De volgende column is van Dap Hartmann, docent bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management aan de TU in Delft:
Dankzij de Nederlandse rijksoverheid heeft deze column mogelijk een ietwat blasfemische titel, waarvoor mijn welgemeende excuses. lees verder
JOHANNES PAULUS II GESELDE ZICHZELF
Het belangrijkste nieuws van deze week was dat paus Paulus II zichzelf regelmatig kastijdde met een riem en op een hard grond sliep. Hier het bericht uit NRC Handelsblad:
ROME – Paus Johannes Paulus II kastijdde zichzelf met een riem en sliep regelmatig op de vloer. Dit staat in het gisteren gepresenteerde boek over zijn leven dat op basis van 114 interviews en nooit eerder verschenen brieven is geschreven door de postulator (promotor) van zijn zaligverklaring, Slawomir Oder.
Uit Waarom hij heilig is blijkt dat de vorige paus schreef dat hij in het „geval van een ongeneeslijke ziekte die een goede uitoefening van het Petrusambt verhindert” wilde terugtreden. Ook opperde hij om te stoppen op zijn 75ste, de gebruikelijke pensioenleeftijd voor bisschoppen. Uiteindelijk liet hij het echter aan „de Voorzienigheid” over. Hij trad nooit af.
Geruchten dat Johannes Paulus II zichzelf kastijdde, worden in het boek officieel bevestigd. De paus vastte met regelmaat streng, had een riem in zijn klerenkast hangen waarmee hij zichzelf geselde en die hij ook meenam naar zijn zomerverblijf. „Het was een instrument van christelijke perfectie”, antwoordde postulator Oder gisteren tijdens een persconferentie op de vraag of dat in overeenstemming is met de rooms-katholieke gedachte dat het lichaam een gift van God is.
„Voor Johannes Paulus was de zelfkastijding een getuigenis van zijn geloof’”, aldus de schrijver van het boek dat moet bijdragen aan de zaligverklaring van Johannes Paulus II, die volgens kringen rond het Vaticaan in oktober wordt verwacht.
Het boek bevat ook een nooit verschenen toespraak uit 1981 over het belang van vergiffenis in de maatschappij, vijf maanden nadat hij was neergeschoten door de Turk Ali Agca. De paus vergaf Agca al in de ambulance op weg naar het ziekenhuis, blijkt uit het boek.
Waarom kastijden mensen zichzelf? Om te genieten van pijn? Of om iets te onderdrukken? lees verder
Voor zijn negende verjaardag gingen wij naar Avatar, mijn zoon en ik. Dat mocht eigenlijk niet, want de film is voor twaalf jaar en ouder, maar hij is wel wat gewend en hij had zich er al weken op verheugd.
Zijn moeder kleedde hem wat ouwelijk aan en hijzelf deed zijn capuchon over het hoofd, zodat hij eruit zag als een rappertje. Onze nerveusiteit was ongegrond. Wij liepen gewoon naar binnen en kregen onze 3D-bril aangereikt.
De film viel ons beiden nogal tegen. Het verhaal is erg onnozel. In elk geval zit de fantasie niet in het Boy meets Girl thema, waardoor de film maar geen Romeo & Julia of Westside Story wil worden. lees verder
Praktisch in dezelfde maand dat hij een dubbele longontsteking kreeg, en ook nog een hartaanval, verscheen er een nieuw boek van Jan Blokker en las ik twee interviews met hem. Eén in Vrij Nederland en één in Elsevier. Mogelijk heb ik nog andere activiteiten van Blokker gemist, want één ding is zeker: de nestor van de Nederlandse journalistiek laat zich niet zo maar kisten. lees verder
Reageren kan hier. Tevens voor aanvragen lezingen en optredens. De volgende brief is van schrijver Hans Vervoort. Met de verschijning van Het Bedrijf, deel 3 is zijn cyclus over Vrij Nederland afgerond. Hij laat weten waar hij nu staat.
