Het lijk van Lenin en andere grafzuiveringen


        Edoeard Sjevardnadze heeft, toen hij nog Sovjet-minister was van Buitenlandse Zaken, voorgesteld om de doden die er bij de coup zijn gevallen, te begraven in de muren van het Kremlin. "Als er geen plaats is, zijn er genoeg graven om te ontruimen", heeft Sjevardnadze erbij gezegd.
        Het kan zijn dat ik een morbide geest heb, maar in zo'n geval vraag ik mij onmiddellijk af wie straks de slachtoffers zullen worden van de grafzuivering. Het zal, zo verspel ik, beslist niet eenvoudig zijn een verantwoorde keuze te maken in deze galerie van gestorven karpatenkoppen.
        Voor een goed begrip van de problemen die zich bij de selectie kunnen voordoen, is het belangrijk te weten dat er verschillende soorten graven zijn op het Kremlin. Het wordt niet zo genoemd, maar ook hier heb je gewoon eerste, tweede en derde klasse.         
        De oudste graven liggen bij de Nikol'skiye Poort. Hier bevinden zich onder meer de 238 overblijfselen van de slachtoffers die in 1917 zijn gevallen bij de bestorming van het paleis van de Tsaar. Het zou bepaald onredelijk zijn om deze ongelukkigen daar weg te halen, want zij kunnen moeilijk verantwoordelijk worden gesteld voor de latere catastrofe. Ook ligt hier John Reed, de schrijver van het spannende boek Ten days that shook the world. Hij stierf schuldeloos in 1920 tijdens een griepepidemie, dus laat hem maar liggen waar hij ligt.
        In 1925 is men begonnen de as van overleden kameraden in de muren van het Kremlin te metselen. Elke urn werd afgesloten met een granieten plaat, waarop in gouden letters de naam van de dode staat. Op die manier zijn Lenins vrouw en Lenins zuster opgeborgen. Maar laten wij eerlijk zijn: verwantschap is onvoldoende reden om zo maar iemands as te verwijderen. Over de urnen van kosmonaut Gagarin en die van Tsjoekov, de maarschalk die de Duitsers versloeg, kan geen discussie mogelijk zijn. Die mogen blijven.
        Gorki zou vervangen kunnen worden door Pasternak, hoewel Pasternak tegenwoordig vredig ligt in het schrijversdorp Pereldelkino. Twijfelgevallen zijn: Karpinski, Koersjatov en Ordzhonikidze. Karpinski, is als hoofd van de Sovjet Academie, een van de ergste verkrachters van de wetenschap geweest. Koersjatov was de vader van de Russisch atoom- en waterstofbom, maar je zou kunnen volhouden deze wapens voor een zeker evenwicht in de wereld hebben gezorgd. Ordzhonikidze was als minister van Industrie in de jaren dertig een vreselijke schurk, maar hij heeft Botwinnik eens een privé-auto gegeven, zodat ik als schaker geneigd ben hier genade voor recht te laten gelden.
        Een apart geval is dat van William "Big Bill" Haywood, een Amerikaanse communist van het eerste uur. De ene helft van zijn stoffelijk overschot zit in de muur van het Kremlin, de andere helft is begraven in Chicago. Nemen wij zijn urn weg, dan wordt er niet veel gewonnen.
        Achter de muren is nog een apart stukje grond gereserveerd voor elf zware jongens: Andropov, Boedjonni, Brezjnev, Dzerzjinski, Frunze, Soeslov, Stalin, Sverdlov, Tsjernenko, Vorosjilov, en Zjdanov. Steek nooit een vinger in een van deze graven, want dan ben je hem beslist kwijt. Als u het mij vraagt zou Stalin straks wel eens een afvaller kunnen zijn en hetzelfde geldt voor Dzerzjinski, oprichter van de KGB, wiens standbeeld werd neergehaald. De zieligste van dit rijtje is Frunze, de man die het ongeluk had Trotski op te volgen als opperbevelhebber van het Rode Leger. In 1925 werd Frunze ziek. Op aandrang van het Politbureau liet hij zich opereren, wat hij beter niet had kunnen doen, want hij stierf vervolgens onder verdachte omstandigheden. Laten wij zijn as uit piëteit ongemoeid laten. Tenslotte zal het u misschien zijn opgevallen dat Beria niet in het rijtje wordt genoemd. Dat klopt. Hij is elders begraven , kennelijk omdat men kameraad Beria zelfs onder de grond niet helemaal vertrouwde.
        Volgens de berichten zijn er bij de coup vier doden gevallen. Mijn top-vier ziet er nu zo uit: 1. Stalin; 2. Dzerzjinski; 3. Zjdanov en 4. Soeslov.
        En dan is er natuurlijk nog het mausoleum van Lenin. Vroeger lag Stalin nog naast hem, maar nu ligt Lenin alleen. De grote vraag die veel Russen bezig houdt: haalt de mummie van Lenin het jaar 2000? Dat is de vraag, die op dit ogenblik iedereen bezig houdt in wat er van de Sovjet-Unie nog over is. Bookmakers doen goede zaken. In Moskou kun je 5:1 wedden dat Lenin nog voor 2000 wordt weggehaald. Een woordvoerder van het Mausoleum heeft verklaard dat één telefoontje uit het Kremlin voldoende is om de vrieskist uit te schakelen en op de begraafplaats van St. Petersburg is al een plaatsje vrij gemaakt om Vladimir Iljits Oeljanov naast zijn moeder neer te leggen.
        De ellende is begonnen op 21 januari 1924, toen Lenin stierf aan wat volgens het officiële bulletin "arterioclerosis" werd genoemd. Op 23 januari werd zijn stoffelijk overschot naar Moskou vervoerd en in de daaropvolgende vier dagen trok een stoet van bijna 1 miljoen rouwenden aan het opgebaarde lijk voorbij. Maar na een week bleek de Grote Leider, Vriend en Leraar ook maar een gewoon mens te zijn: Lenin begon te rotten.
        Daarop kregen twee anatoom-pathologen, de professoren Vorob'yov en Zbarsky, de opdracht de resten te balsemen. Drie maanden later was de mummie klaar en kon worden bijgezet in het eerste mausoleum, een houten gebouw op het Rode Plein. In 1925 deed zich echter een calamiteit voor. Het was zo'n strenge winter dat een rioleringsbuis in het Mausoleum knapte. Toen de dooi inzette, waren de gevolgen verschrikkelijk en uit die tijd stamt dan ook een bekend Russisch volkswijsje met de tekst:

