The Max Pam Globe
- Sinds 1998
- 23-04-2024
- @maxpam1 volgen © Max Pam
Misja Tal door de ogen van Sosonko
Schaken
De tijd dat K. Schippers het blad Schaakbulletin “het beste literaire tijdschrift van Nederland” noemde, ligt ver achter ons. Schaakbulletin bestaat al heel lang niet meer.
Maar sinds enige tijd doet het blad Matten een poging om de oude tijden van het mooie schaakverhaal te laten herleven – en dat lukt soms erg aardig. Af en toe snuif je wel eens een spruitjeslucht op, maar dat geldt zeker niet voor de zojuist verschenen aflevering 8, waarin een geweldig artikel staat van Genna Sosonko, getiteld: “En toen plotseling…een jonge man met een naam als een geweerschot!”.
Met die jonge man wordt uiteraard Mikhail Tal (1936-1992) bedoeld.
Botwinnik was misschien de machtigste, Fischer de getalenteerdste en Kasparov de allergrootste, maar slechts één man heeft de schaakwereld veroverd als een komeet. En dat was Mikhail Tal. De in Rusland geboren Sosonko heeft hem goed gekend. Hij heeft de opkomst van Tal van dichtbij meegemaakt, zijn neergang en zijn dood. Zelden is over een schaker met zoveel liefde geschreven als in dit artikel van Sosonko over Tal. In het totaal zijn het 63 pagina’s over Tal en dat zijn er eigenlijk nog veel te weinig.
Sosonko vertelt over Tal een groot aantal anekdotes, en in het bijzonder over Tals relatie met Botwinnik. Toen Tal zich met zijn verwoestende spel in een klap had opgewerkt tot Botwinniks uitdager, zei de wereldkampioen op een receptie: “Ik heb bijzonder veel respect voor Capablanca vanwege zijn aversie tegen roekeloos spel”. Dat was een steek onder water aan het adres van Tal.
Op zijn beurt tartte Tal het oordeel van Botwinnik. Op de vraag aan Tal waarom hij een pion had geofferd, kreeg Botwinnik het uitdagende antwoord: “Ach, hij stond me gewoon in de weg”.
Tal deed iets wat niemand had verwacht. Hij verpulverde Botwinnik. Later zou Botwinnik over Tal zeggen: “Het schaken was zijn passie, of om precies te zijn, niet het schaken in het algemeen, maar het spelen van een partij”.
En die karakteristiek was treffend raak. Het ging Tal niet in de eerste plaats om de objectieve waarheid. Er moest in de eerste plaats gewonnen worden! Een niemand kon dat met zoveel overtuigingskracht als hij. De tegenstanders van Tal waren al van de kaart als hij binnenkwam. Ze hebben van alles geprobeerd, ze hebben tijdens de partij een zonnebril opgezet, maar niets hielp.
Tal is zijn hele leven een bijzonder sterke schaker geweest, maar zijn licht als wereldkampioen heeft maar kort geschenen. In de revanchematch heroverde Botwinnik zijn titel. Het ongelooflijke roken en drinken hadden Tals gezondheid ondermijnd, zodat Botwinnk kon zeggen: “Tsja, Tal is ziek. Tal is altijd ziek”. Later zou Tals zuster beweren, dat als men Tal dat jaar in de gevangenis had opgesloten, had hij die revanchematch nooit zou hebben verloren.
Zelf heeft Tal, overmoedig als was, nooit geloofd dat hij van Botwinnik – “de ouwe zak” – kon verliezen. Het is vermoedelijk de enige keer in zijn leven geweest dat de altijd beleefde Tal iets onvriendelijks over een collega heeft gezegd.
Er zijn weinig partijen die zo veel indruk hebben gemaakt als die beroemde overwinning van Tal op de Zwitser Keller. Zo te kunnen schaken, ik beseft dat ik dat nooit zou kunnen.
