Joep & Jacqueline

Columns

Aangezien het al zeventig jaar geleden is dat op ons grondgebied de laatste oorlog werd gevoerd, zijn Nederlanders gewend geraakt aan de natuurlijke dood. Mensen worden geboren en gaan vanzelf dood. Ergens daar tussenin, iets voorbij de helft en tegen de tijd dat de midlifecrisis is overwonnen, komt het moment dat je meer overlijdensberichten gaat ontvangen dan geboortekaartjes.

Maar hoe natuurlijk de natuurlijke dood ook is, de onnatuurlijke dood is in grote delen van de wereld nog heel gewoon.

Toch komt hij ook in Nederland regelmatig voor. De eerste keer dat ik hem zag, kwam hij letterlijk uit de lucht vallen. Iemand sprong uit het raam, plofte op enkele meters van me op het plaveisel en bleef na enkele stuiptrekkingen dood liggen. Het natuurlijke sterven van mijn ouders moest toen nog komen.

De onnatuurlijke dood treft het slachtoffer dikwijls in de gedaante van een onverwachte calamiteit: een moord of een ongeluk. De enige troost voor de inzittenden van het boven de Oekraïne neergeschoten rampvliegtuig is dat het bewustzijn van een naderende dood maar kort heeft geduurd. Het moet in een flits zijn gegaan. Nog sneller dan bij een vis die aan de haak wordt geslagen en die vervolgens een klap op zijn kop krijgt.

De nabestaanden zijn doorgaans net zo overrompeld als het slachtoffer zelf. Ook ik heb twee passagiers van het ramptoestel gekend – inderdaad, zo praten achterblijvers met elkaar. Aidsonderzoeker Joep Lange was net gepromoveerd bij Jaap Goudsmit, toen ik hem en zijn promotor interviewde voor Vrij Nederland. Jaap en Joep, J & J, twee gedreven onderzoekers – jongens eigenlijk nog – die de wereld wilden veranderen door het hiv-virus de wereld uit te helpen. Voor een deel is hen dat nog gelukt ook.

Joep & Jacqueline

Jacqueline van Tongeren, die in dat vliegtuig naast Joep zat, zou ik niet veel later leren kennen. Ze was toen nog hoofdverpleegster in het AMC. Een absolute schoonheid, die daarbij zoveel zachtmoedigheid uitstraalde dat je haar nauwelijks durfde aan te spreken. Ze kwam uit een familie van verzetsstrijders en het was misschien juist daarom dat ze een verhouding begon met de schrijver Adriaan Venema, een goed-en-fout-specialist. Maar de relatie hield geen stand, toen bleek dat Venema – meer dan hem lief was – gedreven werd door biseksuele interesses. Over de onnatuurlijke dood gesproken: weer later zou hij zelfmoord plegen.

Dat Joep met Jacqueline een nieuw J & J-koppel zou vormen, lag voor de hand. In het overlijdensbericht las ik dat ook zij gepromoveerd was. Bij hem, zo vermoed ik, want zij waren voor elkaar geschapen. Joep had inmiddels ook AIGHD/PharmAcess opgericht, een bedrijf dat zich ten doel stelt medicijnen zo goedkoop te maken dat ze voor iedereen toegankelijk zijn. Ongetwijfeld waren zij voor dat doel onderweg, toen zij boven Oekraïne vlogen.

Een paar jaar geleden hield AIGHD/PharmAcess een feestje en vroeg Joep mij een rede te houden. Hij wilde per se dat ik grappen zou maken over religie, want bij de acceptatie van aids had hij juist van die kant grote tegenwerking ondervonden. Tijdens het diner zat Joep naast me aan de ene kant en Jacqueline naast me aan de andere kant. Hun verliefdheid sprong heen en weer over mijn bord. Als je mij wegdenkt, moeten zij ook zo in het vliegtuig hebben gezeten.

de Volkskrant, 22 juli 2014