“Beste Max Pam,
Met het verschijnen van deel 3 van Het Bedrijf beëindig ik mijn literaire bezigheden, althans in papieren vorm. Want in de hedendaagse boekenmarkt is geen plaats voor schrijvers als ik. Ik ben ooit gaan schrijven omdat je dan aandacht kreeg (waar ik kennelijk behoefte aan had) zonder dat je er zelf bij hoefde te zijn. Tegenwoordig moet je als schrijver juist zoveel mogelijk op jouw persoon gerichte publiciteit zoeken om je boek gelezen te krijgen en dat is wat mij betreft de omgekeerde wereld. lees verder
JODEN WAREN GEWOON LUI
Vijf van de Nederlandse universiteiten behoren tot de tophonderd van de beste universiteiten ter wereld. Helemaal niet slecht, al staan “we” niet in de toptien.
In welke plaats zou trouwens de universiteit van Gazastad staan? Het is überhaupt een hele prestatie dat zij daar een universiteit hebben, zeker gezien tegen de achtergrond van het feit dat de islamitische landen doorgaans geen 0,5% van nationaal inkomen over hebben voor wetenschap en research – behalve dan als het gaat om de ontwikkeling van een atoombom.
Deze week liet de universiteit van Gazastad van zich horen, getuige dit bericht.
Historicus: luie Joden legden werk in Egypte uit als slavernij
De slavernij waaronder de Israëlieten in het oude Egypte gebukt gingen, zoals beschreven in de eerste hoofdstukken van het bijbelboek Exodus, was geen slavernij, maar gewoon werk. Deze opmerkelijke conclusie trok de Palestijnse historicus prof. dr. Ibrahim al-Sinwar na ‘archeologisch onderzoek’. (zie foto).
Hij voegde daarbij andere Joodse uitspraken die anti-judaistisch genoemd kunnen worden in een tv-programma op het door Hamas gecontroleerde Al-Aqsa Satellite Network. Het Middle East Media Research Institute maakt melding van Al-Sinwars tv-optreden.
“Toen de Israëlieten gedwongen werden in Pitom en Raämses tichelstenen voor die beide steden te vervaardigen, vonden ze dat ze onderdrukt werden”, aldus Al-Sinwar, hoogleraar aan de Islamitische Universiteit van Gaza-Stad. “Dit zijn leugens van de Joden, die eraan gewend zijn geraakt om niet te werken en een last voor anderen te zijn. Ze houden niet van werken. Ze houden ervan om mensen voor zich te laten werken en te worden en bediend. Uit archeologische vondsten blijkt dat ze rechten en privileges genoten en op geen enkele manier onrechtvaardig behandeld zijn. Ze werkten gewoon in de bouw, vervulden een gewone rol in de samenleving waarin ze leefden. Een samenleving die het recht had om ze te dwingen het werk te doen. De conclusie is eenvoudig: ze zijn gewoon lui.” Via dergelijke uitingen probeert Hamas haar achterban te beïnvloeden.
Moet die dr. Al-Sinwar niet eens naar Nederland worden gehaald voor een gastdocentschap? lees verder
Sinds het debacle met de Amsterdamse Noord/Zuidlijn in een vernietigend rapport is vastgelegd, reist burgemeester Job Cohen stad (en land) af om uit te leggen dat hij er helemaal niets mee te maken had. Hoewel hij zo’n beetje de enige bestuurder is dat allemaal vanaf het begin heeft meebeleefd, treft hem nauwelijks schuld.
Een burgemeester heeft namelijk niets te zeggen over zulke projecten. De werkelijk verantwoordelijken zijn de wethouders, aldus Job Cohen zelf. Onlangs nog werd hij geïnterviewd door de Volkskrant en daar zei hij het weer: “Iedereen denkt dat de burgemeester de baas is. Dat is-ie niet. lees verder
Mijn zwager is een stoere zeebonk. Hij heeft sterke armen en blonde krullen, uiterlijkheden waar de vrouwen dol op zijn. Maar hij is vaak op zee.
Begonnen op grote zeilboten is hij tegenwoordig stuurman op een van de Greenpeace-schepen.
