verhinderen!? Maar langzaam ebte
mijn opwinding weg. Hoe meer ik de positie bestudeerde, hoe meer ik tot
conclusie kwam dat er voor zwart geen winst in zit".
Fischer dacht na over twee mogelijkheden en tenslotte speelde hij:
72. ... Dg1-h1+
De andere mogelijkheid was: 72. ... Df2+ 73. Kh3 g1D - het halen van een paard
levert niets op - 74. Lf5+ en weer staat zwart op een tweesprong. Maar zowel na
74. ... Kh6 75.
Df6+ Kh5 76. Lg6+! Dg6x 77. Dg5+!! Kg5x pat, als na 74. ... Df5x 75. Df5x+ Dg6
76. Dg6x+!! Kg6x 77. Kg4 Kf6 78. Kf4 Ke6 79. Ke4 Kd5 80. Kd4 Kc7 81. Kd5 Kb7
82. Kc4! Kc7 83. Kd5 Kd7 84. Ke5 is het remise. Fischer's keuze komt ongeveer
op hetzelfde neer.
73. Ld7-h3 Dh1xh3+
Ook 73. ... g1P 74. Dh5+ Kg7 75. Dg6+! Kg6x is pat.
74. Kh4xh3 g2-g1D 75. De5-e7+ Kh7-h8 76. De7-f8+ Kh8-h7 77. Df8-f7+
en remise gegeven, want na 77. ... Dg7 78. Dg7x! Kg7x 79. Kg3! Kf6 80. Kf4 Ke6
81. Ke4 is zwart in hetzelfde pionneneindspel terecht gekomen als hierboven
reeds beschreven.
Volgens Fischer was deze ontsnapping een kwestie van "zuivere
toverij".
Zou kunnen.
W. Oudheusden, een lezer van het blad Computerschaak zag de zaak echter minder
metafysische en legde de bewuste stelling voor aan Rebel6. En zie wat de
computer speelde:
72. ... Df1-c4+!? 73. Kh4-h3
Na 73. Kh5 Df7+ 74. Kh4 g1D 75. Lf5+ Kh6 76. Df4+ Kg7 is het uit.
73. ... g2-g1D 74. Ld7-f5+ Kh7-h6 75. De5-h8+ Kh6-g5! 76. Dh8-g7+
76.
Kg5-f4!!
Een fraaie zet, die wit in verlegenheid brengt. Na 76. ... Kf5x 77.
De5+! Ke5x is het weer pat.
77. Dg7xg1 Dc4-c3+!
De winnende zet. Zwart dwingt dameruil af.
78. Kh3-h2 Dc3-b2+! 79. Dg1-g2+
Of 79. Kh1 Dh8+ 80. Kg2 Dg7+ 81. Kh2 Dg1x 82. Kg1x Kf5x en wint.
79. ... Db2xg2+ 80. Kh2xg2 Kf4xf5
en nu is het pionneneindspel wel degelijk gewonnen. "Had Fischer zo
gespeeld", dacht ik, "dan zou hij nog onsterfelijker zijn geworden
dan hij nu al is". Met andere woorden: in dit ene zeldzame geval had de
intuïtie van Fischer gefaald.
O ja?
Nieuwe lezers gaven hun computers nieuwe kansen en zij vonden dat het toch niet
allemaal duidelijk was. Zo speelden Genius 4 en Rebel 7, de
opvolger van Rebel 6: "
72. ... Df1-c4+
73. Ld7-g4!
en zwart kan ineens niet winnen. Na 73. ... Dg4x+ 74. Kg4x g1D+ 75. Kf3 is
het dame-eindspel remise, terwijl onmiddellijk 73. ... g1D 74. Df5+ Kg7 75.
Dg5+ Kf8 76. Dd8+ Kf7 77. Dd7+ Kf8 eeuwig schaak is.Bovendien vond Fritz4
een andere remiseweg:
72. ... Df1-c4+ 73. Kh4-h3 g2-g1D 74. De5-f5+!
En dus niet 74. Lf5+, zoals Rebel6 deed.
74. ... Kh7-g7 75. Dh5-e5+ Kg7-f7 76. De5-f5+ Kf7-e7
Of 76. ... Kg8 77. Le6+ De6x 78. De6x en wit heeft niets te vrezen.
77. Df5-e5+!
Er komt een dolle dame aan!
77.
Ke7xd7 78. De5-d6+! Kd7-c8 79. Dd6-b8+ Kc8xb8
en wit staat pat! Zodat wij uiteindelijk mogen concluderen dat computers
hebben aangetoond dat met de intuïtie van Bobby Fischer helemaal niets mis
was.
© Compilatie 1995 - 1997 © Max Pam
|