The Max Pam Globe

De geschiedenis van het woord “geitenneuker”

Op 2 november 2004, de dag waarop een fundamentalistische moslim Theo van Gogh vermoordde, werd “geitenneuker” in één klap het meest beruchte scheldwoord uit de Nederlandse taal. Daarvoor viel “geitenneuker” in de categorie van het soort scheldwoorden dat weinig mensen pijn doet, zoals schijtlijster, klootzak, motherfucker of het aan geitenneuker verwante kamelenbeffer.

Het schijnt dat geitenneuker rond 1900 door Nederlandse soldaten in Nederlands-Indië werd gebruikt om er de Indiërs uit de Britse kolonie mee aan te duiden. In het boek Nette en Onnette woorden, dat in 1962 bij de katholieke uitgeverij Paul Brand werd uitgegeven, geeft prof. dr. J.A. Huisman een lange opsomming van onnette woorden, die aldus eindigt: lees verder

Euthanasie: reisje langs de Maas

Twintig jaar had ik niets van haar gehoord, tot zij ineens belde: mijn oudere zuster. Zij kwam uit een eerder huwelijk van mijn moeder, was gek op mijn vader die haar vader niet was, en verliet ons huis toen ik nog rondliep in korte broek.

Zij had een grote fantasie en een niet te stuiten vrijheidsdrang. Eens in de zoveel jaar zag ik haar op een schaarse familiereünie, tot ik haar geheel uit het oog verloor.

Maar nu had ik haar aan de lijn. Ze sprak zacht. Ze zat in een verzorgingstehuis en was ziek. Parkinson. Ze wilde me weer eens zien. En zo reed ik naar een stadje in het zuiden des lands, waar zij een kamertje bleek te bewonen in een instelling die om de een of andere duistere reden naar Vincent van Gogh is genoemd. lees verder

Het mausoleum van Anne Frank

Toen ik las dat de EO op 4 en 5 mei een nieuw spektakelstuk wil brengen, dit keer niet met Christus in de hoofdrol zoals in The Passion, maar met Anne Frank, was mijn eerste reactie: Getverdemme!

Mijn tweede reactie was: eigenlijk is er niets veranderd. Op 24 juni 1993 schreef ik in NRC/Handelsblad een stuk dat toen enige ophef veroorzaakte. Het stuk is nog altijd verrassend actueel, al denk ik nu wat anders over de passiviteit van de Joden tijdens WOII. Hieronder volgt het stuk:

Een paar weken geleden, op één van de eerste zomerdagen, maakten mijn dochter en ik een tochtje door de stad op een waterfiets. Vertrekkend vanaf het waterfietsstation tegenover het Américain, passeerden wij de duiven die onder de brug bij de Leidsegracht zaten te broeden. lees verder

Het enige echte interview met samenzweerder Joop Zwart

“De hele methodiek van Stalin om Trotski kapot te maken, was gebaseerd op het feit dat Trotski een verwaande kwast was. Een hoogmoedig sekreet, een onuitstaanbare hypocriet in de persoonlijke omgang. Stalin wist dat hij in de discussies in het Politbureau de mindere was van Trotski, die uitstekend kon formuleren en daarbij bijzonder geestig was.

Stalin beschouwde Trotski als een journalistieke parasiet, die zelf nooit op de barricaden had gevochten, maar die een grote sympathie genoot bij het Rode Leger. Stalin begreep dat hij juist op dit punt het gezag van Trotski moerst breken. Nu kent de russische taal een ongekend scala aan schunnige opmerkingen op het gebied van het geslachtsverkeer. lees verder

Erwin Blumenfeld, de joodse Céline

Als de spreekwoordelijke wandelende jood zwierf Erwin Blumenfeld (1897-1969) van het ene land naar het andere. Zeventien jaar woonde hij in Nederland, maar erkenning voor zijn fotografie kreeg hij pas in Frankrijk en succes in Amerika. Zijn autobiografie getuigt van een cynisme dat hem de bijnaam `de joodse Celine’ bezorgde. De man die anti-alles was.