Tal-Keller (Zürich 1959)
1. Pg1-f3 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 d7-d5 4. d2-d4 c7-c6 5. Lc1-g5 d5xc4 6. e2-e4 b7-b5 7. a2-a4 Dd8-b6 8. Lg5xf6 g7xf6 9. Lf1-e2 a7-a6 10. O-O Lc8-b7 11. d4-d5 c6xd5 12. e4xd5 b5-b4 13. a4-a5 Db6-c7 14. d5xe6!?
Veel scherper dan het door Euwe aangegeven 14. Pa4
14. … b4xc3 15. Pf3-d4 Th8-g8 16. Dd1-a4+! Ke8-d8 17. g2-g3 Lb7-d5 18. Tf1-d1 Kd8-c8 19. b2xc3
Nog sneller won 19. De8+, maar de tekstzet leidt een spectaculair einde in.
19. … Lf8-c5 20. e6-e7 Pb8-c6 21. Le2-g4+!
Een schaak dat zwart had overzien. De loper is onkwetsbaar wegens mat.
21. … Kc8-b7 22. Pd4-b5 Dc7-e5 23. Td1-e1 Ld5-e4?
Onnauwkeurig. Na 23. … Dg5! had zwart tegenkansen.
24. Ta1-b1!
Tal in zijn element: 24. … Lb1x 25. Tb1x Tg4x 26. Pd4+ Pb4 27. Dc6+! Ka7 28. Dd7+ Kb8 29. Pc6 mat.
24. … Tg8xg4 25. Te1xe4! De5xe4 26. Pb5-d6+ Kb7-c7 27. Pd6xe4 Tg4xe4 28. Da4-d1! Te4-e5?
Goede remisekansen gaf 28. … Le7!
29. Tb1-b7+!
De laatste knal.
29. … Kc7xb7 30. Dd1-d7+ Kb7-b8 31. e7-e8D+ Te4xe8 32. Dd7xe8+ Kb8-b7 33. De8-d7+ Kb7-b8 34. Dd7xc6
en zwart gaf op. Een echte Tal-partij.
En dan is er natuurlijk de even beroemde zesde matchpartij van Botwinnik tegen Tal, die de hele wereld rondging.
Botwinnik-Tal (1960 – zesde matchpartij)
1. c2-c4 Pg8-f6 2. Pg1-f3 g7-g6 3. g2-g3 Lf8-g7 4. Lf1-g2 0-0 5. d2-d4 d7-d6 6. Pb1-c3 Pb8-d7 7. 0-0 e7-e5 8. e2-e4 c7-c6 9. h2-h3 Dd8-b6 10. d4-d5 c6xd5 11. c4xd5 Pd7-c5 12. Pf3-e1 Lc8-d7 13. Pe1-d3 Pc5xd3 14. Dd1xd3 Tf8-c8 15. Ta1-b1 Pf6-h5 16. Lc1-e3 Db6-b4 17. Dd3-e2 Tc8-c4 18. Tf1-c1 Ta8-c8 19. Kg1-h2 f7-f5! 20. e4xf5 Ld7xf5 21. Tb1-a1 Ph5-f4!!?
Dit is de zet, waarmee Tal niet alleen zijn tegenstander, maar ook hele schaakwereld verbaasde. Zwart zet plompverloren een stuk in om de lange diagonaal te openen. Uren van analyseren zijn aan deze stelling besteed.
22. g3xf4 e5xf4 23. Le3-d2
Volgens Botwinniks secondant Golberg zou 23. a3 hebben gewonnen, maar Tal bestrijdt die visie: 23. a3 Db3 24. La7x Le5! met de dreiging 25. … f3+. Wit heeft nu drie antwoorden:
A) 25. Kg1 b6 en de dreiging 26. … T4c7 is heel vervelend;
B) 25. f3 b6 26. Dd1 Db2x 27. Ta2 Tc3x 28. Tb2x Tc1x 29. Dd2x Lb2x 30. Db2x T1c2 31. Dd4 Te8 32. Df4x T8e2 33. Dg3 enwit moet remise maken;
C) 25. Lf3 b6 26. Dd1 Db2x 27. Ta2 Tc3x 28. Tb2x Tc1x 29. Dd2 Le4! 30. Kg2 Lf3x+ 31. Kf3x T8c3+ 32. Ke4 Tc4+ 33. Kf3 T1c3+ œ34. Ke2 f3+ 35. Kd1 Lf4 met een vernietigende aanval. Daarom moet wit in deze laatste variant 29. De2 te doen,maar na 29. … T8c3 heeft zwart ook meer dan voldoende compensatie.
