Marcel Duchamp

Het is alweer meer zo'n dikke tien jaar geleden dat ik besloot een verzameling aan te leggen met schaakpartijen van Marcel Duchamp. Om dit plan te verwezenlijken, zocht ik contact met Rob Verhoeven, de toenmalige beheerder van de Bibliotheca Van der Linde-Niemeijeriana, de schaakboekencollectie die zich bevindt in de Koninklijke Bibliotheek in de Den Haag. Speurend in de archieven vond hij regelmatig nog onbekend materiaal en zo groeide mijn verzameling langzaam uit tot een kleine zeventig partijen.
        Maar op den duur bleek het een taaie en weinig dankbare onderneming. Duchamp speelde in een tijd dat het niet erg gebruikelijk was een toernooibulletin te maken. Bovendien bleek het vrijwel ondoenlijk om in New York en Buenos Aires gespeelde partijen nog op te sporen. Veel was weg en veel was onvindbaar, zodat mijn collectie op den duur in het slop raakte. Enigszins teleurgesteld borg ik mijn Duchamp-partijen op en nam mij voor er ooit, later, nog eens werk van te maken. Uitgegeven als boekje zou het een mooi collectors-item zijn, alleen moest de daadwerkelijk uitvoering nog even wachten.
        Het gevolg was dat ik mijn verzameling vergat. Tot twee jaar geleden - zo gaat het nu eenmaal - Ernst Strouhal, "assistent an der Huchschule für angewandte Kunst in Wien", het boekje Duchamps Spiel publiceerde. In dit boekje staat van alles dat ik nog niet wist, maar aan de andere kant miste ik ook het een en ander. Bijvoorbeeld de anekdote van K.Schippers, die in 1965 aan Duchamp werd voorgesteld in het Stedelijk Museum. Duchamp was daar omdat hij samen met samen met Magritte, Max Ernst, Man Ray en Dorothea Tanning (een schilderes en een vriendin van Picasso) aanwezig was om een tentoonstelling van de Amerikaanse schilder en miljonair William Copley bij te wonen. Schippers: "Ik herinner mij nog dat ook Hein Donner was gekomen. Donner vond het een grote eer om aan Duchamp te worden voorgesteld en hij stond al met de hoed in de hand. Maar Duchamp - over ironie gesproken - keerde onmiddellijk alles om en riep tegen zijn vrouw: 'Chérie! C'est Donnèrre! Donnèrre!'. Ik zie nog hoe directeur De Wilde een of andere schilder aan Duchamp wilde voorstellen, maar die wuifde dat weg met een handgebaar. Hij wilde alleen maar over schaken praten. Ik denk dat hij dat meende. Een schaakpartij was voor hem even belangrijk als een kunstwerk".
        Of K.Schippers gelijk heeft weet ik niet, in ieder geval vond Duchamp in 1927 het schaken belangrijker dan zijn huwelijk. Volgens een andere anekdote zou zijn eerste vrouw, Lydie Lavassor-Sarrazin, al na een week zijn vertrokken toen zij bemerkte dat Duchamp 's avonds liever naar de schaakclub ging dan naar het echtelijk bed. Voor haar vertrek lijmde zij nog wel alle stukken aan het bord.
        In zijn boekje probeert Strouhal de schaakcarrière van Duchamp zo goed mogelijk te volgen, maar ook hij stuit natuurlijk op lege plekken. Al in 1910 wijdde Duchamp zijn eerste kunstwerk aan het schaakspel, hoewel hij zich dan nog geen echte schaker voelde. Zeker is dat zijn passie voor het schaakspel in 1920 een belangrijke stimulans heeft gekregen tijdens een verblijf in Buenos Aires. Daar bezocht hij regelmatig schaakcafés en ontwierp hij zijn eerste schaakstukken. Maar bovenal bestudeerde hij de partijen van Capablanca. "Nothing interest me more than the right move", schreef hij in een brief.
        Na 1923, als Duchamp zijn hoofdwerk The Large Glass definitief tot onvoltooid heeft uitgeroepen, keert hij terug naar om Europa, waar hij zijn leven voor een belangrijk deel vult met schaken. Nadien speelde hij met wisselend succes een aantal toernooien. In 1925 verleende de Franse schaakbond hem de titel van meester. Hoewel hij nimmer uitgroeit tot een groot kampioen zal hij de degens kruisen met Aljechin, Tartakower, Lilienthal en Nooteboom. Er zijn verschillende foto's waarop je Duchamp verlegen ziet kijken over de schouder van de grote Aljechin.
        In Duchamps Spiel presenteert Strouhal 84 partijen van Duchamp, gespeeld tussen 1924 en 1961. Toen Strouhals boekje twee jaar geleden verscheen, wilde ik natuurlijk onmiddellijk weten of Strouhal ook partijen had gemist, die wel in mijn verzameling zaten. Helaas, o gruwel, ik kon mijn verzameling niet meer vinden. Weg, en hoe ik ook zocht tussen de oude papieren, zij bleef weg. Vandaar dat ik er toen maar het zwijgen toe heb gedaan.
        Maar een tijdje terug is er bij een verhuizing een klein wonder geschied. In een oude map, bijna opgevreten door de muizen, heb ik mijn kleine verzameling van Duchamp-partijen teruggevonden. Temidden van de dozen ben ik onmiddellijk aan het vergelijken geslagen en voor zover ik het nu kan nagaan, bezit ik tenminste vijf partijen die in Strouhals verzameling ontbreken. In het totaal zijn er nu dus 84+5=89 Duchamp-partijen bekend.
        Mijn streefgetal heb ik nu om honderd bepaald. De jacht is weer opgeopend. Nog elf.. Wie heeft er meer? De volgende partijen staan niet in het boek van Strouhal.


