Onlangs maakte Ayaan Hirsi Ali een kleine afscheidstoernee. Tijdens een dinertje in het Oudheidkundig Museum in Leiden mocht ik haar toespreken. Ik stelde mij voor hoe Theo van Gogh het zou hebben gedaan. Sommige aanwezingen ontging de ironie, wat mij spijt. De toespraak is enigszins ingekort:
“Lieve Ayaan, dames en heren,
De afgelopen tijd heb je veel over je heen gekregen, maar ook is aan alle kanten lof bezongen voor je moed, en dat is volkomen terecht. Maar het is ook zaak eerlijk tegenover jezelf te zijn, eerlijk tegenover onszelf. De ultieme oorzaak voor deze bijeenkomst is de moord op Theo van Gogh. Zonder die moord zou heel veel niet gebeurd zijn en zouden wij hier niet zitten.
Ik denk daarbij vaak aan wat Theo mij niet lang voor zijn dood vertelde. Door Radio Rijmond was hij gevraagd een uitzending talkradio te verzorgen over een door hem te bedenken stelling. De stelling die Theo bedacht voor de regio Rijnmond was deze: ‘Het bombardement van 1940 is het beste dat Rotterdam is overkomen’.
Dat was uiteraard een typische Theo-provocatie. Al snel regende het boze reacties, die Theo helemaal in zijn element brachten en hem zijn stelling met nog meer vuur deden verdedigen. Daarom moet ik hier de stelling verdedigen: “De moord op Theo van Gogh is het beste wat Nederland is overkomen”.
Want laten wij eerlijk zijn: in feite is bijna iedereen in Nederland beter geworden van de moord op Theo. Ga maar na. Leon de Winter bijvoorbeeeld is beter geworden van de moord op Theo. Hij schreef al direct daags na de moord in de Wall Street Journal en vervolgens in allerlei vooraanstaande bladen. Van een platte antisemiet was Theo ineens een tegenstander van formaat geworden. Kleine mensen hebben kleine tegenstanders, terwijl grote mensen grote tegenstanders hebben.
Of neem Theodor Holman. Zijn scenario’s gaan nu de hele wereld over en zijn portefeuille is nog zo gevuld geweest. Of neem Gijs van de Westlaken, inmiddels een producent van internationale betekenis, die hele wereld overbelt en die straks hoopt de oversteek naar de VS te maken. Ik twijfel er niet aan dat de Amerikaanse remake van de film Interview veel geld zal opbrengen, en dat alles uiteindelijk dankzij de moord op Theo.
Of neem mijzelf. Straks hoop ik een boek te schrijven over de moord om zo ook een graantje mee te pikken van de plotselinge roem die ook over ons is gevallen. Bijna iedereen heeft zo bezien op de een of andere manier baat gehad bij de moord op Theo van Gogh. Je kunt zelfs volhouden dat de moord op Theo van Gogh het beste is wat Theo van Gogh is overkomen. Haakte Theo niet onophoudelijk naar aandacht en roem? Hij wilde dat zijn naam aan films zou worden verbonden. Dat mensen zouden weten wie hij was, zoals ze weten wie Fassbinder was, of Fellini. Dat is Theo nu ontegenzeggelijk gelukt. Dat hij daar zelf niet van kan genieten, is slechts een detail.
En tenslotte Ayaan, onmiskenbaar ben jij ook groter geworden door de moord op Theo. De Europese vrouw van het jaar, behorend bij de honderd invloedrijkste personen ter wereld. Bush, Kissinger, Rushdie…nu alleen nog naar bed met JF Kennedy, en je hebt het helemaal gemaakt! Ayaan, je bent een extreem talentvol en ik acht het mogelijk dat je dit allemaal ook op je eentje bereikt zou hebben, maar zonder de moord op Theo zou het veel langzamer zijn gegaan. Beschouw wat ik hier heb gezegd niet als een verwijt. Het is geen verwijt maar een tragedie, die in ieders leven voorkomt. Dat het een bijzondere zwarte tragedie werd, is logisch, want Theo was erbij betrokken.
Lieve Ayaan, tot ziens en wij zien elkaar weer snel”.