Joe Stilwell

Chinese brieven

Beste Rik,
Er bestaat een site, waarop willekeurig door elkaar heen de beeltenissen van Chinezen en Japanners worden getoond. Je moet dan raden wie een Chinees is en wie een Japanner, en dat schijnt maar weinig bezoekers te lukken. Toch is de animositeit tussen de twee volkeren altijd groot geweest. “Hetzelfde en toch niet hetzelfde”, zou Harry Mulisch zeggen. Die paradox der paradoxen gaat zeker ook op voor mensen: zet Yasser Arafat een keppeltje op en je zou zweren dat-ie een jood is.

Een aantal jaren geleden stond in het blad Discovery een reportage over een enclave van tweehonderd Chinese joden in Kaifeng, een stadje ten zuiden van Peking ligt. De Chinese joden heten Ai, Gao, Jin of Tjang. Ooit schijnt er een joodse mandarijn – Ai Tien was de naam – te zijn geweest. De familie Li levert in Kaifeng van oudsher de rabbijn, omdat men aanneemt dat de naam Li via Liewie teruggaat naar Levi. Varkensvlees eten ze niet, wat misschien niet onhandig is in China. Ze lezen de Torah, dragen baarden, maar zien zij er verder heel Chinees uit.

Er bestaat zelfs een Chinese joodse mop, die aan deze situatie refereert. De mop speelt tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de generaal Joe Stilwell met een legertje Amerikaanse soldaten aan de zijde vocht van Tsjang Kai Tsjek tegen de Japanners. De mop gaat zo: op een nacht verliest Moos uit New York het contact met de groep-Stilwell. Wanhopig dwaalt hij door het oneindige Chinese landschap, tot hij een pagode ziet die is ingericht als sjoel. Binnen leest een rabbijn de Tora en er wordt gezongen. Plotseling voelt Moos zich weer helemaal thuis. Na afloop van de dienst wil hij zich aan de Chinese rebbe voorstellen, maar die kijkt Moos verbaasd aan en zegt: “U joods? U ziet er anders helemaal niet joods uit”.

Hetzelfde in toch niet hetzelfde.

Niet ver van Chongqing ligt aan de voet van de Gele Berg het Revolutionaire Monument voor de Martelaren. Daar wordt met een kolossale beeldengroep de Chinezen herdacht die zijn vermoord door de Geheime Dienst van Tsjang. Toen ik er aankwam hing er vanwege de luchtvervuiling een deken van mist over de gedenkplaats. Niet vrolijker werd ik van een gebouwtje, waarin zich nog de oorspronkelijke martelkamers bevinden. Het ging toen hard tegen hard: Japanners tegen de Chinezen en de Chinezen onderling tegen elkaar. Daar tussenin zat Stilwell, die ruzie maakte met Tsjang Kai Tsjek en een zwak plekje had voor Mao en voor Zhou Enlai.

“Generaal Vinegar” werd Stilwell genoemd. Niet ver hier vandaan, aangenaam gelegen tegen de heuvels, had Stilwell zijn hoofdkwartier. Helaas kwam ik voor een dichte deur, want het wordt momenteel verbouwd tot museum. En daar stond ik, samen met een aantal Japanse toeristen in vreemd land. Hetzelfde en niet hetzelfde.

Monument van de martelaren1.jpg


Antwoord
:

Beste Max,

Voor onze lezers, zal het misschien niet onmiddellijk duidelijk zijn waarom je op een koude winterdag in Chongqing naar het vroegere huis van Generaal Joe Stilwell moest gaan, maar ik wil je bij dezen mijn oprechte waardering hiervoor betuigen. De geschiedenis van China in de Tweede Wereldoorlog is niet genoegzaam bekend. Niet bij ons, want voor velen is het te ver weg, en ook niet in China en in Japan omdat de regeringen er hun eigen versies op na houden. Maar de komende jaren kunnen we er zeker van zijn dat weinig kwesties in de wereld zo zwaar zullen wegen als deze unfinished business van deze oorlog.

In een gesprek van meer dan tien jaar geleden vertelde ik je al van de komende conflicten tussen China en Japan. Dat heb je toen in de krant geschreven, en ik ben daar in Nederland erg over uitgelachen. Dat deed me niet veel, want ik wilde zelf ook graag in het ongelijk gesteld worden. Maar helaas begint het daar steeds minder op te lijken. Als de heren zo blijven doorgaan met elkaar tegen de schenen te schoppen, dan hoef je geen groot profeet te zijn om te voorspellen dat daar alleen maar narigheid van kan komen.

Ik heb de test van Allooksame.com ook gedaan. Op de foto’s staan alleen jonge mensen met dezelfde kleren aan en dezelfde haarstijl. Ik scoorde dan ook slecht, maar begreep van de sympathieke Japanse jongen die de site maakte dat dit juist de bedoeling was. Zo wil hij de discriminatie bestrijden. Allemaal hetzelfde!

Was het maar waar.

China en Japan verschillen veel in taal en cultuur. De animositeit tussen de twee volkeren heeft heus niet altijd bestaan. Vroeger keken de Japanners erg op tegen de Chinezen, en in de moderne tijd was Japan, ondanks alles, toch een inspirerend voorbeeld voor veel Chinese jongeren. Maar de politieke ambitie van Japan om “een wereldmacht” te worden net zo als de “Westerse mogendheden” heeft dat kapot gemaakt. Tijdens het Japanse offensief in China in 1937 zijn de verschrikkelijkste dingen gebeurd, met name de slachting in Nanking.

Ook was het tot ver in 1945 helemaal niet zeker dat Japan in China verslagen kon worden. Pas in augustus van dat jaar maakte de atoombom abrupt een einde aan de oorlog. Na de oorlog heeft men in Japan nooit echt diepgaand willen ingaan over wat er allemaal was gebeurd. Daarom vinden sommige Japanners nog steeds dat hun land niets verkeerd heeft gedaan en ook de oorlog niet verloren zou hebben als de atoombom niet toevallig was uitgevonden. De huidige crisispunten zijn Noord-Korea en Taiwan. Voorlopig is er nog de Pax Americana, die de gewapende confrontatie vermijdt, maar niets is hier blijvend.

Hartelijke groet, je Rik