Soms valt hij in als kapitein. Dankzij die prachtige, door Jules Vernes voorspelde uitvinding van het skypen kunnen wij van hem wel eens een glimp opvangen als hij aan de andere kant van de wereld in actie is. Hij leidt een avontuurlijk leven. Hoge golven spatten over het dek. Juist omdat ideologisch fanatisme aan hem voorbijgaat, vermoed ik dat hij van groot belang is voor de organisatie. Hij weet te actievoerders te vertellen hoe ver ze kunnen gaan en waar ze moeten stoppen. lees verder
Afgelopen week is op 95-jarige leeftijd Bibeb overleden. Zij heette eigenlijk Elisabeth Soutberg, maar ook in het dagelijkse verkeer sprak je haar aan met Bibeb. In de tijd dat ik nog voor het weekblad Vrij Nederland schreef, kwam ik haar regelmatig tegen. Ze was een grootheid in de journalistiek, net als Renate Rubinstein, maar dan op een andere manier. lees verder
Reageren kan hier. Tevens voor aanvragen lezingen en optredens. De volgende brief is mijn college-columnist Jérôme Heldring. Hij reageerde op dit stukje
Ongelooflijk, de heer Heldring oefent het metier van de columnistiek niet 57 jaar, maar bijna 65 jaar uit! Zo oud ben ik nog niet eens.
Hij schrijft:
“Waarde collega-columnist Max Pam
Mijn jongste dochter stuurde mij je column toe waarin ik in het zonnetje gezet wordt. Ik was er erg verguld mee, te meer omdat hij van zo’n kritische geest komt, waarvan ik de bijdragen op de Achterpagina van de NRC deerlijk mis. lees verder
Het Haagse jargon is vergeven van uitdrukkingen, die even snel verdwijnen als de laatste mode. Die uitdrukkingen passen vaak in een ritueel van inhoudsloze bezweringsformules. Men loopt om een totempaal en spreekt daarbij een reeks onbegrijpelijke woorden uit. Of men zwaait met een wierookvat en prevelt een gebed of een andersoortige mantra. Is men klaar met het ritueel dan zijn de problemen opgelost. De schuld is weg gewassen, de zonden zijn vergeven en men kan overgaan tot de orde van de dag.
Een mooi voorbeeld van zo’n bezweringsformule is de frase: “Het kan toch niet zo zijn…”. Vreemd genoeg wordt daarmee aangeduid dat de dingen juist wel zo zijn. Het kan toch niet zo dat er elke dag op straat oude vrouwtjes worden beroofd betekent eigenlijk niets anders dan dat er elke dag op straat oude vrouwtjes worden beroofd.
De afgelopen week was een andere bezweringsformule in het nieuws. En die luidde: met de kennis van toen… De tegenhanger daarvan luidt: met de wetenschap van nu… Maar samengevoegd zijn ze het mooist: met de kennis van toen en de wetenschap van nu.
Er is veel heibel geweest toen de minister-president deze bezweringsformule gebruikte bij de presentatie van het rapport-Davids over de deelname van Nederlandse troepen aan de inval in Irak. Een extra reden om de discussie naar een hoger plan te trekken en ons af te vragen wat er eigenlijk wordt bedoeld.
En dat is dit: wij hebben een beslissing genomen met de kennis die wij toen hadden. Hadden wij toen over andere kennis beschikt, dan hadden wij zeker een andere beslissing genomen, maar die kennis hadden wij niet. Kortom: wij namen de enig juiste beslissing, ook al was dat een totaal verkeerde beslissing.
Persoonlijk vind ik dat een briljante manier van redeneren, want op die manier zit je altijd goed. Bij de aanleg van de Amsterdamse metro is de boel ingestort, maar met de kennis van toen was er helemaal geen gevaar. Weliswaar is ons geld bij Icesave verdwenen, maar met de kennis van toen was het verantwoord om je centjes daar op een spaarrekening te zetten. Vervelend dat die Vietnamoorlog zo is afgelopen, maar met de kennis van toen moest het westen wel proberen stand te houden. Natuurlijk had Chamberlain nooit een pact met Hitler moeten sluiten, maar met de kennis van toen stond hij voor een voldongen feit.
Dat zijn allemaal historische verklaringen, waaruit wij in elk geval – met de kennis van toen en de wetenschap van nu – één conclusie kunnen trekken: regeren is achteruit zien.
En denkt u nu niet dat ik alleen maar kritiek heb op anderen, want ik besef heus wel dat deze column over tien jaar, met de kennis van dan, een waardeloze column blijkt te zijn.
Op het Amerikaanse netwerk PBS was een interview met Ken Rogoff over het boek dat hij samen met Carmen Reinhart heeft geschreven: This Time is Different – deze keer is het anders.