Duchamp-Crépeaux (Nice 1924)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e5 3. d4xe5 Pf6-g4 4. e2-e4 h7-h5 5. Lf1-e2 Pb8-c6 6. e5-e6 Dd8-f6 7. e6xf7+ Df6xf7 8. Pg1-f3 Lf8-c5 9. 0-0 d7-d6 10. Lc1-g5 Lc8-e6 11. Pb1-d2 Pc6-e7 12. a2-a3 0-0-0 13. b2-b4 Lc5-b6 14. a3-a4 c7-c6 15. a4-a5 Lb6-c7 16. b4-b5 d6-d5 17. c4xd5 c6xd5 18. b5-b6 a7xb6 19. a5xb6 Lc7xb6 20. Ta1-a8+ Kc8-c7 21. Dd1-c2+ Pe7-c6 22. Lg5xd8+ Th8xd8 23. Ta8xd8 Kc7xd8 24. e4xd5 Le6xd5 25. Le2-c4 Pc6-d4 26. Lc4xd5 Pd4-e2+ 27. Kg1-h1 Df7xd5 28. Pd2-e4 Pe2-d4 29. Pf3xd4 Lb6xd4 30. Tf1-c1?



30. … Dd5xe4 31. Dc2-c7+ Kd8-e8 32. Dc7-c8+ Ke8-f7 33. Dc8-c7+ Kf7-g6 34. f2-f3 Pg4-f2+ 35. Kg1-h1 De4-e3 36. Dc7-c2+ Pf2-d3+ en wit gaf op.


Duchamp-Kahn (1925)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 Lf8-b4 4. Lc1-d2 b7-b6 5. Pg1-f3 Lc8-b7 6. e2-e3 0-0 7. Lf1-d3 Lb4xc3 8. Ld2xc3 Pf6xe4 9. Lc3-b4 d7-d6 10. Dd1-c2 f7-f5 11. 0-0-0 Pb8-d7 12. Th1-g1 c7-c5 13. Lb4-c3 Pe4xc3 14. b2xc3 Lb7xf3 15. g2xf3 c5xd4 16. c3xd4 b6-b5 17. Kc1-d2 b5xc4 18. Dc2xc4 Dd8-a5+ 19. Kd2-e2 d6-d5 20. Dc4-c6 Pd7-f6 21. Dc6xe6+ Tf8-f7 22. Ld3xf5 Dd8xa2+ 23. Td1-d2 Da2-c4+ 24. Lf5-d3 Dc4-c7 25. Td2-c2 Dc7xh2



26. Tg1-c1 g7-g5 27. Tc2-c7 Dh2-h5 28. Ld3-b5 Kg8-g7 29. Tc1-h1 Dh5-g6 30. Lb5-d3 Tf7xc7 31. Ld3xg6 Kg7xg6 32. f3-f4 Ta8-e8 33. Th1-h6+ en opgegeven.


Duchamp-Lilienthal (Folkstone 1933)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 d7-d5 4. Lc1-g5 Lf8-e7 5. e2-e3 0-0 6. Pg1-f3 c7-c6 7. Lf1-d3 Pb8-d7 8. 0-0 d5xc4 9. Ld3xc4 Pf6-d5 10. Lg5xe7 Dd8xe7 11. Ta1-c1 Pd5xc3 12. Tc1xc3 e6-e5 13. Pf3xe5 Pd7xe5 14. d4xe5 De7xe5 15. f2-f4 De5-e4 16. Lc4-d3 De4xe3+ 17. Kg1-h1 De3-e7 18. f4-f5 De7-f6 19. Ld3-b1 b7-b6 20. Tc3-h3 Lc8-a6 21. Tf1-e1 Ta8-d8 22. Dd1-c2 Tf8-e8 23. Te1-c1 Te8-e2 24. Dc2-c3 Df6xc3 25. Th3xc3 c6-c5 26. Tc3-a3 La6-b7 27. Ta3xa7 Lb7xg2+ 28. Kh1-g1 Lg2-f3 29. Ta7-a3 Te2-g2+ 30. Kg1-f1 Tg2xh2 31. Tc1-e1 Lf3-c6 32. Lb1-d3 h7-h5



Zwart moest nog even oppassen, want achteloos 32. … Td3x 33. Ta8+! La8x 34. Te8+ was mat.

