The Max Pam Globe
- Sinds 1998
- 18-04-2024
- @maxpam1 volgen © Max Pam
MPA: het beste boek van 2008
Verhalen
Op donderdag 29 januari vond de uitreiking van de Max Pam Award plaats in de Amsterdamse sociëteit De Kring.
Het is dit jaar voor de zesde keer dat de Max Pam Award wordt uitgereikt. Wederom wordt het woord Award gebruikt, aangezien de Award nooit een geen gewone prijs heeft willen zijn.
De Max Pam Award onderscheidt zich namelijk van alle andere Nederlandse literaire prijzen, omdat zij maar uit één jurylid bestaat, wiens oordeel bovendien buitengewoon subjectief is.
Toch steekt het oordeel van de Max Pam Award vaak huizenhoog uit boven de oordelen van heel wat veelkoppige jury’s. Sinds de Max Pam Award in 2003 voor het eerst werd uitgereikt, heeft de jury zich steeds beraden op de vraag of deze literaire prijs der literaire prijzen nog wel zin had.
En het antwoord bleef even onveranderd als ondubbelzinnig: meer dan ooit!
Er kan dus altijd nog een literaire prijs bij, een prijs zonder een politicus als juryvoorzitter, want stel je eens de betreurenswaardige situatie voor dat men een voorzitter van een literaire prijs zou nemen die weleens een boek leest. Kortom, de Max Pam Award is de belangrijkste literaire prijs van Nederland. Daarom is de Max Pam Award, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de PC Hooftprijs, nog nooit geweigerd.
Zoals elk jaar overlegt de jury van de MPA na overleg en ruggespraak met Max Pam over het beste literaire boek van het afgelopen jaar. Uiteraard is dat geen proces dat vanzelf gaat. De MPA is behalve een literaire prijs namelijk ook een statement. Het is een statement vóór goed geschreven literatuur en tegen de slecht geschreven literatuur, die ook wel bekend staat als literatureluur.
De lijst van twaalf beste boeken overziende, kan worden geconstateerd dat 2008 een redelijk vruchtbaar literair jaar is geweest. Het beste boek dat in het Nederlands verscheen, was echter een vertaling: De Wittgensteins van Alexander Waugh.
Een geweldig boek! Wat een familie!
Vanaf de eerste pagina tot de laatste adembenemend. Alleen al dat verhaal van de oude Wittgenstein, de Godfather aller genieën, die ’s nacht zijn bed uit sluipt om iets aan de kerkklok te veranderen zodat iedere dorpeling om het kwartier uit zijn bed wordt geluid, maakt het lezen van De Wittgensteins tot een waar feest.
Als allerslechtste boek kwam dit jaar uit de bus: De gedroomde samenleving van de socioloog en Zomergast Willem Schinkel.
Daarin vond de jury de poedelprijswinnende zin: “De relatieve autonomie betekent dat het het geheel is dat zorgt voor ‘de kwaliteit’ of aard van de individuele delen, en niet andersom. Het betekent ook dat de individuele delen niet kunnen worden begrepen los van hun deel-zijn binnen het geheel. Het laatste kenmerk van organicistisch denken is dat het een zekere bezorgdheid behelst over de eenheid van het sociaal lichaam. De eenheid wordt als sterk samenhangend met de orde van dat lichaam gezien. De orde hangt samen met de afstemming tussen de delen van het geheel. Die orde wordt met andere woorden, gezien als een harmonische orde. En de organicistische term voor de afstemming tussen de delen van het geheel is: integratie.”
“Kom toch klaar, klootzak!” om met Johnny van Doorn te spreken.
Verder wijst de jury op nog enkele bijzondere boeken: Met alle geweld van de filosoof Hans Achterhuis, een indrukwekkende studie over agressie en geweld, De welwillenden van Jonathan Littell, dat je dwingt tot doorlezen, en God als hype van August Hans den Boef, dat ten onrechte nauwelijks aandacht heeft gekregen.
Eerdere winnaars van de Max Pam Award waren: Leon de Winter voor God’s gym, P.F. Thomése voor Schaduwkind, Henk Romijn Meijer voor zijn bundel Alle verhalen tot nu toe, Harry Prick voor Een andere Boudewijn Büch, Christiaan Weijts voor Art 285b en Tim Krabbé voor Marte Jacobs.
De winnaars hoeven zich niet te onderwerpen aan het televisieritueel van nominaties en de daarbij behorende vernederingen. Zij hoeven ook niet te luisteren naar naargeestige juryrapporten. Er zijn geen genomineerden. Wel wordt het op prijs gesteld wanneer de winnaar op een kleine, sobere bijeenkomst aanwezig wil zijn om zijn Award in ontvangst te nemen. Mocht de winnaar om moverende redenen verhinderd zijn, dan is het ook goed en wordt de prijs thuisgestuurd.