De Tsaar stierf in God
Lenin stierf in de stront

        Zelfs in Nederland bleef de kwestie niet onopgemerkt. Zo schreef de anarchistische fascist Erich Wichman een even opgewekte als goed geïnformeerde brochure onder de titel Lenin stinkt: "Men legde hem in een bad met formaline, liet hem daarin drijven, dompelde hem onder, liet hem enige enige weken goed trekken, spoot hem met alle mogelijke looiende en ontsmettende stoffen in - tevergeefs. Lenin rotte en stonk tegen alles in; zodat men ten einde raad die mooie glasruit van zijn doodskist moest vervangen door een plank. Daarachter ligt nu Lenin, roetzwart, borrelend als een moddersloot, en stinkt".
        Ondertussen togen de professoren weer aan het werk om Lenin stankvrij te maken. Een speciaal Mausoleum-laboratorium werd ingericht en dankzij een "anatomisch-biochemische methode" slaagde men erin om "letterlijk elke vierkante millimeter van de huid voor bederf te behoeden". Er kwam ook een nieuw mausoleum, voltooid in 1930, dat zonder meer een architectisch curiosium is: opgetrokken uit zulk een ondoordringbaar graniet lijkt het nog het meest op een schuilkelder die per vergissing bovengronds werd gebouwd.
        Ook nadien zijn de geruchten over het voortschrijdend bederf van Lenin nooit helemaal verdwenen. De geruchten werd nog extra gevoerd toen de arme prof. Boris Zbarsky, die zijn hele leven had gewijd aan het lijk van Lenin, in opdracht van Stalin werd gearresteerd. Er is nu een theorie die beweert dat Lenin inmiddels is door een wassen pop, maar onder de Russische bevolking circuleert al heel lang en heel hardnekkig het volgende verhaal de ronde.
        In de Prvada verschijnt het bericht dat er een film zal worden gemaakt over het leven van Lenin. Alle mannen die uiterlijk ook maar enigszins op Lenin lijken worden opgeroepen zich te melden, want voor hem die de grootste gelijkenis vertoont, zal de hoofdrol zijn weggelegd. Ook Pjotr, die thuis altijd al te horen heeft gekregen dat hij als twee druppels water op Lenin lijkt, meldt zich.
        Maar dan gebeurt er iets vreemds: Pjotr verdwijnt. Niemand weet waar hij is gebleven. Is hij misschien verdronken? Wat jammer, het hele filmproject kan nu niet doorgaan. Twee weken later wordt het Mausoleum gesloten, officieel wegens restauratiewerkzaamheden. Als het Mausoleum weer opengaat, ligt Lenin er mooier bij dan ooit te voren. De restaurateurs hebben zelfs weer blosje op zijn wangen getoverd. Van Pjotr, dit even terzijde, wordt nooit meer iets vernomen.
        Niettemin zou ik ervoor willen pleiten Lenin, of wat daar voor doorgaat, te laten waar hij is. Is er een mooier symbool denkbaar voor het communisme dan de ijskoude mummie, die onmiddellijk in elkaar zou schrompelen als iemand de stekker uit het stopcontact haalt?

NRC\Handelsblad compilatie 1992