23. … Db4xb2
Verkeerd. Na 23. … Le5 24. f3 Db2x 25. Pd1! Dd4 26. Tc4x Tc4x 27. Tc1 Tc1x 28. Lc1x Dd5x 28. Lf1 zwarts drie pionnen wegen tegen de witte loper op.) 24. Ta1-b1 (Nu zou 24. Pd1 De5! 25. De5x Le5x 26. Tc4x Tc4x 27. Tc1 f3+ verliezen.
24. … f4-f3 25. Tb1xb2?
Pas nu maakt Botwinnik de definitieve fout. Zoals Flohr later aangaf kon, wit met 25. Lf3x Lb1x 26. Tb1x Dc2 27. Le4!! Te4x 28. Pe4x winnen, omdat zowel 28. …Db1x 29. Pd6x Tf8 30. De6+ Kh8 31. Pf7+ Tf7x 32. Df7x Df5 33. Df5x gf5x 34. Kg3 Le5+ 35. Lf4 als 28. … Le5+ 29. Kg2 Db1x 30. Pd6x! Ld6x 31. De6+ Kg7 32. Dd7+! wit een mooi eindspel oplevert.
25. … f3xe2 26. Tb2-b3 Td4-d4 27. Ld2-e1 Lg7-e5+ 28. Kh2-g1 Le5-f4 29. Pc3xe2 Tc8xc1 30. Pe2xd4 Tc1xe1+ 31. Lg2-f1 Lf5-e4 32. Pd4-e2 Lf4-e5 33. f2-f4 Le5-f6 34. Tb3xb7 Le4xd5 35. Tb7-c7 Ld5xa2 36. Tc7xa7 La2-c4 37. Ta7-a8+ Kg8-f7
Hier won 37. .. Kg8 38. Ta7+ Kh6 een stuk.
38. Ta8-a7+ Kf7-e6 39. Ta7-a3 d6-d5 40. Kg1-f2 Lf6-h4+ 41. Kf2-g2 Ke6-d6 42. Pe2-g3 Lh4xg3 43. Lf1xc4 d5xc4 44. Kg2xg3 Kd6-d5 45. Ta3-a7 c4-c3 46. Ta7-c7 Kd5-d4 47. Tc7-d7+
en later zonder verder spelen opgegeven.
Tenslotte druk ik ook nog de laatste partij af die Tal heeft gegeven. Hij lag doodziek in het ziekenhuis, toen er in Moskou een blitztoernooi werd gehouden. Tot ieders verbazing kreeg Tal van de arts toestemming mee te doen. Hij won ook nog van Kasparov en eindigde in de top van het klassement. De volgende dag blies hij zijn laatste adem uit.
Tal-Kasparov (Moskou, 1992)
1. e2-e4 c7-c5 2. Pg1-f3 d7-d6 3. Lf1-b5+ Pb8-d7 4. d2-d4 Pg8-f6 5. 0-0 a7-a6 6. Lb5xd7+ Pf6xd7 7. Pb1-c3 e7-e6 8. Lc1-g5 Dd8-c7 9. Tf1-e1 c5xd4 10. Pf3xd4 Pd7-e5 11. f2-f4 h7-h6 12. Lg5-h4 g7-g5 13. f4xe5 g5xh4 14. e5xd6 Lf8xd6 15. Pc3-d5?! e6xd5 16. e4xd5+ Ke8-f8 17. Dd1-f3 en Kasparov ging door zijn vlag. Expres? In elk geval staat hij na 17. … Lh2x+ 18. Kh1 Lg3 gewonnen.
Het artikel van Sosonko bevat nog vele wetenswaardigheden. Lees dat stuk!
Het Parool, 30 oktober 2010