De eeuw van Euwe

    Morgen, op 20 mei, is het honderd jaar gelden dat Machgielis (Max) Euwe werd geboren. Met recht kan de periode van 1901 tot 2001 de eeuw van Euwe worden genoemd. Euwe is the Greatest, de grootste Nederlandse schaker uit de geschiedenis. Van Wely heeft van alle Nederlanders de hoogste rating bereikt, Timman won de meeste toernooien en was de sterkste van allemaal, Donner had het meeste karakter en schreef de mooiste schaakverhalen, maar Euwe werd in 1935 wereldkampioen en dat heeft geen Nederlander hem tot dusver nagedaan.
    A.D. de Groot heeft in zijn proefschrift Het denken van de schaker de persoon van Euwe aldus omschreven: "Een figuur bij wien dankzij plichtsgevoel en matigheid, schaaksucessen en regelmatig studieverloop samen gaan". De Groot voegde daaraan toe: "Euwe is ongetwijfeld een uitzonderingsfiguur, misschien niet in de eerste plaats als strijder, maar wel als een voor zichzelf onverbiddellijk en volstrekt rechtlijnig wilsmensch, die zijn groote intellectuele capaciteit in dienst van het doel vermag te stellen".
    Het is een beetje een karikaturaal beeld van Euwe, gedeeltelijk ook door Euwe zelf in stand gehouden. Alles aan hem leek zoals de titel van zijn beste boek Oordeel en plan. Ook met de titel van zijn beroemdste boek Oom Jan leert zijn neefje schaken heeft Euwe zichzelf neergezet als de grote leraar, de didacticus die wel weet wat goed voor zijn leerlingen is. Uiteraard was Euwe een geweldige figuur. Donner die een heilig ontzag voor hem had, sprak hem niet voor niets aan met: "Grand Maitre, gij Grote en Goede…". Daar was geen centje ironie bij, want in zijn hele carrière was Donner er nooit in geslaagd ook maar één partij van Euwe te winnen.
    Toch Euwe had ook een andere, minder planmatige kant. Als FIDE-president opereerde hij als iemand die de regels aan zijn laars lapte wanneer de situatie dat vereiste. Zo heb ik nog eens nagelezen wat Euwe schreef in het boek dat hij samen met Jan Timman publiceerde: De tweekamp Spasski-Fischer 1972. Na al die jaren is het verslag van Euwe nog even fascinerend. Nog steeds is het bijna ongelooflijk over wat soort details men toen allemaal ruzie heeft gemaakt. Er was geen reglement of het werd anders uitgelegd. Midden in de Koude Oorlog stonden Russen en Amerikanen tegenover elkaar. Spasski was het middelpunt van een wantrouwig Russische delegatie die stoelen wilden demonteren omdat men dacht dat er zendapparatuur in verscholen zat. Maar men vond alleen een dode vlieg. En dan had je Fischer, die niet kwam en toen hij eenmaal wel gekomen was weer wilde weglopen. Euwe heeft toen al zijn diplomatieke gaven in de strijd gegooid, waarbij regels eigenlijk niet meer golden. Dat het hem gelukt is Fischer en Spasski meer dan twintig partijen aan de schaaktafel te krijgen, mag een klein wonder heten. Lodewijk Prins heeft Euwe later terecht "de Adenauer van de schaakwereld" genoemd.
    In verschillende opzichten is Euwe nooit de brave Hendrik geweest waarvoor de buitenwereld hem graag hield, en dan heb ik het nog niets eens over een zekere aantrekkingskracht die Euwe als beroemd wereldburger had op vrouwen. Een paar keer heb ik Euwe van nabij meegemaakt, zoals op het feestje dat voor zijn 75ste verjaardag werd gevierd in de Doelen. Zijn ouderdom had zijn gevoel voor humor nog droger gemaakt en zijn toespraak herinner ik mij als bijzonder geestig. Wel realiseerde ik mij dat Euwe voor mij een verschijning was uit een andere tijd. Op dat feestje werd hij namelijk zeer hartelijk begroet door J.J. Mol, die als tweede piloot op de Uiver aan de Melbourne Race had meegedaan. Daar stonden twee vrienden als levende legendes op het podium.
    Twee keer heb in Euwe uitvoerig geïnterviewd. Hij was niet iemand die graag uit de school klapte, maar soms vertelde hij de ene anekdote na de andere. Zo vroeg ik hem naar zijn debatten met Botwinnik, die een geharnaste communist was. In een artikel over het toernooi van Nottingham 1936 had Botwinnik had namelijk dit geschreven: "Opeens toonde de plaatselijke kampioen van Nottingham zijn foxterriër, die er uitzag alsof hij zo uit de pagina's van Jerome K. Jerome was weggelopen. Ik zei tegen die man: 'Wij hebben niet zo veel van die honden in de Sovjet-Unie', waarop Euwe ertussen kwam met de opmerking: 'Natuurlijk niet, jullie hebben die honden al lang opgegeten'".
    Een klein hatelijkheidje waarop Euwe zo terugkwam: "Botwinnik is één van mijn beste vrienden. Wij discussiëren altijd over politiek, dat is heerlijk. Als je zegt: 'Dat is toch beter bij ons, dan antwoordt hij altijd: 'Ja, maar je moet maar eens over twintig jaar komen kijken'. Botwinnik heeft een soort gevoel voor humor, dat zelfs wel eens in het dictatoriale Rusland slecht valt. Ik zeg tegen hem: 'Dat is niet zo mooi, hè, dat Taimanov moeilijkheden had toen hij Rusland binnenkwam met het Kankerpaviljoen van Solzjenitzin in zijn koffer'. Zegt Botwinnik: 'Maar weet wat erger is? Solzjenitzin had het boek van Taimanov over het Nimzo-Indisch in zijn koffer'".
    De komende tijd zullen er verschillende schaakevenementen plaats vinden ter ere van Euwe's honderdste geboortedag. Zo zal Hans Böhm vandaag nog in Groningen de Euwe-ring doorgeven. In het gebouw van de Gas-Unie wordt bovendien een kleine tentoonstelling gehouden met de titel: De eeuw van Euwe. Tenslotte wil ik niet onvermeld laten dat het voortbestaan van het Max Euwe Centrum in Amsterdam voorlopig werd is gewaarborgd. Het Centrum - gelegen aan het Max Euwe Plein, even voorbij de J.H. Donner Brug - kreeg plotseling van WPM-Vastgoed Management te horen dat de huur met 250 procent zou worden verhoogd. Dat zou het einde van het Max Euw Centrum hebben betekend aan het Max Euwe Plein. Het grondbedrijf van de gemeente heeft echter een stokje gestoken voor de plannen van WPM door vast te houden aan het oorspronkelijke bestemmingsplan dat zegt dat deze plek gereserveerd moet blijven voor culturele activiteiten. Bravo voor het Grondbedrijf!
    Tenslotte wil ik Euwe eren met een partij. Maar welke? De parel van Zandvoort, die partij waarin hij Aljechin met een stukoffer van het bord veegde, kent u natuurlijk allemaal. Daarom zocht ik wat anders uit.

