Een heiden heeft een ziel als een Emmentaler kaas

Beweringen en bewijzen

Het woord “heiden” is weer terug! Ik was het lang niet meer tegenkomen, maar zoekend in mijn databank, vond ik 74 verwijzingen in de afgelopen maand. In het Nederlands Dagblad bijvoorbeeld wordt de Zwitserse theoloog Rudolf Boren aangehaald, die “verzucht dat wij allemaal weer heidenen zijn geworden”. Volgens Boren is kenmerkend voor het heidendom “dat je met jezelf bezig bent”. Deze onhebbelijke gewoonte veroorzaakt “holtes in de menselijke ziel”, waardoor de ziel steeds meer op “een Emmentaler kaas” begint te lijken.

Je bent een Zwitser of je bent het niet.

Ik vind “heiden” een mooi woord. “Iemand van de heide”, dat is de oorspronkelijke betekenis. Een landarbeider, die een plaggenhut bewoont en aan wie het ware geloof nog moet worden gebracht. Het grappige is evenwel dat de heidenen tegenwoordig vooral in de randstad huizen en dat je de ware gelovigen vooral in de provincie zoeken moet. Logisch dat zich momenteel op het breukvlak van grote stad en provincie een pijnlijk drama afspeelt.

Mariakerk.jpg

In Tilburg luiden de pastores van de plaatselijke Maria Margarethakerk al om kwart over zeven de klokken, dit zeer tot ongenoegen van de omwonenden die door het ruimschoots overschrijden van de toegestane decibellen van hun ochtendslaapje worden beroofd. Ondanks de opgelegde boetes van vijfduizend euro per keer gaat het klokkengebeier gewoon door. Als gelovige ben je namelijk geroepen voor je principes te staan, zo meent pastor Cor Mennen, zeker wanneer “de heidenen je trachten monddood te maken”.

Mennen.jpg

De kwestie heeft tot een heftig debat geleid, met als hoogtepunt een stuk in deze krant van prof. Sible de Blaauw, hoogleraar vroeg-christelijke kunst en architectuur aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Volgens De Blaauw “heeft de irritatie over klokgelui niets met oprukkend heidendom te maken, maar wel met culturele onthechting”. Andere oorzaken van de irritatie zijn: “vervreemding van de eigen wortels, het verlies aan sensibiliteit voor kennis van het eigen verleden” en tenslotte “een dwangmatige behoefte tot onafhankelijkheid, vooral wanneer die geestelijk gezag voorstaan”.

Maar professor!

Die irritatie over dat klokgelui komt helemaal niet door culturele onthechting, noch door een verlies aan sensibiliteit of door een dwangmatige behoefte aan onafhankelijkheid. Die irritatie komt vanwege de hemeltergende herrie die al dat gegalm van meer dan zeventig decibel veroorzaakt – en dat juist, terwijl je nog een tukje wilt doen. Kwart over zeven, mind you. Keurige mensen willen nog net dat laatste kwartiertje slaap benutten als zij straks weer naar hun keurige baan moeten. En op zondag willen die keurige mensen vast en zeker nog even uitslapen, voordat de kinderen wakker worden.

Onlangs schreef Rudy Kousbroek in NRC/Handelsblad: “Als de atheïsten in plaats van de gelovigen verantwoordelijk waren voor het klokgelui op Zondag zouden zij aangeklaagd worden wegens geluidsoverlast en verstoring van de openbare orde”. Ervan afgezien dat Kousbroek nog het ouderwetse woord “atheïsten” gebruikt in plaats van het nieuwe modewoord “heidenen”, roept zijn opmerking op je voor te stellen wat er zou gebeuren als des morgens om kwart over zeven een radiowagen naar de parochie van de Maria Magarethakerk opstoomt, ten einde daar op een sterkte van tweehonderd decibel de verzamelde werken van de godsloochenaar Richard Dawkins rond te tetteren. Het huis zou te klein zijn, maar ik denk niet dat ook maar iemand op het idee zou komen de irritatie over zo’n optreden toe te schrijven aan culturele onthechting, vervreemding van eigen wortels of aan een dwangmatige behoefte tot onafhankelijkheid.

Dat brengt ons bij waar het werkelijk over gaat. Het is tegenwoordig ook erg in de mode te wijzen op christelijk-joodse wortels van de westerse beschaving. Ik wil die invloeden niet ontkennen, maar als het hier werkelijk zou gaan om eeuwige waarden dan zouden wij nog in de Middeleeuwen leven. De pest is niet verdreven met het beieren van de klokken, en je hoeft de successen van wetenschap en techniek maar te beschouwen om te zien hoe alles overheersend de hoef is, die de Verlichting in onze cultuur heeft geplant.

Zelfs van de bejubelde Tien Geboden als onaantastbare morele waarden is eigenlijk niets meer over. Gij zult niet doden, maar deze christelijke regering stuurt troepen naar Afghanistan. Ook om te doden, en terecht. Eer uw vader en moeder. Maar dat is de omgekeerde wereld. Eer uw kinderen, heb ze lief, en dan komt de rest vanzelf. Gij zult niet echtbreken. Nee, gij kunt beter doodongelukkig bij elkaar blijven. En zo gaat het door. Er is praktisch niemand meer die handelt naar de Tien Goden, want zo’n houding zou in dit tijdsgewricht absurd en onleefbaar zijn. Trouwens, nadat Mozes van de berg was gekomen met zijn tafelen, heeft hij in opdracht van God eerst nog een genocide uitgevoerd op de Midianieten. Is die afslachting ook een deel van ons culturele erfgoed?

Ik bedoel maar: beier gerust de klokken, maar vraag eerst even of het uitkomt. De rest is gewoon gebrek aan beschaving.

de Volkskrant, 6 september