Nieuw is dat er dit jaar twéé Max Pam Awards worden uitgereikt. Naast de traditionele Award voor het beste boek van het jaar is ook de Max Pam Oeuvre Prijs ingesteld. De ene winnaar ontvangt de Townsend Black Lacquer 18KT NIB XFINE of de Waterman Carene gt, een klassieke vulpencombinatie van zeer glad gepolijste zwarte lak met 23 karaats vergulde ornamenten en een 18 karaats gouden penpunt.
De andere winnaar ontvangt de even zo prestigieuze Waterman Carene gt.
De jury las dit jaar ongeveer honderd Nederlandstalige romans, waarvan een groot aantal halverwege, of nog eerder, werd weggelegd. Daarnaast las de jury nog een aantal biografieën, essaybundels en andersoortig werken die je tot de literatuur zou kunnen rekenen. Net als de jaren 2005, 2006 en 2007 was 2008 literair van redelijke kwaliteit, maar de jury miste een nieuwe Hermans, Reve of Wolkers. Dat zal in 2009 niet veranderen. Wel wil de jury wijzen op de correspondentie tussen Willem Frederik Hermans en Gerard Reve, die dit jaar onder de titel Verscheur deze brief! is uitgekomen. Dit boek zou een uitstekende kanshebber zijn geweest, ware beide auteurs nog in leven.
Uiteindelijk kwam de jury tot de volgende longlist van twaalf titels, hieronder naar alfabetische schrijversvolgorde gerangschikt. Dit zijn naar het oordeel van de jury de twaalf beste boeken van het afgelopen jaar:
1. De kleine keizer – Martin Bril
2. Vondel. Het verhaal van zijn leven – Piet Calis
3. Contrapunt – Anna Enquist
4. Onze oom – Arnon Grunberg
5. De keizer en de astroloog – Kees ’t Hart
6. Lange dagen – Pia de Jong
7. Klinkende ikken – Atte Jongstra
8. In Limbo – Marcel Kurpershoek
9. Doeschka Meijsing – Over de liefde
10. De hoedenwinkel – K. Schippers
11. Herinneringen aan mijn uitgevers – L.H. Wiener
12. Hollands welvaren – Joost Zwagerman
Nog niet eerder voorgekomen: slechts zes romans, twee essaybundels, twee biografische werken en twee autobiografische werken. Misschien ligt het gewoon aan de smaak van de jury, maar er is een duidelijke trend zichtbaar van fictie naar non-fictie. Verder zien wij twee vrouwen en tien mannen. Dat had de jury graag anders gezien, maar het ligt niet in haar vermogen daar iets aan te doen.
Zoals altijd is het een afvalrace, en wij komen nu bij de eerste afvallers.
Met Over de liefde heeft Doeschka Meijsing een roman geschreven, die naar men zegt ook al sterke biografische elementen bevat. De auteur heeft de trend goed aangevoeld en is daarvoor beloond met de AKO-prijs. Over de liefde is vooral grappig als je een beetje weet over wie het gaat. Het is ook meer dan ‘een koersloos allegaartje over leven en liefdes van een oude lesbienne’, zoals Vrij Nederland opmerkte. Maar goed genoeg voor de AKO-literatuurprijs is nog lang niet goed genoeg voor de Max Pam Award.
Afvallen moet helaas ook De hoedenwinkel van K. Schippers. In dit boek kwam wij een aantal oude obsessies van K. Schippers tegen, zoals bijvoorbeeld de vraag: wat gebeurt er als de taal wegvalt? “De hoedenwinkel,” zo meent de jury, “is een transparante en tegelijkertijd een cryptische roman. Zo langzamerhand heeft K. Schippers zich ontwikkeld tot de Nederlandse Stephan Themerson, en dat is een groot compliment.”
Wij gaan ook afscheid nemen Hollands Welvaren van Joost Zwagerman. Al enige tijd vormt Zwagerman in NRC Handelsblad een aangenaam tegenwicht voor de vastgeroeste opinies van Jan Blokker, Bas Heijne en Frits Abrahams, en in deze bundel getuigt hij daarvan. Op voorbeeldige wijze – is dit een juryrapport of niet? – laat Zwagerman zien dat de geschiedenis van Nederland voortaan moet worden ingedeeld in de periode vóór en de periode na de moord op Theo van Gogh. Graag wijst de jury ook op De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in 200 essays, een bloemlezing van Zwagerman die geen literatuurliefhebber mag laten liggen.