In het boek wordt een overzicht gegeven van de financiële crises uit de geschiedenis. Volgens Rogoff spelen arrogantie en onwetendheid altijd een grote rol bij economische ineenstortingen, maar zal het dit keer veel moeilijker zijn de problemen te overwinnen. In feite voorspelt Rogoff dat over vijf jaar alles weer bij het oude is, dat bankiers weer dezelfde fouten zullen maken en dat de crisis dan nogmaals toeslaat. lees verder
POEZIEPRIJS VOOR DICHTER-DOMINEE
Van origine is de poëzie een religieuze aangelegenheid. Wie in de Middeleeuwen dichtte, deed dat vanuit een religieus gemoed. Later is die band minder innig geworden en in de moderne literatuur lijkt het eerder een nadeel religieus geïnspireerd te zijn. De religieuze dichter en vooral ook de religieuze dichteres – denk aan Nel Benschop – wordt door de officiële canon niet erg serieus meer genomen. Op zijn best kun je zeggen dat er nog twee poëziecircuits zijn, die los van elkaar staan.
Wie is Jaap Zijlstra? Hier op de foto.
De naam van deze dichter kwam ik voor het eerst tegen in het volgende bericht uit Het Parool:
AMSTERDAM – Dichter en emeritus-predikant Jaap Zijlstra krijgt de Dr. C. Rijnsdorp Prijs voor literatuur. Zijlstra ontvangt de prijs voor zijn gehele oeuvre. Dat heeft de gelijknamige stichting donderdag bekendgemaakt.
De Dr. C. Rijnsdorp Prijs is een prijs voor literatuur, muziek of beeldende kunst geïnspireerd op de christelijke traditie.
Zijlstra (1933) kreeg landelijke bekendheid toen hij in 1985 vanaf de preekstoel bekendmaakte dat hij homoseksueel was. Binnen de protestante kerk was hij de eerste predikant die uitkwam voor zijn homoseksualiteit.
Zijlstra schreef twintig dichtbundels, een roman, twee novellen en liederen voor het Liedboek voor de kerken. Ook schreef hij een cantate en thematische bloemlezingen. In Amsterdam zette hij zich in voor het homopastoraat. Eind december 2008 preekte Zijlstra voor het laatst.
De dichter mocht eerder al de prijs voor de Vlaamse poëziedagen en de Psalmenprijs in ontvangst nemen. In 2009 werd hij genomineerd voor de Jos Brinkprijs voor homo-emancipatie.
Zijlstra ontvangt de literatuurprijs op 4 maart in de Doopsgezinde Kerk aan de Singel in Amsterdam. (ANP)
Een dichtende homo-dominee, sympathiek, maar is het ook wat? lees verder
Twee jaar geleden schreef ik een stukje over hoe Google steeds meer op God begint te lijken.
Want ga maar na. Net als God is Google alwetend. Als een mens aan de hemelpoort komt, weet God alles van je. Maar dat geldt evenzeer voor Google, die ook precies bijhoudt wat je doet. Net als God is Google omnipotent, oftewel overal aanwezig. lees verder
Een interessant bericht uit The Guardian. Het vertelt het verhaal van Leonard Simmons, een Britse amateurarcheoloog die tussen 1945 en 1948 voor de RAF werkte. In de tijd kocht een oud kleitablet. Hij bewaarde zijn tablet in een oude cornflakedoos, vergat het verder, maar na zijn dood werd de doos gevonden door zijn zoon. De begreep niets van de hieroglyfen die erop staan, maar ging naar een vertaler toe, die het weer in handen gaf van echte deskundige.
En wat blijkt?
De afbeelding is vermoedelijk 3700 jaar oud en bevat tevens de oudste beschrijving van de Ark van Noach.
En wat blijkt nog meer?
Dat de Ark helemaal niet lijkt die schuit die door die halve gare Nederlander is gebouwd.
Volgens de oudste beschrijving was de ark rond, een soort rieten mand eigenlijk meer. Varen kon de ark ook niet, maar was dat nodig? lees verder
Aan het moslimterrorisme hebben wij, gewone reizigers, een nieuwe zegening te danken: de bodyscan. Het apparaat zal in de toekomst op alle vliegvelden worden ingezet om het lichaam als dodelijk wapen uit te schakelen.
Het idee voor een bodyscan is natuurlijk begonnen bij de bolletjesslikkers. Als je drugs niet meer in een koffer kunt stoppen, hoe smokkel je die heroïne dan toch mee?
