The Max Pam Globe » Volkert & Folkert

Volkert & Folkert

Invallen

Enige tijd geleden bracht de Volkskrant op de voorpagina het bericht dat Folkert Jensma, inmiddels oud-hoofdredacteur van NRC/Handelsblad, juridische stappen wilde ondernemen tegen Bruce Bawer, de auteur van het boek While Europe Slept. Volgens Bawer liet Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn, zich inspireren door het hoofdartikel dat Jensma schreef op die beruchte 6 mei 2002. Op de dag na bevrijdingsdag werd Pim Fortuyn op de opiniepagina van NRC/Handelsblad tot een xenofoob en een racist verklaard. Jensma verwees daarbij naar de Tweede Wereldoorlog en noemde het “een grote schande dat we een politicus in ons midden daaraan zestig jaar na dato moeten herinneren?”.

Om 18.00 uur die dag werd Fortuyn uit ons midden gerukt.

Volgens Bawer deed Van der G., aangezet door de argumenten van mensen als Folkert Jensma, gewoon wat nodig was. Want wie, aldus Bawer, “zou met de wetenschap achteraf niet Hitler of Mussolini hebben vermoord, als hij daar destijds de kans toe had gekregen?”.

Bruce Bawer is beslist geen kleine jongen. Hij is een in Europa wonende Amerikaan, die onder meer publiceert in The Wall Street Journal. Laatst interviewde hij burgemeester Cohen voor The New York Times. Toch namen andere Nederlandse kranten het bericht uit de Volkskrant niet over. Wel wordt inmiddels op internet druk gediscussieerd over de kwestie, die daar Folkert & Volkert is gaan heten. Op de site van het NOS Journaal kun je stemmen of je Jensma schuldig vindt.

Mij zijn nu een paar dingen opgevallen. Ten eerste dat de Nederlandse vertaling van Terwijl Europa sliep is uitgekomen bij Meulenhoff, een boekenpoot van het concern Perscombinatie/Meulenhoff, dat ook NRC/Handelsblad uitgeeft. Heeft iemand niet op zitten letten en gaat het ene deel van het bedrijf nu procederen tegen het andere deel?

Wat mij ook opviel, is de argumentatie van Jensma. Volgens Jensma in de Volkskrant kan Volkert van der G. nooit door zijn hoofdartikel zijn geïnspireerd, omdat NRC/Handelsblad pas in de namiddag verschijnt en Fortuyn “rond 18.00 uur” werd vermoord. Maar bij mij om de hoek ligt de krant vaak al rond 16.00 uur in het rek, dus is het niet helemaal uitgesloten dat Volkert van der G. het hoofdartikel heeft gelezen. Toch vind ik Bawers beschuldiging op dit punt niet erg sterk en als Jensma even had nagedacht, zou hij ook nog hebben geantwoord: “So what? Seriemoordenaar Charles Manson werd geïnspireerd door het nummer Helter Skelter, maar niemand zal het in zijn hoofd halen om de Beatles, zelfs maar indirect, de schuld te geven van de moord op Sharon Tate en haar vrienden?”.

(Jensma antwoordt niet meer)

Overigens wordt Jensma in While Europa Slept ook op een ander punt aangevallen. Zo wijst Bauer erop dat Jensma – “of all people”, staat er – een paar dagen na de moord in The New York Times ineens een heel ander geluid over Fortuyn liet horen. Nu werd Fortuyn plotseling beschreven als iemand met charmes en charisma, die op de televisie uitstekend kon debatteren. Bawer noemt het stuk “halfhearted” en verwijt Jensma dat hij zijn eerdere negatieve kwalificaties van Fortuyn omzichtig buiten beschouwing heeft gelaten. Het is duidelijk dat Bawer meent dat Jensma door het spreken met een dubbele tong het aanzien van The New York Times op ernstige wijze heeft geschaad. Het lijkt me dat Bawer op dit punt volkomen gelijk heeft.

While Europa Slept, dat als ondertitel draagt How Radical Islam Is Destroying the West from Within, is kernachtig geschreven, to the point en erg betrokken. Europa is een geweldig continent, maar helaas heb je slaapkoppen tot in de hoogste kringen. Aanbevolen, maar straks eerst even kijken of de gewraakte passage over Jensma ook in de Nederlandse editie staat.

