Taoïstische rituelen op Taiwan

Chinese brieven

Beste Max,

Vandaag schrijf ik je uit Guanmiao, een stadje in Zuid-Taiwan, temidden van het denderende lawaai van trommels, bazuinen en knallend voorwerk, allemaal in het kader van een geweldig volksfeest. Guanmiao houdt eens in de twaalf jaar een ‘grote eredienst’ (baibai) voor alle goden en heiligen die China rijk is, en ik ben daarbij uitgenodigd. Het duurt een week en iedereen doet eraan mee.
Het meest spectaculaire is wel de kilometers lange optocht van goden en heiligenbeelden die elke dag door en rond de stad trekt, en die wordt begeleid door draken- en leeuwendansers, mannelijke en vrouwelijke krijgskunstbeoefenaren, door orkesten en door allerlei kinderkoortjes.

Verder zijn er statige plechtigheden in de tempel, waar oeroude taoïstische rituelen worden uitgevoerd. En overal zijn ook openluchttheaters en poppenspelen.

Toen ik in de jaren zestig voor het eerst dit soort baibai op Taiwan tegenkwam, was ik ervan overtuigd dat deze eeuwenoude tradities op korte termijn onherroepelijk zouden verdwijnen. Vrijwel heel het Verre Oosten onderging in die tijd radicale veranderingen. Aan de ene kant waren er de communistische revoluties, aan de andere kant de op Amerikaanse leest geschoeide modernisaties, twee ontwikkelingen die één ding gemeen hadden: de oude cultuur moest plaatsmaken voor een nieuwe wereldorde.

tempel.jpg

In de daarop volgende tijd is Taiwan inderdaad enorm veranderd. In de jaren zestig heerste er in Guanmiao nog veel armoede, maar sindsdien is men zich gaan toeleggen op de meubelindustrie. Daarmee zijn niet alleen sommige families schatrijk geworden, maar nu is vrijwel iedereen min of meer welgesteld. Dit fenomeen is op Taiwan algemeen. Het gemiddelde per capita inkomen bedraagt daar 27.000 dollar per jaar, nog maar net iets onder dat van Nederland, terwijl het dagelijks leven nog altijd een stuk goedkoper is dan bij ons. Het is zichtbaar dat het de mensen goed gaat.

taoistisch ritueel.jpg

Het spreekt vanzelf dat deze snel toenemende welvaart grote verschuivingen teweeg heeft gebracht. Maar tegen ieders verwachting in is er op religieus gebied weinig veranderd. De traditionele baibai leeft nog helemaal, en nog steeds neemt de hele bevolking deel aan het zeven dagen lang durende feest, met alle inspanningen en kosten vandien. En met een alleszins vrolijke maar ook oprechte devotie, met een ogenschijnlijke wanorde waar toch alles zijn plaats heeft, en met het voor ons onbegrijpelijke feit dat dit allemaal kan zonder dat er een noemenswaardige ordedienst of politiemacht aan te pas komt. Want zelfs de politieagenten doen mee aan de feestviering.

Omdat we het al verschillende malen hebben geschreven over de historische banden tussen Nederland en dit deel van de wereld wil ik nog eenmaal deze vraag stellen: hoe denk je dat Taiwan er vandaag aan toe zou zijn geweest als het een Nederlandse kolonie was gebleven?

Met hartelijke groet, Rik.

Antwoord:

Beste Rik,

Vandaag schrijf ik je vanuit het huis waar wij het Sinterklaasfeest hebben gevierd. De tafel ligt nog vol verscheurd pakpapier en in hoek staat een tafelvoetbalspel dat naar boven moet. Het is vermoedelijk het laatste jaar dat onze zoon Lenny (5) nog “gelooft”. Hij is een kritische geest en heeft al gevraagd hoe die pakjes toch door de schoorsteen komen zonder dat ze vies worden. Ook het fenomeen “hulpsinterklaas” bekijkt hij met wantrouwen. Ik verwacht dat hij volgend jaar alleen nog maar gelooft om zijn ouders een plezier te doen. Misschien is dat wel de kern van elke religie.

Paard van Sinterklaas.jpg

Onlangs heb ik trouwens met mijn zoon Het paard van Sinterklaas gezien, een Nederlandse speelfilm over een Chinees meisje dat worstelt met het bestaan van onze goedheilig man. Ze is het dochtertje van een Chinees echtpaar, dat in Wijk aan Zee een Chinees restaurantje is begonnen. Ze is graag bereid om van alles te geloven, maar ook zij heeft moeite met het krankzinnige fenomeen dat een ouwe vent op een schimmel met een soort negertje over de daken loopt.

Het is een multiculturele film, maar nu eens niet met Marokkanen maar met Chinezen – erg grappig maar ook stichtelijk op een Confuciaanse manier. Er is nu ook dvd van uitgekomen en die zal ik toesturen. Ik vermoed dat ook jouw dochter Maya (5) met enige uitleg van de film kan genieten. En stuur mij, als die bestaat, dan een babai-kinderfilm.

Het Sinterklaasfeest trouwens op zijn retour, want nog maar de helft van de Nederlandse huishoudens viert pakjesavond. Naar Amerikaanse voorbeeld rukt de kerstman op en ik geef Sinterklaas nog zo’n jaar of twintig en dan zal hij begraven zijn. Een beetje jammer is dat wel. De onlangs overleden psycholoog A.D. de Groot schrijft in zijn boek Sint Nicolaas, patroon van liefde dat het feest een uitgelezen kans biedt om het opgroeiende kind het verschil tussen fantasie en werkelijkheid duidelijk te maken. Hij geeft trouwens ook een psychoanalytische verklaring van wat de schoorsteen in het Sinterklaasfeest betekent. Ik denk dat jezelf wel kunt raden waar de schoorsteen eigenlijk naar verwijst. Ook staat de figuur van Zwarte Piet onder druk. Om Neerlands meerkleurigheid uit te drukken heeft het Jeugdjournaal onlangs ook groene, blauwe en paarse, etc Zwarte Pieten opgevoerd, hetgeen weer een regen van boze telefoontjes heeft opgeleverd. Als je je probeert te verplaatsen in de geesteswereld van zo’n boze beller zakt je de moed in de schoenen.

Tenslotte nog niet: nee, in Nederland is zo’n volksfeest ondenkbaar zonder politie. Dat heb ik met eigen ogen geconstateerd, toen Sinterklaas in Amsterdam aan wal ging bij het Scheepvaartmuseum en hij werd vergezeld door een paar stevige bodyguards. Het arrestantenbusje bleef wel op de achtergrond.

Hartelijke groet, Max

De Volkskrant, 11 december 2006