Inslikken.
Het kwam uit toen de bolletjes oplosten in magen, waardoor veel slikkers het leven lieten. Maar elk goed idee krijgt navolging. Een paar maanden geleden werd een aanslag gepleegd op het kantoor van de Saoedische prins Mohammed Bin Naif. lees verder
Moeten we nou echt samen met die Britten dat arme IJsland knevelen tot het jaar 2025?
Kom op, zeg! De IJslanders hebben natuurlijk volkomen gelijk dat zij niet willen opdraaien voor de verliezen van gedupeerde Icesave-spaarders. Die spaarders hebben op hun zoektocht naar de hoogste rente bewust een risico genomen en ook ik kan niet inzien waarom de burgers van IJsland daarvoor jaren krom moeten liggen. Het veto van de IJslandse president Olafur Grimsson is terecht en al die waarschuwingen dat IJsland “aan zijn verplichtingen moet voldoen” zijn onterecht.
Welke verplichtingen?
Icesave was een private bank. Het geld van die bank is verdwenen. De IJslandse burgers hebben daar niet van geprofiteerd. lees verder
Toch attent van NRC/Handelsblad om aan een heer van stand aandacht te besteden in een tijd dat de krant werd verkocht aan de koopjesjagers van C&A. Vorige week was het namelijk precies vijftig jaar geleden dat J.L. Heldring zijn eerste aflevering schreef van zijn rubriek Dezer dagen. lees verder
De dag voor oudejaar las ik in deze krant dat Youp van ’t Hek op oudejaarsavond nog altijd even denkt aan Wim Kan. “Omdat ik vermoed”, aldus Youp, “dat iedereen denkt: eigenlijk was Kan leuker. En misschien hebben ze daar wel gelijk in”.
Eerlijke woorden van Youp. lees verder
Graag wil ik hierbij een aantal mensen een gelukkig 2010 toe te wensen, te beginnen bij de Deense cartoonist Kurt Westergaard, op wie bijna een aanslag werd gepleegd. Een Somalische sluipmoordenaar probeerde zijn huis binnen te dringen, maar werd neergeschoten.
Ik wens de 74-jarige Westergaard nog een lang en productief leven toe.
Wie ik een gelukkig leven ná de dood toewens, is Michelle Lang, vermoedelijk de laatste van 130 journalisten die in 2009 tijdens hun werk de dood hebben gevonden. Michelle, verslaggever van een Canadese krant, reed in Afghanistan op een bermbom.
Een gelukkig Nieuwjaar ook voor Mir Hossein Mousavi, de Iraanse oppositieleider die bereid is te sterven voor de hervormingen in zijn land.
Geachte meneer Mousavi, doe dat niet!
Wij hebben genoeg van het martelaarschap. Hoe sympathiek uw streven ook is en hoe autoritair en onmenselijk uw tegenstanders ook zijn, het martelaarschap leidt tot niets en is een slecht voorbeeld voor de jeugd. U bewijst de vrijheid en de democratie in uw land een veel grotere dienst door te blijven bestaan en uw tegenstanders tot last te zijn – in het hier en in het nu. Daarom wens ik ook u een lang leven toe, zelfs als u dat gedeeltelijk in de gevangenis moet doorbrengen.
Een voorspoedig 2010 ook voor Jasper Schuringa, die in het vliegtuig de zelfmoordterrorist Umar Farouk Abdulmutallab uitschakelde. Dat de media uit de buurt van Jasper moge blijven, of flink moge dokken voor een interview.
De beste wensen ook voor de Nigeriaanse oud-minister en topbankier Abdulmutallab, de vader van de zelfmoordterrorist. Hij had zijn zoon al maanden eerder bij de politie aangegeven.
Oh, vader Abdulmutallab, ik zal aan u denken als ik in mijn mailbox weer zo’n uitnodiging vindt, waarin wordt gevraagd flink geld te storten in een van die aantrekkelijke, Nigeriaanse beleggingsfondsen die wel duizend procent rendement opleveren.
