Arie Kleijwegt en de wind naar Eindhoven


        Alles bij elkaar was de media-aandacht voor de onlangs overleden Arie Kleijwegt toch een beetje magertjes. Ik las wat plichtmatige stukjes over een radiomaker van de oude stempel en over een VPRO-directeur, die met meer geluk dan wijsheid een anarchie had laten bloeien tot een liberale vrijplaats. Toch is Kleijwegt meer geweest dan alleen maar een omroepbestuurder die toevallig op de juiste plaats zat toen er historische gebeurtenissen plaats vonden.
        Kleijwegt was een man die moest opereren op het breukvlak van twee perioden. Evenals zijn kompaan Jan de Troye werkte hij bij de radio in een tijd dat verslaggevers een vraag aan een minister vooraf lieten gaan met: "Als u het mij toestaat, excellentie". Bij een staatsbezoek reisde hij op kosten van de overheid mee in het gezelschap van de koningin of prins, wat vooral betekende dat de drank gratis was. Maar na zijn overstap naar de VPRO-televisie verkeerde hij ineens in wereld waar elk gezag - ook zijn eigen - ter discussie werd gesteld. Hij mocht het meemaken dat onder zijn leiding de koningin belachelijk werd gemaakt als een opoe die spruitjes zit schoon te maken. Dat laatste gebeurde op 14 december 1972 in de Barend Servet Show en leverde de VPRO behalve honderden opzeggingen ook nog eens zakken vol ingezonden brieven en ingezonden drollen op.
        De emoties van toen kunnen wij ons nauwelijks meer voorstellen. Niet lang daarna liet Jan de Troye, inmiddels opgeklommen tot programmacommissaris van de NOS, zichzelf wegretoucheren uit een foto waarop hij te zien was met dezelfde Arie Kleywegt. De foto zou gebruikt worden in de leader van het feministische programma Ot…en hoe zit dat nou met Sien. De programmamakende dames wilden wat scènes uit de film Vrouwenstad van Fellini laten zien, maar De Troye zag zijn naam liever niet in verband gebracht met wat hij als pornografie beschouwde. Zo ging dat in die tijd.
        Als directeur van de VPRO-televisie stond Kleijwegt tussen twee vuren. De programmamakers vonden dat hij niet ver genoeg ging, terwijl een deel van de achterban hoofdschuddend toezag hoe het protestantse erfgoed werd afgebroken. In de functie van stagiaire heb ik Kleijwegt toen nog even van dichtbij meegemaakt. De ene dag was hij razend en kon hij iemand op staande voet ontslaan, de volgende dag zag hij zijn onredelijkheid in en stuurde hij een bloemetje met een kaartje erbij waarop stond dat het ontslag even staande weer was ingetrokken.
        Het hoorde helemaal bij die anarchistische tijd. Nu kun je volhouden dat Kleijwegt de VPRO destijds slechts bij elkaar heeft gehouden door voortdurend geen beslissingen te nemen. Onder iemand die de zaak rechtlijnig had bestuurd, zou het nietige C-omroepje dat de VPRO toen nog was, ongetwijfeld zijn ontploft. De vraag is nu: heeft Kleijwegt met zijn liberale laat maar waaien politiek gewoon geluk gehad, of beschikte hij misschien ook over zoiets als een vooruitziende blik.
        De meningen daarover lopen uiteen. Zelf wilde hij altijd graag de indruk wekken dat alles in zijn leven puur geluk is geweest. Daarom vertelde hij ook aan iedereen die het maar wilde horen het verhaal dat hij in de oorlog met zijn fiets op een kruispunt stond. Met wind tegen ging het naar Rotterdam, met wind mee ging het naar Eindhoven. Uiteraard koos Kleijwegt voor Eindhoven en toen daar Radio Herrijzend Nederland werd opgericht, begon hij zijn carrière als radioverslaggever. Toch weet ik het niet. Kleijwegt is misschien geen groot cultuurfilosoof geweest, maar hij had wel een fijn instinct voor waar de opstootjes zich konden voordoen. Zonder Kleijwegt geen Gat van Nederland, geen Fred Haché Shows en niets van al die andere baanbrekende programma's. Zonder Kleijwegt zou Nederland er toch anders hebben uitgezien.
        Overigens heeft Kleijwegt mij vlak voor zijn dood nog opgebeld. Hij maakte zich weer vreselijk boos op Loe de Jong, aan wie hij een vreselijke hekel had. Loe scheen iets verkeerds te hebben geschreven over de bevrijding van Eindhoven. Vermoedelijk stond de wind anders.

FEMdeWeek, 17 maart 2001 © Max Pam