Ook Contrapunt van Anna Enquist zal de Absolute Finale niet halen. Het feministische blad Opzij kondigde ten onrechte haar schrijversafscheid aan. Eerlijk gezegd kon de jury in Contrapunt geen aankondiging van een vroege schrijversdood vinden. De dood komt erin voor, onverwacht en gemeen, maar de roman zelf heeft niets van een requiem. Dus eerst op tournee en daarna op naar het volgende boek, aldus jury. De roman had misschien nog hoger kunnen eindigen als Maarten ’t Hart niet op een aantal slordigheden had gewezen.
Na Anna Enquist is een andere coryfee aan de beurt om af te vallen: Onze oom van Arnon Grunberg. Deze roman is een mooie, moderne versie van Alleen op de wereld. Het boek had zeker in de prijzen kunnen vallen als Grunberg niet vorig jaar een boycot van literair Nederland had ingesteld. De jury vreesde met de pen voor een Grunberg-vormige leegte te staan en wilde zichzelf dit affront niet aandoen.
Wij komen nu bij De keizer en de astroloog van Kees ’t Hart, het beste boek dat de jury überhaupt van Kees ’t Hart heeft gelezen. De schrijver heeft zichzelf overtroffen in deze sleutelroman over Simon Vestdijk, maar helaas is het boek nog net niet goed genoeg om mee te dingen naar het allerhoogste.
Wij komen nu in ijlere regionen: In Limbo van Marcel Kurpershoek. Limbo is het voorgeborchte van het Midden-Oosten, voor sommigen de hemel, voor de meeste anderen de hel. De arabist Marcel Kurpershoek, momenteel ambassadeur in Ankara, heeft een bijzonder boek geschreven, dat zich afspeelt op de grens van Irak en Syrië. Wie iets van het Midden-Oosten wil begrijpen, moet dit boek lezen.
Genoten heeft de jury ook van Lange dagen van Pia de Jong. De jury: “Het gebeurt niet vaak dat men een debuutroman onder ogen krijgt die zo goed in elkaar zit als Lange dagen van Pia de Jong. Van Pia de Jong was nauwelijks iets bekend. Lange dagen komt uit de lucht vallen als een literaire verrassing die maar eens in de tien jaar voorkomt.” Erg ver gekomen is dit jaar L.H. Wiener, de oude mopperpot. Nadat hij eerst Eindelijk volstrekt alleen publiceerde, kwam aan het eind van het jaar de klapper: Herinneringen aan mijn uitgevers. Een verrukkelijk boek, waarin iedereen er slecht vanaf komt – misschien de schrijver zelf wel het meest. De jury vergeeft Wiener graag dat hij zich als een ouwe zeur gedraagt: “Het rare is alleen dat Herinneringen aan mijn uitgevers zo vreselijk goed geschreven is.”
En zo komen wij bij de topdrie: De kleine keizer van Martin Bril, Vondel. Vondel, het verhaal van zijn leven van Piet Calis en Klinkende ikken van Atte Jongstra. Wie gaat het winnen?
Het boek van Piet Calis is indrukwekkend, vooral ook vanwege de ambitie die erachter steekt.
De jury: “Bij verschillende gelegenheden heeft Piet Calis gezegd dat zijn biografie Vondel. Het verhaal van zijn leven bedoeld is voor een groter publiek. Of de jury onder het grote publiek valt, is moeilijk te zeggen, maar al direct op de eerste pagina’s kreeg de jury het gevoel dat dit boek bedoeld was voor haar.
Heel anders is De kleine keizer, waarin Martin Bril op een onnavolgbare Martin Bril-wijze zijn visie geeft op alles wat met Napoleon Bonaparte te maken heeft.
In Klinkende ikken schrijft Atte Jongstra over zichzelf, maar vooral ook over anderen. Het is een geweldig amusant boek, en kom daar maar eens om in de Nederlandse literatuur. Jongstra is de literaire droogkomiek van het ogenblik, en op zijn manier lijkt hij misschien nog het meest op Gerard Reve. Dit jaar heeft de jury nauwelijks kunnen kiezen tussen De kleine keizer en Klinkende ikken, misschien omdat in beide titels zo veel k’s voorkomen. Derhalve heeft de jury besloten dit jaar twee pennen uit te reiken. De Max Pam Award voor het beste boek van het jaar 2008 gaat naar Atte Jongstra voor Klinkende ikken.
De Max Pam Award voor het beste oeuvre gaat naar Martin Bril, die behalve met De kleine keizer zijn lezers ook dagelijks verrast met zijn onovertroffen columns in de Volkskrant verrast.
En dan nu muziek!
HP/De Tijd, 3 januari 2009