Een urbi et urbi voor paus Benedictus XVI, die op kerstavond werd besprongen door een vrouw. Ja, Uwe Heiligheid, het valt in deze tijd van popsterren en sporthelden beslist niet mee om als een aantrekkelijk mannetjesdier door het leven te gaan. Dat u dit op uw 82ste nog heeft mogen meemaken, bravo! Behalve vele jaren wens ik u ook veel wijsheid toe in uw streven de oorlogspaus Pius XII zalig te verklaren. Vindt u het moreel passend dat u – als voormalig lid van de Hitler Jugend – een paus zalig gaat verklaren die geen protest heeft laten horen toen de Joden in Europa werden vernietigend?
Het is maar een vraag. Moge niettemin de zegen van de Almachtige God op U nederdalen.
En tenslotte ook nog een lang leven toegewenst aan ons eigen zonnestelsel, waarvan door nieuwe metingen is vastgesteld dat het ineens vijf miljoen jaar jonger is dan de 4,6 miljard die altijd werd aangehouden. Als dat maar goed blijft gaan!
Maar mijn allerbeste wensen zijn voor de vuilnismannen. Die moeten de straten schoonvegen, omdat al die zakkige Nederlanders te beroerd zijn geweest hun eigen vuurwerkrotzooi op te ruimen. Hoort u daar niet bij, dan ook voor u: een gelukkig Nieuwjaar.
Buitenhof, 3 januari 2009.
Reageren kan hier. Tevens voor aanvragen lezingen en optredens. De volgende brief gaat over de Noord/Zuidlijn.
Maar Meneer Pam,
Ik kan niet anders zeggen dat ik het volledig, maar dan ook meer dan volledig met u eens ben! Dichtgooien, die bodemloze put! Wat kost dat nu, een kuub zand? vrijwel niets, dat bent u vast met mij eens.
Het afbouwen van het gehele vehikel wordt geschat op nog eens een dikke 1,5 miljard !?): hoeveel kuub zand is dat (geleverd ter plaatse en inclusief BTW etc? Volgens mijn kleine brein moet het een het ander meer dan compenseren: kunnen binnen een half jaar!!! lees verder
Tot voor kort stond op Youtube een filmpje, waarop te zien is hoe het Ramsey Lewis Trio een nummer vertolkt van hun cd: Have a Merry Chess Christmas – heb een gezellige schaakkerstmis. Fijne countrymuziek, maar helaas is hun optreden niet meer te zien omdat er een probleem schijnt te zijn met de auteursrechten.
U moet het deze kerst dus alleen doen met de Parool Kerstschaakpuzzel 2009. Geen cd, maar toch valt er ook dit jaar wel iets te verdienen. Wat? Dat vertel ik u zo. Uiteraard moet u er wel iets voor doen. U moet, zoals elk jaar, zes opgaven zo goed mogelijk proberen op te lossen. Uiteraard kan ik niet controleren of u daarbij een computer gebruikt, maar ik waarschuw u: niet alle bevindingen van het digitale monster zijn zaligmakend. lees verder
Ieder mens kent het gevoel dat hij door een gedachte of een handeling de wereld heeft veranderd. Sommigen proberen de loop der dingen te beïnvloeden door te bidden of via telepathische opwekking, maar het kan ook in het voorbijgaan gebeuren – bijna achteloos.
Drie jaar geleden was ik op zoek naar een nieuwe tweedehands auto. Het moest weer een Saab worden, want aan dat Zweedse merk was ik verknocht. Op internet had ik als occasion een blauwe Saab 95 stationwagen gevonden, een echte familieauto waarmee je voor de dag kunt komen. Terwijl ik in de showroom de Saab aan het inspecteren was, werd een andere wagen binnengereden – eigenlijk meer een limousine met een interieur van beige leer. lees verder
Met zijn stuk Hoe Europa zijn zelfvertrouwen verloor heeft Frits Bolkestein zich opnieuw geschaard onder wat de filosoof Daniel Dennett heeft omschreven als de believers in belief. Dat zijn mensen die zelf niet geloven, die de inhoud van het geloof vaak als onhoudbaar of zelfs als onzinnig afwijzen, maar die het toch heilzaam vinden dat anderen wel geloven.
Zo is voor Bolkestein het christendom een godsdienst waar wij zo’n beetje alle westelijke waarden aan te danken hebben. Zelfkritiek, zelfrelativering en schuldbesef zijn inherent aan het christendom en hebben geleid tot vrijheid, tolerantie en welvaart. lees verder