Eerlijk is vals

        Onlangs las ik in Het Parool dat Hans Vervoort altijd gezegend is geweest met goede kritieken. Of dat klopt weet ik niet, want ik het is een tijd geleden dat ik iets van heb gelezen, maar als het waar is wat Het Parool schrijft dan is er geen enkele reden om die traditie te onderbreken. Eerlijk is vals, de nieuwe roman van Hans Vervoort, is namelijk een bijzonder elegant boek dat ik met het grootste genoegen heb gelezen. Weliswaar worden in Eerlijk is vals niet de allerhoogste orgeltonen der emoties aangeslagen, met dien verstande dat er geen moordende MacBeth in voorkomt of in wapenkletterende Tristan, maar wel is Eerlijk is vals in zijn eigen kleine ruimte een aandoenlijk boek dat mij niet onbewogen heeft gelaten.
        De CPNB heeft ons dit jaar opgescheept met die woedende turf van Rushdie, maar eigenlijk was de roman van Vervoort het ideale boekenweekgeschenk geweest. Zoals in Vervoorts eerdere boeken speelt Indië weer een rol van betekenis en daarmee beantwoordt Eerlijk is vals volledig aan het thema van dit jaar: Het land van herkomst. Daar komt nog iets anders bij. De beperkte omvang van zijn oeuvre, dat zich helaas slechts in een traag en bijna Nesciaans tempo uitbreidt, heeft altijd verhinderd dat Vervoort ook bekend kon geworden bij het grote publiek. Toch is zijn heldere stijl bijzonder geschikt zijn om ook het buiten-literaire publiek aan te spreken. Daarnaast is Eerlijk is vals niet al te dik, wat er ook nog bijdraagt aan de geschiktheid voor een boekenweekgeschenk.
        Eerlijk is vals stelt de bespreker voor een oud dilemma. De roman bevat namelijk een plot, in dit geval zelfs een plot dat erg nauw luistert. De vraag is natuurlijk of de recensent moreel gerechtigd is het plot verraden. Ik vind dat een moeilijke kwestie. Voor een lezer kan het erg vervelend zijn al te weten hoe het afloopt, maar aan de andere kant wil je als lezer ook graag een indruk hebben. En om een kleine zijstap te maken: geen theaterbezoeker zal besluiten Hamlet te mijden omdat hij al van tevoren bekend is met het tragisch einde van de held. Een goed boek kan veel hebben. Alleen slechte boeken worden minder spannend als de lezer de plot al weet. Je zou van deze stelling zelfs een soort lakmoesproef kunnen maken.
        De hoofdpersoon in Eerlijk is vals, de zestigjarige Henk Vermeulen, is directeur bij een tijdschriftenuitgeverij. De laatste jaren heeft hij binnen het bedrijf een stap teruggedaan, maar in feite is hij nog altijd de éminence grise die achter de schermen een grote invloed uitoefent. Voortdurend lopen twee verhaallijnen door elkaar heen, want zowel op zijn werk als in zijn privé-leven komt een klein drama op gang. Ogenschijnlijk hebben deze twee drama's niets met elkaar gemeen en spelen zij zich af in gescheiden werelden, toch zijn beide verhalen nodig om een volledig beeld te geven van Vermeulen als een man die op een bijna milde wijze tegenslagen kan accepteren zonder in een rancuneus fatalisme te vervallen. Hij slaagt er zelfs in het lot, dat hem zo heeft weten te verrassen, naar zijn hand te zetten.
        Op de uitgeverij ontstaat intern enige commotie als een van de directeuren door zijn secretaresse wordt beschuldigd van seksuele intimidatie. Beide partijen geven een andere versie van het gebeurde en Vermeulen krijgt de opdracht om op discrete wijze uit te zoeken wie gelijk heeft. Als voormalig uitgever en marktonderzoeker bij de Weekbladpers weet Vervoort hier precies waar hij het over heeft en in zijn beschrijvingen proef ik veel van die achterdochtige sfeer die er om een of andere reden altijd hing ten burelen van dat bedrijf.
