Hongkong – laatste Chinese brief

Chinese brieven

Ruim een half jaar correspondeerde ik in de Volkskrant met mijn vriend de sinoloog Rik Schipper. Dit is de laatste brief:

Beste Rik,
Omdat er op de laatste maandag van het jaar in Nederland geen krant verschijnt, is dit onze laatste aflevering. Als afsluiting wil ik graag over Hongkong schrijven, de stad vanwaar ik naar Nederland ben teruggevlogen en die ik heb ervaren als een van de mooiste steden ter wereld. Hongkong hoort thuis in het rijtje New York, Parijs, Venetië en Rome.
En het heeft ook nog een aangenaam klimaat!

Alleen al het woord Hongkong, dat “Geurige haven” betekent, vind ik erg mooi. Vanuit mijn hotelkamer had ik een panoramisch uitzicht over Victoria Harbour, waar de schepen, veerponten en vissersbootjes bedrijvig heen en veer varen. Omdat juist Chinees nieuwjaar werd gevierd, was er elke avond vuurwerk. Dat ging eindeloos door in een veelkleurige orgie van licht. Mijn raam was mijn eigen huisbioscoop, waar altijd wel iets opmerkelijks werd vertoond. Je moet wel een schep geld meenemen: 450 dollar per nacht, en het kan nog veel duurder.

Hongkong4.jpg

Elke dag voer ik een paar keer naar de overkant, waar de moderne stad overgaat in het oude centrum. Ook liep ik langs de kade, waar onlangs een bronzen standbeeld voor Bruce Lee is onthuld. Uiteraard in vechthouding, een indrukwekkende verzameling spierbundels. Bruce zou nu 65 zijn geweest als hij niet in 1973 aan een overdosis pijnstillers was gestorven. Voor onze herinnering is dat maar beter zo. Had Marilyn Monroe nog had geleefd, dan zou ze nu een besje van tachtig zijn geweest.

Bruce Lee3.jpg

Hongkong is een schitterende mix van westers en oosters, van modern en oud, arm en rijk, en dat alles in een Britse koloniale sfeer. Er wordt links gereden en het verkeer is er aanzienlijk gedisciplineerder dan in de Volksrepubliek. Officieel is Hongkong in 1997 aan China overgedragen, maar als je ziet hoe het economisch toegaat, krijg je eerder het gevoel dat Hongkong heel China aan het overnemen is. De belastingtarieven zijn in Hongkong ontzettend laag; ook in dat opzicht zou je kunnen spreken van een paradijs.

De politieke werkelijkheid is natuurlijk anders en ik ben daarom heel benieuwd in hoeverre China zich zal houden aan de afspraken die in 1997 met de Britten zijn gemaakt. Wat ik erover lees, geeft nog geen reden tot optimisme. De democratie is wel gegarandeerd, maar de bestuursstructuur is inmiddels zo ingewikkeld en zo in het voordeel van Peking-gezinde kandidaten dat je nauwelijks meer van vrije verkiezingen kunt spreken.

Bij mijn vertrek bleek ik zoveel spullen gekocht te hebben dat ik veertig kilo overgewicht moest afrekenen. Vanuit lucht keek ik nog een keer naar de geurige haven en besloot snel terug te komen.

Antwoord:

Beste Max,

Er is nog steeds geen directe luchtverbinding tussen Taiwan en het vasteland van China. Op de terugreis uit Taiwan moest ik in Hongkong overstappen en op uitnodiging van vrienden ben ik er een paar dagen gebleven. Omdat het volgend jaar tien jaar geleden is dat Hongkong bij China is gekomen, willen zij ter viering van die gebeurtenis een tentoonstelling organiseren van taoïstische kunst. Het zijn geen politieke hielenlikkers. Er is geld beschikbaar en de viering grijpen ze aan om iets te doen dat anders niet zou kunnen.

De sombere voorspellingen die bij de overdracht van 1997 werden uitgesproken, zijn vooralsnog niet uitgekomen. Hongkong is gebleven zoals het was en er zijn, zoals je schrijft, maar weinig plaatsen ter wereld die zo bruisen van bedrijvigheid en vitaliteit.

Je kunt het betreuren dat de voortdurende kabinetscrises zoals wij die gewend zijn daar buiten de praktijk vallen, maar toch heeft een soort van directe democratie ertoe geleid dat de door Peking benoemde gouverneur Tung Chee-hwa na massale demonstraties moest vertrekken. Twee jaar geleden is hij vervangen is door Donald Tsang, een bestuurder uit de tijd dat Hong Kong nog een Britse kolonie was. Volgens een recente peiling is zeventig procent van de bevolking tevreden over hem.

Er zijn twee aspecten van het hedendaagse China die eenvoudig lijken, maar die in wezen algemeen onbegrepen zijn: de politiek en de expansie. Sinds eeuwen zien we China als een totalitaire staat. Maar dat is niet helemaal juist. Het centrale bewind is paternalistisch en autoritair, terwijl de locale politiek veel meer op democratische leest is geschoeid. Gedurende de afgelopen eeuw hebben verschillende regeringen alles in het werk gesteld om het centrale gezag te versterken, maar zij zijn daar slechts gedeeltelijk in geslaagd.

Ook zien wij sinds eeuwen China als het land van arme sloebers, koelies en pindachinezen, die wel moesten vluchten om niet van honger om te komen. In werkelijkheid gaat het hier, niet om een diaspora, maar om een grootscheepse overzeese expansie die van onderaf – en met geringe middelen – zijn commerciële vestingen bouwt, waarbij altijd de banden met het moederland worden aangehouden.

Vroeger vond die expansie plaats in Zuidoost Azië, tegenwoordig vooral in Canada en de Verenigde Staten. Maar ook elders ter wereld, in feite overal, breidt de Chinese handel en industrie zich uit. Deze expansie, die ook een belangrijke culturele kant heeft, laat natuurlijk ook zijn sporen na in China zelf. Hong Kong is in dat opzicht en het China van morgen.
Tijdens je reis heb je een eerste indruk gekregen van wat er in China gaande is. Ik heb het zeer op prijs gesteld met jou daarover te corresponderen. Ik hoop heel erg dat je, je voornemen getrouw, binnenkort weer komt. De viering van de overdracht van Hongkong zou een mooie aanleiding zijn.

Hartelijke groet, Rik

de Volkskrant, 18 december 2006