Het Parool, 27 mei 2006 en aangepast in september 2006.

PS: Niet lang na dit stukje verscheen inderdaad de Nederlandse vertaling, maar het duurde nog even voordat het boek – de Engelse editie was geheel door Jensma’s krant genegeerd – in NRC/Handelsblad werd besproken. Op 16 juni verscheen dan toch een recensie van de historica Markha Valenta, die bij mijn weten nooit eerder in NRC/Handelsblad had geschreven en die daarom de twijfelachtige eer kreeg dit nare karwijtje te mogen opknappen.

Helemaal zonder kleerscheuren bracht zij het er niet van af.

Bij haar stuk werd in eerste instantie het volgende kadertje geplaatst:

“In zijn boek While Europe Slept stelt de Amerikaanse journalist Bruce Bawer dat Volkert van der G. zich voor de moord op Pim Fortuyn heeft laten inspireren door het hoofdredactioneel commentaar van NRC Handelsblad van 6 mei 2002. Daarin stond onder andere dat ‘we ons hier de xenofoben en racisten van het lijf wensen te houden. Het is een grote schande dat we zestig jaar na dato een politicus in ons midden daaraan moeten herinneren’. Bawer schrijft op blz. 170: ‘Convinced by the arguments of people like Folkert Jensma, Van der Graaf simply did what he considered necessary under the circumstances. Who, after all, wouldn’t have exterminated Hitler or Mussolini if given the chance’.
Folkert Jensma van NRC Handelsblad zegt daarover: ‘Het is niet aannemelijk te maken dat dit stuk gelezen is door de dader. Bawer schrijft dat ons stuk in de ochtendeditie stond. Maar we hadden toen helemaal geen ochtendeditie. Fortuyn werd om ongeveer 18.00 uur vermoord. We kunnen geen factor zijn geweest. Het is dus gewoon lariekoek’. In de Nederlandse editie die onder de titel Terwijl Europa sliep volgende week bij Meulenhoff verschijnt, zou op Jensma’s verzoek de gewraakte passage worden geschrapt. Dat is niet gebeurd. Wel blijkt de ‘morning’s issue of NRC Handelsblad’ vertaald te zijn met ‘de NRC van die dag'”.

Dit kadertje leek in opdracht van Jensma te zijn geschreven, maar kennelijk had de dienstdoende redacteur niet precies begrepen wat de hoofdredacteur nu eigenlijk van hem verlangde. Zodoende verscheen een week later in het boekenkatern opnieuw een kadertje, dit keer met de tekst:

“In het door de Boekenredactie gemaakte informatiekader bij de bespreking van Bruce Bawers While Europe Slept (Boeken 16.06.06) staat ten onrechte dat in de Nederlandse vertaling niet de veranderingen zijn aangebracht die door de hoofdredactie van NRC Handelsblad gevraagd waren. Dat is wel gebeurd”.

Tegenover de Volkskrant, die hem erop aansprak, gaf Jensma nog de volgende toelichting: “Ik ben niet blij met hoe dat in mijn krant is gekomen. In het kader stond dat de Nederlandse vertaling slechts één aanpassing zou bevatten. Dat is onjuist: er is zelfs zoveel veranderd, dat ik met extra kracht bij de Amerikaanse uitgever kan aandringen op grondige herziening bij een volgende druk'”.

Maar is dat wel zo? Is dit geen grootspraak van Jensma?

Hieronder volgen de bewuste passages, eerst in het Engels (pagina’s 169-171) en daarna in de Nederlandse vertaling (pagina’s 227-230).

En dan nu de Engelse vertaling:

Op dat ene detail na (morning issue) zie ik geen verschil. De opmerking dat Jensma kan aandringen op een grondige herziening bij een volgende druk lijkt mij pure bluf. Het ziet er naar uit dat de toenmalige hoofdredacteur van NRC/Handelsblad om gezichtsverlies te voorkomen zijn eigen lezers een oor heeft willen aannaaien.