The Max Pam Globe

Wat Chinezen vinden van de VOC-mentaliteit

Chinese brieven

Beste Rik,

Je zult er niet veel van gemerkt hebben, maar afgelopen woensdag waren er parlementsverkiezingen. De campagne begon een maand geleden, toen premier Balkenende de oppositie onverhoeds een gebrek aan “VOC-mentaliteit” verweet.
Toen Jan Peter daarover begon, moest ik natuurlijk onmiddellijk aan jou denken, want jij bent je fieldwork begonnen op Taiwan – het vroegere Formosa.

In de zeventiende eeuw viel Taiwan dankzij het zegenend werk van de VOC enige decennia onder Nederlands bestuur, wat betekende dat er forten werden gebouwd en “vijf duizend inboorlingen werden gedoopt”. Maar in 1662 werden de Nederlanders van het eiland afgeschopt door Cheng Cheng-kung, een zeepiraat die door de onzen Coxinga werd genoemd. Als ik het goed heb, bestaan er prenten waarop overgave is afgebeeld van onze VOC-helden.

Nadat Balkenende zijn opmerking had gemaakt, heeft “het buitenland” in de campagne geen enkele rol meer gespeeld, terwijl Nederlandse militairen in Irak zijn gelegerd en nog steeds meevechten in Afghanistan. Heel even in het slotdebat begon Femke Halsema van Groen Links erover, maar zij deed dat met zo veel morele verontwaardiging dat helder zichtbaar werd dat Nederlanders de wereld slechts kunnen bekijken door het oog van de handelsman óf door het oog van de dominee. Om het beeld van Nederland als een wereldvreemde dreumes nog eens te bevestigen hield onze nationale clown, de domineeszoon Freek de Jonge, de avond vóór de verkiezingen een conference waarin hij zo’n beetje alle lijsttrekkers beledigde.

De andere kant van deze politieke medaille vond ik sterk voelbaar op het Tiananmen plein in Peking. Wij liepen er over heen op een doordeweekse dag in de winter. Het kwam niet alleen door de kou dat het mij opviel hoe groot en vooral hoe ongezellig dat plein is. De parades en optochten die hier werden gehouden, zie ik wel voor me, maar het kost moeite me voor te stellen dat studenten op deze plek studenten in opstand zijn gekomen.

Je wees me op de gebouwen, van waaruit de communistische partij regeert – anoniem en ondoordringbaar. Dat was, naarmate onze reis vorderde, toch iets dat waar ik mij steeds meer over begon te verbazen: hoe houdt de communistische partij zich staande en een maatschappij die in veel opzichten kapitalistischer is dan de onze. Je mag toch verwachten dat zich in de hoofden van de partijleden op den duur een vorm van schizofrenie ontwikkelt over deze tegenstelling tussen ideologie en praktijk.

En dan was er natuurlijk het mausoleum van Mao. Het was na dat van Lenin en Dimitrov het derde mausoleum dat ik in mijn leven heb bezocht. Mao lag er vredig bij, maar ze mogen wel eens een nieuw tapijt neerleggen. Heeft Chang Kai Shek eigenlijk een mausoleum in Taipeh?

Met hartelijke groet, Max.

Antwoord:

Beste Max,

Hoewel ik lees dat Jan Marijnissen vroeger Maoïst is geweest, hebben zijn recente successen de kolommen van de China Daily niet gehaald. De Verenigde Oost-Indische Compagnie heeft hier geen beste naam. Vooral de wandaden in Taiwan zijn berucht. Vanaf het moment dat de Nederlanders zich in 1624 op het eiland vestigden, werden Chinese boeren met geweld gedwongen op de suikerplantages te werken. Zij kwamen herhaaldelijk in opstand, en de overwinning van Coxinga in 1662 op de Nederlanders ervoeren zij dan ook als een bevrijding.

Als eerste Chinees die een Westerse koloniale macht wist te verslaan, is Coxinga erg populair aan beide kanten van de Taiwan Straits, en er staan overal standbeelden van hem. Deze eendrachtige verering contrasteert dan weer met onze eigen opvattingen, want in de geschiedenis die ik vroeger op school kreeg stond dezelfde Coxinga te boek als een verachtelijke zeerover.

Het Plein der Hemelse Vrede – Tiananmen – is groter dan de Dam, maar het komt er in zoverre mee overeen dat beiden voor een vorstelijk paleis liggen. Tiananmen werd voor het eerst een plaats waar studenten gingen manifesteren tijdens de Vier Mei Beweging van 1919. Dat was de eerste massabeweging in de moderne Chinese geschiedenis en het begin van alle verdere grote vernieuwingen. Sindsdien is het Tiananmen plein het meest symbolisch beladen en ook het meest gevoelige politieke centrum van China.

Vroeger gaf het toegang tot de Verboden Stad van de Zoon des Hemels. Na de Opiumoorlogen werden aan de oostzijde van het plein de Westerse ambassades gebouwd. Die genoten extraterritoriale status, zodat je in het hart van de hoofdstad een gebied had dat juridisch gezien niet meer aan China hoorde. Na de revolutie van 1949 kwam daar een einde aan, maar toen werden er rondom het plein gigantische portretten van de grote revolutionairen aangebracht. Marx, Engels, Lenin en andere bebaarde westerlingen herinnerden eraan dat China nu tot de grote Internationale behoorde. Na de dood van Mao kwam er zijn mausoleum, en op een goed moment zijn toen al die portretten weer verwijderd.

Het mausoleum van Mao is niet in Chinese stijl gebouwd en heeft uiterlijk iets weg van het Lincoln Memorial in Washington. Chang Kai Shek heeft in Taipei een Memorial dat wel in Chinese stijl is, maar dat van binnen op het Lincoln Memorial lijkt. Misschien zegt dat iets over de tegenstellingen. Peking mag er dan tegenwoordig hoe langer hoe meer Westers uitzien, maar van binnen blijft het wat het was.

(Chang Kai Shek’s mausoleum)

Hartelijke groet, je Rik.de Volkskrant, 27 november