Het moest na zijn dood nog zeven jaar duren voordat een uitgever het in 1975 aandurfde onder de titel Jadis et Daguerrre de autobiografie fotograaf Erwin Blumenfeld op de markt te brengen, maar toen het boek dan eindelijk was verschenen, waren de kritieken over het algemeen zeer lovend. lees verder

Van anarchist tot telegrafist

Wie een poging doet het chaotische leven van Jacques Gans, enigszins overeenkomstig de werkelijkheid in kaart te brengen, stuit op een probleem dat door Rudi van Lier – hij heeft Gans voor de oorlog in Parijs van zeer nabij meege­maakt – als volgt onder woorden is gebracht: ‘Als ik iets over Jacques Gans vertel dat niet waar is, dan komt dat omdat Jacques het mij zo heeft verteld’.

Jacques Gans was niet alleen een sensitieve en intelligente man, een boef, een poseur, een querulant, een erudiet, een communist die nog nooit Marx gelezen had, een Pou­jadist, een overloper, een Telegra­fist, een drankorgel, een uitvreter en een vechtersbaas, bovenal was hij een mythomaan. lees verder

Van O Dapper tot O Donner

Afgelopen 5 maart 2012 hield in Nieuwspoort  de Johan van Oldenbarnevelt-lezing, georganiseerd door de JVO-stichting. Dit is de volledige tekst.

Dames en heren!

Het behoort tot de vaste mantra’s om te beginnen met de opmerking dat je lang hebt getwijfeld om de uitnodiging aan te nemen voor het houden van deze lezing. Maar in mijn geval is dat ook werkelijk zo.  5 maart is voor mij namelijk een bijzondere dag. Precies op die dag, 69 jaar geleden, werd een deel van mijn voorouders – onder wie mijn grootvader – omgebracht in het vernietigingskamp Sobibor. Wie nu denkt dat dit een somber verhaal wordt vol Joods oorlogsleed, kan ik gedeeltelijk geruststellen. lees verder

Pierre Vinken (1927-2011)

Hieronder volgt een interview met Pierre Vinken, zoals dat op 21 september 2007 in de Volkskrant is afgedrukt. Dit was het laatste van de twee grote interviews, die hij tijdens zijn leven gaf.

Deze week verscheen Tegen het idealisme, een door Paul Frentrop geschreven biografie over leven en werken van Pierre Vinken. Het is een turf van meer dan duizend pagina’s. Vinken, die binnenkort tachtig wordt, is dan ook een bijzonder mens.

Begonnen als neuroloog wilde hij ook iets met zijn handen doen en ontwikkelde zich tot hersenchirurg. Later zou hij oprichter en hoofdredacteur worden van het standaardwerk Handbook of Clinical Neurology. Zijn carrière kreeg echter een andere wending, toen hij via de medische uitgeverij Excerpta Medica bij Elsevier terecht kwam. lees verder

Onmiskenbare verwantschap in eenzaamheid

De volgende lezing heb ik in het Letterkundig Museum gehouden op 17 juni 2011, bij de verschijning van het veertiende deel van de Volledige Werken van Willem Frederik Hermans. Ook werd Een onmiskenbare verwantschap gepresenteerd, de briefwisseling (1944-1965) tussen F. Bordewijk en Willem Frederik Hermans.

Geachte heer Bordewijk (links op de foto), geachte heer Hermans (rechts), dames en heren!

Enige maanden geleden kreeg ik van een grote literaire uitgeverij het verzoek om zitting te nemen in een vakjury, die moest uitmaken wie de opvolgers zouden worden van de Grote Drie. lees verder

De laatste dagen van het Demjanjuk-proces

MÜNCHEN, 5 mei 2011 – In Duitsland wordt 5 mei niet gevierd en er was dan ook gewoon een zitting in het proces tegen Iwan Demjanjuk, de 91-jarige die ervan wordt verdacht medeplichtig te zijn aan de moord op duizenden Joden in het vernietigingskamp Sobibor.

Dit keer was ik vroeg en vond een dichtte deur. Ik nam plaats op een stoel. Even later verscheen aan het einde van de gang een silhouet, in wie ik Ulrich Busch (64) herkende, de verdediger van Demjanjuk. Hij is een man van bijna twee meter. Anderhalf jaar geleden maakte hij nog een vitale en energieke indruk.  Hij liep met grote passen en met zijn sarcastische stem joeg hij iedereen tegen zich in het harnas, zonder dat hij daar zichtbaar onder leed. lees verder

Het groeiend integriteitsprobleem van Nederland

De onlangs overleden etnoloog Claude Lévi-Strauss (1908-2009) poneerde ooit de stelling dat de onderverdeling der wetenschappen min of meer toevallig is.

