The Max Pam Globe » Granny Parker tussen de indianen

Granny Parker tussen de indianen

Boeken etc

De overgave
Arthur Japin
De Arbeiderspers

Twintig jaar geleden reed ik door Texas, toen een afslag de richting aanwees naar een reservaat van de Comanche-indianen. Omdat ik als jongetje de boeken van Karl May had verslonden, besloot ik een kijkje te nemen. Wat ik aantrof, was niet bepaald opbeurend. Tussen de huisjes, de stacaravans en de gevandaliseerde pickups hing een sfeer van gemelijke werkloosheid. Er was een armoedig gemeenschapshuisje, waar de nazaten wat rondhingen en ten aanzien van de kinderen had ik niet de indruk dat de leerplicht werd nageleefd.

Gedeprimeerd reed ik na een tijdje weer verder. Wie ongeveer hetzelfde meemaakte, maar niet doorreed, was Arthur Japin.

Niet lang nadat hij de Librisprijs had gekregen, kwam hij in het Texaanse dorpje Quanah, waar het beeld staat van Quanah Parker. Hoewel hij, volgens een internetinterview met Katja de Bruin, “niets heeft” met indianen en westerns, schoot hij vol toen hij het opschrift las van het standbeeld. Het resultaat van die emotie is de historische roman De overgave geworden.

Voor Nederlanders is het verhaal van Quanah Parker onbekend, maar voor de Amerikanen behoort het tot de classics. Het verhaal van Quanah begint bij de pioniersfamilie Parker, die diep in Comache-land een fort bouwt. Op een dag wordt het fort overvallen door de indianen, die een groot aantal kolonisten scalperen en doden. Andere slachtoffers, vooral de jonge vrouwen, worden meegenomen. Grootmoeder Parker is intussen getroffen door een speer, maar zij overleeft de aanslag. Eenmaal terug in de bewoonde wereld rust deze “Granny” Parker niet, voordat zij haar kinderen en kleinkinderen heeft teruggevonden.

Het duurt zo’n vijftien jaar als tenslotte haar lievelingskleinkind Cynthia Ann opduikt. Zij is echter volledig een Comanche geworden. Haar naam is Nadua (“zij die gevonden is”), en zij spreekt alleen nog de indianentaal. Zij heeft ook een zoon, half blank en half indiaan. Zijn naam is Quanah en hij zal degene worden die het langst stand houdt tegen de aanzwellende invasie van kolonisten, die steeds verder naar het westen trekt.

Maar zijn moeder zal hij nooit meer zien, nadat zij is teruggebracht bij Granny Parker. Weliswaar zal Nadua, alias Cynthia Ann, verschillende pogingen doen haar blanke familie te ontvluchten, maar al die pogingen mislukken en tenslotte zal zij sterven aan vervreemding en verdriet. Ondertussen werpt Quanah zich op als Comanche-leider. Zijn strijd is echter tevergeefs. In 1875 zal zijn groep de laatste zijn, die zich overgeeft aan het federale gezag. Daarna zal Quanah zijn leven in het reservaat doorbrengen als boer. Zijn moeder zal hij blijven eren en een groot portret van haar hangt hij op in zijn huis. Hij wordt zelfs een gerespecteerd man en hij zou nog contact krijgen met president Roosevelt (Teddy), die hem aanraadde een einde te maken aan zijn polygame staat. Het zou beter zijn één vrouw te houden en de overigen weg te sturen, aldus de president, waarop Quanah gezegd schijnt te hebben: “Ik denk dat het beter is wanneer u ze dat zelf gaat vertellen”.

Voor meer informatie over Quanah verwijs ik naar de talloze internetsites, waaruit ook Japin rijkelijk heeft geput.

Met dit verhaal als uitgangspunt heeft Arthur Japin een historische roman geschreven. Hij heeft dit evenwel niet gedaan vanuit het perspectief van Quanah of Cynthia Ann, maar vanuit dat van Granny Parker. Van de grootmoeder is relatief weinig bekend en door haar als de centrale figuur te nemen, schiep Japin de mogelijkheid om zich volledig uit te leven. Via Granny heeft hij, varend op zijn eigen verbeelding, de gaten in de geschiedenis opgevuld.

Japin heeft De overgave zo geschreven dat de titel slaat op alle personages, die zich ieder voor zich en allen op hun manier, overgeven aan een hoger gezag. Dat maakt De overgave tot een somber en fatalistisch boek. De mens strijdt tegen een overmacht en uiteindelijk is overgave de beste manier om te overleven. Er valt weinig te lachen in deze roman, ironie is afwezig, want de werkelijkheid is vol doornen en de dood loert achter elke boom of rots. De dood overkomt ons praktisch met hetzelfde gemak, waarmee de prairiejager een kudde buffels omlegt. Je schiet de voorste en de rest blijft gehypnotiseerd staan om ook te worden afgemaakt.

Toen ik De overgave uit had, was mijn eerste reactie: een knap boek. Japin is een schrijver die precieus let op de kleine details en die zijn huiswerk bijzonder grondig heeft gedaan. Dit procédé heeft hij al eens eerder met succes toegepast in De zwarte met het witte hart. Het verrassende aan De overgave is natuurlijk de keuze van het onderwerp. Zouden de Amerikanen zelf niet beter zo’n roman kunnen schrijven? Ik ben daarom erg benieuwd hoe De overgave in de Engelstalige wereld zal worden ontvangen. Ik acht zowel juichende als debunkende recensies mogelijk, met weinig daar tussenin.

Wat mijzelf betreft, vond ik De overgave niet alleen knap, maar ook enigszins steriel. Het leven van zowel de kolonisten als van de indianen moet een hel zijn geweest. Het was meer overleven dan leven. De kolonisten hadden dan ook nog het ongemak dat zij gedreven werden door streng christelijke opvattingen. De indianen waren heidenen en wie eenmaal door een heiden was aangeraakt, was zelf ook onaanraakbaar geworden. Of je nu verkracht was of niet, dat deed er niet toe. In het wilde westen regeerde een strenge moraal, nogal begrijpelijk, want de wetteloosheid in het immense gebied schreeuwde om invulling. Japin vertelt ons dat allemaal, strak en bijna onaangedaan, ongetwijfeld in de hoop dat aan het einde onze tranen veelvuldig zullen vloeien. Maar bij mij bleven de emoties grotendeels afwezig, terwijl ik wel de sterke behoefte gevoelde om eens op te zoeken hoe het destijds werkelijk met de Comanches was afgelopen.

De haat die Granny Parker koestert jegens de indianen, die haar en haar familie zo veel leed hebben berokkend, komt natuurlijk in een eigenaardig licht te staan als blijkt dat haar eigen kleindochter tot een Comanche is getransformeerd. Het vijandbeeld wordt op zijn kop gezet en zelf zegt Japin dat hierdoor vergeving het belangrijkste thema van de roman is geworden. Voor mij komt dat er niet helemaal uit, maar ik zal ook niet verbaasd zijn wanneer De overgave goed valt in een land dat worstelt met de multiculturele samenleving.

Kortom, een knappe roman, maar je blijft proeven dat Japin in zijn jeugd weinig heeft op gehad met indianen- en cowboyfilms. Vaak is het boek beter, maar dit keer geef ik toch de voorkeur aan Two Rode Together, het Hollywood-epos van John Ford met Henry Brendon in de hoofdrol als Quanah Parker.

HP/De Tijd, 13 september 2007