Botwinnik-Euwe (Hastings '34)
1. c2-c4 c7-c6 2. e2-e4 d7-d5 3. e4xd5 c6xd5 4. d2-d4 Pg8-f6 5. Pb1-c3 Pb8-c6 6. Lc1-g5 e7-e6 7. Pg1-f3 d5xc4 8. Lf1xc4 Lf8-e7 9. 0-0 0-0 10. Ta1-c1 a7-a6 11. Lc4-d3 h7-h6 12. Lg5-e3 Pc6-b4 13. Ld3-b1 b7-b5 14. Pf3-e5 Lc8-b7 15. Dd1-d2 Tf8-e8 16. f2-f4 Pb4-d5 17. Pc3xd5 Dd8xd5 18. f4-f5 Le7-d6 19. f5xe6 Te8xe6 20. Lb1-f5 Te6-e7 21. Lf5-h3 Ld6xe5 22. d4xe5 Dd5xe5 23. Le3-f4 De5-d5 24. Dd2xd5 Pf6xd5 25. Lf4-d2 Ta8-e8 26. b2-b3 Te7-e2 27. Tf1-f2 Pd5-f6 28. Ld2-a5 Te2xf2 29. Kg1xf2 Pf6-e4+ 30. Kf2-f1 Pe4-g5 31. Lh3-d7 Te8-e7 32. Ld7-f5 Te7-e5 33. Lf5-b1 Lb7-e4 34. Lb1xe4 Pg5xe4 35. Tc1-c6? Te5-f5+! 36. Kf1-e1

Of: 36. Kg1 Tf2 37. a4 Tb2! Met winst.

36. … Tf5-f2 37. a2-a4 Tf2xg2 38. Tc6xa6 b5xa4 39. b3xa4 Tg2xh2 40. Ta6-a8+ Kg8-h7 41. La5-b6 Th2-a2 42. a4-a5 h6-h5 43. a5-a6 h5-h4 44. a6-a7 h4-h3 45. Lb6-g1 Pe4-f6 46. Ke1-d1 Pf6-g4 47. Ta8-e8 h3-h2 48. Lg1xh2 Ta2xa7 49. Lh2-b8 Ta7-a8 50. Te8-d8 Pg4-e5 51. Lb8-c7 Ta8xd8 52. Lc7xd8 Kh7-g6 53. Kd1-e2 Kg6-f5 54. Ke2-e3 Kf5-g4 55. Ld8-c7 Pe5-f3 56. Ke3-f2 f7-f5 en wit gaf op.

    Nottingham kreeg Euwe, nu met wit, een paar maanden later nog een kans om Botwinnik te verslaan.

49. Ke2-f3 b5-b4?

Juist was 49. … a5!

50. e4-e5 Pf6-d7 51. Kf3-e4 Kf7-e6 52. h5-h6 Pd7-f8 53. Ke4-d3 Ke6-d5 54. e3-e4+ Kd5-c6 55. Kd3-c4 a6-a5 56. e5-e6?

Opluchting bij Botwinnik, want 56. Kb3! gaf wit enorme winstkansen.

56. … Kc6-d5 en remise gegeven met het oog op 57. Lg7 Ph7 58. e7 Ke7x 59. Kc5x Kf7 60. Kb5 Kg6 61. Ka5x b3 62. Ka4 b2 en er is niets meer.

Het Parool, 19 mei 2001