        Tegelijkertijd wordt Vermeulen benaderd door het tv-programma Gezocht en Gevonden, een soort Spoorloos. De redactie claimt in Indonesië een vrouw te hebben gevonden, die verwekt is door zijn vader en die dus niets anders kan zijn dan zijn eigen zuster. Als Vermeulen mee wil werken aan het programma, zal Gezocht en Gevonden een team in zetten om alles piekfijn uit te zoeken. Met veel gevoel voor humor beschrijft Vervoort de wisselende stemmingen van de hoofdpersoon, die natuurlijk graag wil weten hoe het zit, maar die tevens een enorme hekel krijgt aan de programmamakers die eigenlijk niets lievers willen dan een sentimentele situatie te creëren waarin zo veel mogelijk tranen worden geplengd.
        Op twee fronten vallen langzaam de stukjes van de puzzels in elkaar. Op zijn werk én in zijn privé-leven ontpopt Vermeulen zich als een ware rechercheur. Mooi is dat Vermeulen een fijne intuïtie heeft voor de problemen op zijn werk, maar dat hij in zijn privé-leven voortdurend wordt verrast en eigenlijk niets ziet van tevoren ziet aankomen. Mooi is ook dat naarmate de ontknoping nadert je als lezer steeds meer gaat beseffen dat elke eerder genoemd detail een functie heeft gehad. Eerlijk is vals is helemaal geschreven volgens het Hermans-adagium dat er geen mus zonder reden van het dak mag vallen.
        De kwestie op zijn werk lost Vermeulen met goed gevolg op, maar wat anders gaat het met het familiedrama dat zich destijds heeft afgespeeld in Indonesië. Vermeulens vaders, een gouvernementsarts, is tijdens een van de politionele acties doodgeschoten, maar niet door rampokbenden zoals aanvankelijk werd gedacht, maar door een Madoerees die uit jaloezie handelde omdat zijn beoogde bruid - een verpleegstertje in het ziekenhuis - een verhouding had met Vermeulens vader. Het kind dat later geboren werd, zou daarom van Vermeulens zusje zijn.
        Maar daarmee is de intriges nog maar voor de helft verteld. Vermeulens moeder blijkt, wat huwelijkstrouw betreft, evenmin brandschoon. Dat blijkt als een DNA-test verrassend aan het licht brengt dat Vermeulen niet het zusje kan zijn van de Indonesische vrouw die door zijn vader is verwekt. Maar toch klopt alles. Denk na, en u vindt de oplossing, die ik hier niet verraden zal omdat Vermeulen wel de hoofdpersoon is uit een mooi boek, maar nog geen Hamlet.
        Vermeulen is dus wel een zoon van zijn vader, maar niet de broer van zijn zuster, om met Snip & Snap te spreken. Rara, hoe kan dat?
        Vervoort heeft een rustige carrière als marktonderzoeker, verkozen boven het onzekere bestaan als schrijver. Ongetwijfeld heeft hij, langzaam grijzer geworden, bij de Weekbladpers een waardevast pensioen opgebouwd. Misschien heeft hij voor zichzelf besloten dat hij op deze manier het gelukkigst zou worden, maar voor de lezer is het wel jammer dat Vervoort liever als amateur in de schaduw is gebleven dan dat hij als professional in het licht is gaan staan. Ontegenzeggelijk beschikt Vervoort over een talent waar veel fulltime-schrijvers jaloers op mogen zijn. Maar je moet het wel willen.
        Met zo'n talent moet er toch ook een gevoel van spijt zijn. U kent die mop van die twee negentigjarige oudjes die na zeventig jaar huwelijk bij de advocaat komen om te scheiden. Maar in godsnaam waarom? Wij hebben gewacht tot de kinderen dood zijn.

HP\De Tijd, 16 maart 2001 © Max Pam