Je hebt natuurkunde, sociologie en recht, maar je kunt je ook een wetenschap voorstellen die bosvruchten of de kleur bruin tot onderwerp van studie heeft. De gedachte van Lévi-Strauss is dat elke samenleving haar eigen aandachtspunten ontdekt en expertise verzamelt op terreinen die zij nodig heeft voor haar voortbestaan.

Aan deze stelling moest ik denken, toen ik onlangs in de Volkskrant een stuk las van Hans van den Heuvel, hoogleraar Integriteit van Bestuur aan de VU. lees verder

Like Hemingway

Ter nagedachtenis van Martin Bril

Toen ik in de jaren zeventig als jong verslaggever Cuba bezocht, werd ik op een ochtend met enig geheimzinnig ceremonieel afgehaald. Al snel verlieten wij Havanna en reden langs de zee, die zich als een blauwe vlakte uitstrekte tot aan de horizon. Als je het raampje opendraaide, sloeg de zilte wind je in het gezicht.

La Mar – de zee.

Cubanen spreken echter vaak over el Mar, wat mannelijk is, dit om aan te geven dat de zee als een meedogenloze vijand wordt beschouwd die men tot het uiterste bevechten moet. lees verder

MPA: het beste boek van 2008

Op donderdag 29 januari vond de uitreiking van de Max Pam Award plaats in de Amsterdamse sociëteit De Kring.

Het is dit jaar voor de zesde keer dat de Max Pam Award wordt uitgereikt. Wederom wordt het woord Award gebruikt, aangezien de Award nooit een geen gewone prijs heeft willen zijn.

De Max Pam Award onderscheidt zich namelijk van alle andere Nederlandse literaire prijzen, omdat zij maar uit één jurylid bestaat, wiens oordeel bovendien buitengewoon subjectief is.

Toch steekt het oordeel van de Max Pam Award vaak huizenhoog uit boven de oordelen van heel wat veelkoppige jury’s.  Sinds de Max Pam Award in 2003 voor het eerst werd uitgereikt, heeft de jury zich steeds beraden op de vraag of deze literaire prijs der literaire prijzen nog wel zin had. lees verder

Vrijdenker van het jaar 2008

In de Waalse kerk te Haarlem ben ik afgelopen zaterdag door de vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte uitgeroepen tot vrijdenker van het jaar 2008. Voorzitter Lex Hagenaars reikte mij de eervolle onderscheiding uit. De vereniging beschouwt me als “een goed voorbeeld van rationeel en kritisch denken over mens en maatschappij”. Hieronder volgt mijn dankwoord.

“De familie sterft van bovenaf en groeit van onderen weer aan”, is een dichtregel van Gerrit Achterberg.

Voor mij geldt die regel in het bijzonder, want ik heb in mijn leven eerst het vak van mijn moeder uitgeoefend en toen het vak van mijn vader. lees verder

Vrijdenker van het jaar 2008

In de Waalse kerk te Haarlem ben ik afgelopen zaterdag door de vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte uitgeroepen tot vrijdenker van het jaar 2008. Voorzitter Lex Hagenaars reikte mij de eervolle onderscheiding uit. De vereniging beschouwt me als “een goed voorbeeld van rationeel en kritisch denken over mens en maatschappij”. .

Hieronder volgt mijn dankwoord:

“De familie sterft van bovenaf en groeit van onderen weer aan”, is een dichtregel van Gerrit Achterberg.

Voor mij geldt die regel in het bijzonder, want ik heb in mijn leven eerst het vak van mijn moeder uitgeoefend en toen het vak van mijn vader. lees verder

Christus of een bijenspook

Een maand geleden liep de 25-jarige imker Rob Handy langs de kathedraal van Wells, een stadje in Sommerset. Tot zijn verbazing constateerde hij dat een bijenkolonie zich had gevestigd aan de omheining van de kathedraal.

Zijn verbazing werd nog groter toen hij zag dat de bijen tezamen een kruis vormden. God spreekt tot de harten van de mensen via de bij. Uiteraard vroeg Rob voorbijgangers zijn waarneming te bevestigen, maar niet iedereen was het met hem eens. Zo het al een kruis was dan was het een kruis, waarvan de zijarmen breed waren uitgevallen. lees verder

Beste boek 2007, plus de speech voor Tim Krabbé

Het is dit jaar voor de vijfde keer dat de Max Pam Award wordt uitgereikt. Met nadruk op het woord AWARD, want de Max Pam Award is geen gewone prijs. De Max Pam Award zet zich namelijk af tegen alle andere Nederlandse literaire prijzen. Het Engelse woord Award was nodig om dat te onderstrepen.

