De globe van de grote dictator

Beweringen en bewijzen

De wereldbol van Adolf Hitler is geveild voor honderdduizend dollar, vijf keer meer dan de veilinghouder had verwacht. Maar afgezet tegen de toiletpot van Madame de Pompadour, die onlangs 1,8 miljoen dollar opbracht, is het natuurlijk een schijntje. Daarentegen is het weer aanzienlijk meer dan wat er over algemeen voor het geslachtsdeel van Napoleon wordt neergeteld. Dat laatste zal wel komen, omdat er verschillende lullen van Napoleon in omloop zijn. Boudewijn Büch is jaren lang op zoek geweest naar een beetje betaalbare piem van Napoleon, maar de enige echte schijnt in het bezit van de Amerikaanse uroloog John Kingsley Lattimer, die hem bij Christie’s meekreeg voor slechts vier duizend dollar.

Hitlers globe is op de markt gebracht door de 91-jarige Amerikaan John Barsamian, die hem als jong officier meenam uit Berghof, het adelaarsnest waar Hitler zich met Eva Braun terugtrok. Op een foto van Associated Press is Barsamian te zien met de wereldbol en met de krat, waarin hij de globe destijds heeft verstuurd. Eerlijk gezegd valt de globe nogal tegen, een onooglijk ding: de Hema 1945, gevonden op de rommelzolder van opoe.

John Barsamian2.jpg

Hoe komt het dat ik mij de globe van Hitler zo veel imposanter had voorgesteld? Hitler wilde toch de hele wereld veroveren? Hoe kan het dan dat hij genoegen heeft genomen met het kleine maatje, dat in het pupillenvoetbal gebruikelijk is?
In de eerste plaats is mijn veronderstelling natuurlijk gevoed door het feit dat alles aan Hitler imposant en overtreffend is. De gruwelijkste oorlog, dertig miljoen doden, zes miljoen joden, de grootste misdaad uit de geschiedenis, de grootste droom ooit uiteen gespat, enzovoort.

Maar daarnaast is mijn beeld van Hitler ook bepaald door The Great Dictator van Charlie Chaplin. In die satirische film speelt Chaplin de dictator Adenoid Hynkel (in uniform en met snorretje), die de trotse eigenaar is van een enorme wereldbol.

Great dictator.jpg

Beroemd is de scène, waarin de globe verandert in een ballon, waarmee de dictator een even elegant als lachwekkend ballet opvoert. Zelfs de kont van Hynkel komt er aan te pas om de ballon tot grote hoogte op te stuwen.

Great dictator3.jpg

De film, waar Chaplin vier jaar aan werkte, kwam uit in het oorlogsjaar 1940 en werd uiteraard in Duitsland meteen verboden. Maar volgens sommigen heeft Hitler de film twee keer in zijn privé-bioscoop gezien en zelfs schijnt het dat hij er hartelijk om heeft gelachen. Dat laatste kan ik bijna niet geloven. Hitler hoort iemand te zijn zonder zelfspot, in elk geval past zoiets niet in het beeld van de humorloze grootheidswaanzinnige die de wereld in het verderf wil storten. Op internet las ik dat Hitler aantekeningen placht te maken van de films die hij had gezien, maar dat er van The Great Dictator niets in die richting is gevonden. Erg jammer, want commentaar op zijn eigen bespotting zou erg verhelderd kunnen zijn en had Hitler minder raadselachtig kunnen maken. Het zal dus wel een mythe zijn dat Hitler om Chaplins film heeft gelachen.
Aan de andere kant blijft het intrigerend waarom mensen zo veel geld over hebben voor een attribuut dat op zichzelf waardeloos is. Ook wanneer je bulkt van het geld lijkt een ton voor dat aardbolletje aan de hoge kant. Koper Bob Pritikin, een gepensioneerde goochelaar uit San Francisco, schijnt bovendien niet iemand te zijn met nazi-sympathieën. Waarom dan toch Hitlers globe gekocht?

Het moet iets te maken hebben met charisma. Wat charismatische mensen gemeen hebben, is dat bewonderaars en fans altijd de behoefte voelen hun idool lijfelijk aan te raken. Het is niet voor niets dat Amerikaanse presidentskandidaten zich verplicht voelen handen te schudden met willekeurige kiezers. Het is een eindeloze, ogenschijnlijk nutteloze bezigheid, maar er wordt wel charisma mee opgebouwd. De fysieke aantrekkingskracht werkt ook door in voorwerpen. Door bijvoorbeeld het geslacht van Napoleon aan te raken, heb je in elk geval iets aangeraakt dat het object van je bewondering ook vaak in handen heeft gehad.

Charisma kan ook negatief zijn. Harry Mulisch werd op straat vaak uitgescholden, zo maar, alleen omdat hij beroemd was. Theo van Gogh had dat ook. Die werd continu “dikzak!” toegeroepen. Daar hoorde duwen en trekken bij. Wanneer de in Duitsland wonende popster Muhabbet zegt dat Van Gogh blij mag zijn dat hij zo snel is gestorven en dat hij hem liever eerst in een kelder had opgesloten en gefolterd, dan moet dat een kwestie van negatief charisma zijn. Volgens de vrienden van Muhabbet is de popster juist een zachtmoedige jongen, het modelvoorbeeld van de geïntegreerde Turk.

In de roman The Fan beschrijft Peter Abraham hoe een supporter zijn eigen sportheld (een honkballer) probeert te doden. Monica Seles en Steffi Graf is iets dergelijks in werkelijkheid overkomen. Laatst is trouwens het tennisracket van Kim Clijsters geveild voor 625 euro, terwijl het badpak van de triatlete Kathleen Smet wegging 550 euro – erg weinig en ook levensgevaarlijk.

de Volkskrant, 15 november 2007