De uitdaging van het lijden

    Twee jaar geleden stierf mijn moeder. Omdat haar lichaam op het laatst steeds verder uit elkaar viel, slikte ze een batterij pillen per dag. Die pillen veroorzaakten weer allerlei bijverschijnselen. Eerst werd ze paranoïde en tenslotte raakte ze in een soort delirium. Met het weinige dat ze nog in zich had, begon ze te schreeuwen in haar bed. Zij herkende ze ons, de kinderen, niet meer. Wij stonden aan haar voeteneind, machteloos, en zagen een bijna mechanische verkreukeling van wat eens onze moeder was geweest. Het was geen mooie dood en er was niets romantisch aan.
    Op een gegeven ogenblik werden wij bij de arts geroepen. Hij zei dat er in wezen niets meer te behandelen was, maar als wij dat wilden zou de behandeling toch worden voortgezet. Wij antwoordden dat wat ons betreft de behandeling mocht worden gestopt. Reeds de volgende morgen - zulke dingen gebeuren vroeg - werden wij door het ziekenhuis opgebeld. Het was begonnen. Twee uur later stierf mijn moeder. De verkramptheid verdween plotseling uit haar gezicht en veranderde in marmer. Voor de betrokkenen gebeurde alles in een waas, maar tegelijkertijd zijn de handelingen die daarna met het dode lichaam moeten worden uitgevoerd zo gewoon, zo rationeel en dingmatig, dat het bijna onbegrijpelijk is dat al die jonge verpleegsters dat aan kunnen.
    Het woord euthanasie is toen geen moment bij mij opgekomen. Het is ook nooit gebruikt, maar het moet het wel zijn geweest. Ook achteraf heb ik er vrede mee dat het zo is gegaan. Ik droom nog wel eens van mijn moeder in haar bed, van haar uitgeteerde lichaam, haar ingevallen mond en van haar vraag om eens achter de deur van haar kamer te kijken, omdat ze vermoedde dat wij werden afgeluisterd door een verpleegster. Wel heb ik mij afgevraagd hoe lang het ziekenhuisapparaat mijn moeder in leven hadden kunnen houden als men echt had gewild. Ik heb er wel eens voorzichtig naar geïnformeerd, maar een antwoord heb ik niet opgekregen.
    En nu heeft het Vaticaan gereageerd naar aanleiding van de Nederlandse euthanasiewet. Volgens monseigneur Elio Sgreccia komt de euthanasie voort uit het onvermogen "om het hoofd te bieden aan de uitdaging van het lijden en de dood". Uitdaging. Vroeger hoorde je dat woord nauwelijks, maar sinds er elke dag een sportjournaal op de televisie is en de lat sportief steeds hoger wordt gelegd, zijn de uitdagingen een waar mode geworden. De uitdaging van het lijden, een combinatie van een nieuw en een oud begrip.
    Maar waar komt die uitdaging van het lijden eigenlijk uit voort? Ik zie hier voornamelijk twee motieven. Wil die uitdaging van het lijden volledig tot wasdom komen dan moet men in de eerste plaats het lijden fijn vinden. Wanneer men zo in de bres springt voor het lijden, dan kan het toch niet anders dan dat men aan dat lijden een zeker genoegen beleeft. Dat kan zowel actief als passief. Het actief beleven van de pijn komt tegenwoordig nog voor in ontwikkelingslanden waar gelovigen zich bij processies daadwerkelijk aan een kruis laten vastbinden of zelf vastspijkeren.
    Zonder een direct verbod uit te vaardigen, is de kerk niet zo dol op dit soort praktijken. De kerk vindt dat de uitdaging hier te letterlijk wordt genomen, tenminste voor gewone stervelingen. Liever ziet de kerk dat de uitdaging zo lang mogelijk duurt en dat daarbij het lijden zo passief mogelijk wordt ondergaan. Hier treedt een duidelijk element van sadisme, ons tweede motief, aan de oppervlakte. In oorsprong is het christelijk geloof op sadisme gebaseerd. Het Boeddhisme gaat uit van meditatie en contemplatie, maar het christendom heeft het ritueel van de kruisiging uitgezocht om mensen te redden. Pijn doen en pijn laten lijden, zat er al vroeg in bij de christenen. Vandaar dat het christendom geen moeite had met pogroms, heksenverbrandingen, kinderkruistochten en inquisitie. Dat waren geen aberraties van domme middeleeuwers, nee, zij kwamen logisch voort uit het denksysteem waarin de uitdaging van het lijden centraal stond.
    De hongerende kunstenaar die moet lijden om het goddelijke te bereiken, is typisch een christelijke notie uit de Romantiek. In onze tijd wordt al het sadisme samengebald in het verzet tegen de euthanasie. Het is indrukwekkend om te zien hoe met edele motieven het sadisme wordt gepredikt. De nazi's hadden daar iets van kunnen leren.

NRC\Handelsblad, 13 april 2001