33. Te1-e7 Th2xb2 34. Ld3-e2 Lc6-b5 35. Le2xb5 Td8-d1+ 36. Te7-e1 Td1xe1+ 37. Kf1xe1 Tb2xb5 en wit gaf op.


Duchamp-Dake (Folkstone 1933)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 Lf8-b4 4. Lc1-d2 0-0 5. Pg1-f3 b7-b6 6. e2-e3 Lc8-b7 7. Lf1-d3 d7-d6 8. 0-0 Lb4xc3 9. Ld2xc3 Pf6-e4 10. Dd1-c2 f7-f5 11. Ta1-d1 Pb8-d7 12. b2-b4 Pe4xc3 13. Dc2xc3 Lb7xf3 14. g2xf3 Dd8-h4 15. Kg1-g2 Tf8-f6 16. Tf1-h1 a7-a5 17. b4-b5 e6-e5 18. Ld3-c2

Nu zou 18. Le2 Tg6+ 19. Kf1 Dh3+ 20. Ke1 Dg2 een pion verloren hebben, maar de tekstzet is nog slechter.

18. … e5-e4 19. Tc1-g1

Hier was 19. f4 taaier.

19. … Tf6-g6+ 20. Kg2-f1 Dh4-h3+ 21. Kf1-e1 Dh3xf3 22. Lc2-d1 Df3-h3 23. Tg1xg6 h7xg6 24. Th1-g1 Dh3xh2 25. Tg1xg6 Dh2-h1+ 26. Ke1-d2 Dh1-f1 27. Ld1-e2 Df1xf2 28. c4-c5 Kg8-h7 29. Tg6-g5 Pd7-f6 30. c5xb6 c7xb6 31. Dc3-c6 f5-f4!



32. Dc6xa8 Df2xe3+ 33. Kd2-d1 f4-f3 34. Tg5xg7+ (Of 33. Lf3x ef3x 34. Tf5 Dh3+, maar ook anders verliest wit zijn toren.) 34. … Kh7xg7 35 Da8-b7+ Kg7-g6 36. Le2-f1 De3xd4+ 37. Kd1-e1 e4-e3 en wit gaf op.


Duchamp-Tatarski
1. d2-d4 d7-d5 2. c2-c4 c7-c5 3. c4xd5 c5xd4 4. Dd1-a4+ Dd8-d7 5. Da4xd4 e7-e6 6. e2-e4 e6xd5 7. e4xd5 Pg8-f6 8. Pb1-c3 a7-a6 9. Pg1-f3 Dd7-c7 10. Lc1-f4 Lf8-d6 11. Dd4-e3 Ld6-e7 12. Lf4xc7 en opgegeven.

Verder is er, voor zover ik kan nagaan, bij Strouhal een partij verkeerd weergegeven. Het gaat hier niet om Tokacs maar om Takacs. De partij eindigde in remise en niet zoals Strouhal meent in een zege voor wit.

Duchamp-Takacs (1931)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 Lf8-b4 4. Lc1-d2 d7-d5 5. e2-e3 0-0 6. Pg1-f3 Lb4-e7 7. Dd1-c2 a7-a6 8. e3-e4 d5xe4 9. Pc3xe4 Pb8-d7 10. Pe4-g5 b7-b6 11. Lf1-d3 h7-h6 12. h2-h4 Lc8-b7 13. Ld3-h7+ Kg8-h8 14. Pf3-e5 Dd8-e8 15. 0-0-0 c7-c5 16. Pe5xf7+ Tf8xf7 17. Lh7-g6 h6xg5 18. h4xg5+ Kg8-h8 19. Th1-h4 Lb7xg2 20. g5xf6 Le7xf6 21. Th4-h2 Lg2-f3 22. Lg6-h7+ Kg8-f8 23. Lh7-e4 Lf3xd1 24. Th1-h8+ Kf8-e7 25. Th8xe8+ Ta8xe8 26. Kc1xd1 Lf6xd4 27. Le4-g6 Tf7xf2 28. Lg6xe8 Ke7xe8 29. Dc2-g6+ Ke8-e7 30. b2-b3 a6-a5 31. a2-a3 Tf2-f3 32. Kd1-c2 Ld4-f6 33. Dg6-e4 Tf3-f5 34. Ld2-f4 g7-g5 35. Lf4xc7 Lf6-e5 36. Lc7xe5 Pd7xe5 37. De4-b7+ Ke7-f6 38. Dc7xb6 g5-g4 39. Db6-d8+ Kf6-f7 40. Dd8-h4 Kf7-g6 41. b3-b4 c5xb4 42. a3xb4 a5xb4 43. Dh4-g3 Kg6-g5 44. Dg3-e3+ Kg5-h4 45. De3-h6+



Hier werd remise overeengekomen. Eigenlijk kan alleen zwart op winst spelen.