The Max Pam Globe » Het symbool van de dood

Het symbool van de dood

Beweringen en bewijzen

Als het aan mij ligt, wordt morgen het Anne Frankhuis voor het grote publiek gesloten. Dan mag je er alleen nog in als je in drievoud een met redenen omkleed verzoek hebt ingediend, dat door een commissie van wijze mannen pas na lang beraad is gehonoreerd.

Het ramptoerisme rond het Anne Frankhuis heb ik altijd een onprettig gezicht gevonden. Jaren lang stond een lange rij van dagjesmensen buiten op de gracht te wachten, maar sinds enige tijd is het voorportaal van Anne’s mausoleum gevestigd in een belendend perceel.

Het is vast reuze belangrijk dat het verleden in stand wordt gehouden en het is ook belangrijk dat latere generaties kennis kunnen nemen van de levensomstandigheden van joodse onderduikers, maar zelf fiets ik liever zo snel mogelijk door. Vanochtend, zo constateerde ik vaak genoeg, stonden dezelfde bezoekers nog in de rij bij Madame Tussaud.

En dan nu weer die kastanjeboom.

Volgens Sytze van der Zee, gisteren in deze krant, is het kappen van de boom “een daad van pure barbaarsheid”. Je overdrijft niet alleen, Sytze, je vergist je ook.

Natuurlijk zijn de Nederlandse overheden na de oorlog liefdeloos omgesprongen met de synagogen en joodse begraafplaatsen. Het is ook waar dat de Nederlandse staat niet zat te wachten op die paar overlevenden die uit de concentratiekampen terugkeerden. Bedreigde onderdanen kunnen bij de Nederlandse burgerij nu eenmaal op weinig sympathie rekenen – Ayaan Hirsi Ali is daar het meest recente voorbeeld van.

Maar moet dat ook betekenen dat men de synagogen en kerkhoven, waarvoor geen klandizie meer is, tot het einde der tijden in stand dient te houden? Van der Zee spreekt er schande van dat joodse begraafplaatsen zijn geruimd en dat de synagogen tegenwoordig worden gebruikt als christelijke kerk, opslagplaats of bar annex disco. Dat doopsgezinden of vrijgemaakte gereformeerden in een voormalige sjoel zitten is mij niet sympathiek, maar dat er ook een bar annex disco in is gehuisvest, kan op mijn volledige instemming rekenen. Dan is dat tenminste een plaats geworden waar je een beetje plezier kunt hebben. Wel zou het van egards getuigen wanneer ter plekke, maar weer niet te opvallend, een gedenkplaatje wordt opgehangen.

Er is nu opschudding ontstaan over het kappen van de kastanjeboom, die Anne Frank in haar dagboek heeft beschreven. Stel nu eens dat Anne, kijkend vanuit haar raam, haar oog niet op de boom had laten vallen, maar op een jonge poes. Stel ook dat die poes de oorlog had overleefd, maar in 1958 doodziek was geworden. Had men toen, ter nagedachtenis van Anne, het leven van die poes eindeloos moeten rekken? En had men toen dat echt niet meer lukte, die poes moeten opzetten, balsemen of op sterk water moeten zetten?

Het is een boom en zelfs bomen gaan dood. Een dooie boom in de tuin van Anne Frank vertelt ons hoofdzakelijk dat alles dood gaat, en misschien willen wij juist dat niet weten. Als Marilyn Monroe nog leefde, was zij nu een gerimpeld vrouwtje van 81 jaar. Dan was zij drie jaar ouder dan Anne Frank, als die nog onder ons was geweest. Straks zal Anne ouder zijn dan zij in werkelijkheid ooit had kunnen worden, maar vandaag is zij nog even oud als Remco Campert, Hugo Claus, Kees Fens en Rudy Kousbroek. Wat een geweldig jaar is 1929 voor de Nederlandse literatuur geweest! Maar geen van deze mannen heeft zo veel boeken verkocht als zij en geen van hen is in het buitenland zo beroemd.

Van de oude boom stond al een stekkie klaar om geplant te worden. Ik zou daar volledig vrede mee hebben gehad, maar zo zal het niet zal gaan. Anne Frank is al jaren lang een hype en dat geldt nu ook voor haar boom. Aan de reacties op de voorgenomen omzagerij kun je aflezen dat het een goede tijd is voor symbolen. Het gaat weer goed met de vlaggen en de uniformen, met het volkslied en het Koningshuis. Niet het geloof in God is terug, maar het uitvoeren van de rituelen. De kerkganger weet heus wel dat de wijn niet echt verandert in het bloed van Christus, maar het is zo mooi theater. Het gaat om spirituele tradities. Er worden symbolen gekoesterd, al weet niemand meer waarvan.

De boom van Anne is ook een symbool, maar van wat?

Je zou zeggen: de boom staat voor ouderdom, voor lopen op krukken, voor de rollator, voor ziekte die geen einde vermag. Een feniks mag de boom beslist niet zijn. Liever dood in de staketsels dan herrezen uit zijn as, weer groeiend naar het licht. Er wordt schande gesproken van de man die op internet voor veel geld de kastanjes aan het verpatsen is, maar deze handige buurtgenoot heeft beter dan wie ook de tijdgeest begrepen. Via hem vertelt Anne’s boom ons dat de wereld bedrogen wil worden.

de Volkskrant, 22 november 2007