Ik wil niet zeggen dat de Max Pam Award, toen hij in 2003 voor het eerst werd uitgereikt, bedoeld was als een grap, maar diep in mijn hart had ik toen het vermoeden dat de Max Pam Award geen lang leven was beschoren. Het is waar dat er meer prijzen bestaan die verwijzen naar de naam van een befaamd iemand: de Erasmusprijs, de PC Hooftprijs, de Huijgensprijs en de Anna Blamanprijs, dus waarom ook niet de Max Pam Award? lees verder

Interview met Jonathan Israel

Samen met de Judaïst Pieter W. van der Horst schreef ik voor de Volkskrant het volgende interview met de historicus Jonathan Israel.

Zijn oogopslag is ironisch, maar hij praat met de ernst van de ware geleerde. “Holland”, zegt de Britse historicus Jonathan Israel, “heeft zelf geen grote filosofen voortgebracht, maar het was wel de beste plek voor filosofen om te werken”. lees verder

Climate of freedom

Voor de Newsletter van het NIAS (Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences) schreef ik het volgende stuk over mijn verblijf aldaar:

When I told a fellow author that I was to be Writer-in-Residence at NIAS, he said jealously but with a hint of irony in his voice: “How nice! Isn’t that a bit like the Pauwhof?”.

Indeed, the Pauwhof is also located in Wassenaar, that exclusive village for the riche nestled between the trees, dunes and the sea. lees verder

Parker 51 voor het beste boek 2006

Het jaar 2006 was het jaar van de dood van Gerard Reve. Niemand schreef zo schitterend over religieuze gevoelens, terwijl hijzelf eigenlijk niets geloofde. Denk ik. Reve stierf in België en werd ook in België begraven.

Misschien is het typerend voor de Nederlandse literatuur, dat maar weinig Nederlandse schrijvers het in Nederland uithouden. lees verder

Twee jaar na de dood van Theo

Een paar dagen voor de moord op Theo van Gogh had ik een droom. Ik droomde dat ik met mijn vrouw door een lange gang liep, met deuren aan weerszijden. Helemaal aan het eind van de gang kwamen wij bij een deur, die ik openmaakte. Daarachter bevond zich een kamer. Op de grond zat Theo van Gogh in kleermakerszit als een baby-Boeddha.
Hij keek voor zich uit met een blik van serene rust. Om hem heen lag allemaal kapot geslagen speelgoed. Het behang was op verschillende plaatsen in woede van de muur getrokken, maar er hing nog wel een schilderij – scheef en met de achterkant naar voren. lees verder

Onlangs overleden Harry G.M. Prick schreef beste boek van 2005

Op 81-jarige leeftijd overleed onlangs Harry Prick. Jarenlang was hij directeur van het Letterkundig Museum, maar hij zal vooral de geschiedenis ingaan als de biograaf van Lodewijk van Deyssel. Kort voor zijn dood schreef hij een onthullend en ook ontroerend boek over Boudewijn Büch, met wie hij een speciale band had. Dat boek, Een andere Boudewijn Büch, werd onderscheiden met de Max Pam Award 2005. Hier onder volgt het juryrapport. lees verder

Juryrapport Martin Bril Look-a-Like Contest

Het is bekend dat wij een schrijflustig volkje zijn, maar toch was de jury verrast door de massale deelname van de Volkskrant-lezers aan de Martin Bril Look-a-Like Contest. Ook na de sluitingsdatum van 10 juli kwamen er nog tientallen inzendingen binnen en zelfs op het moment dat dit juryverslag in de krant staat, zal de redactie nog worden bedolven onder e-mails en brieven, geschreven in de geest van Martin Bril.

lees verder

Bij de dood van Gerard Reve

Gerard van het Reve – zoals Simon van het Reve, Gerard Kornelis van het Reve, Gerard Kornelis Franciscus van het Reve, Markies van het Reve of Gerard Reve werkelijk heette – was in mijn vroege jeugd al een legende. Dat kwam omdat Reve, net als mijn vader, direct na de Tweede Wereldoorlog op de redactie van de verzetskrant Het Parool werkzaam was. lees verder