De man die beter had gekund, misschien

Schaken

Twee maanden geleden leidde ik in het St. Andreas Lucas Ziekenhuis een gesprek tussen de medische staf en de schrijver Anthony Mertens, die met veel moeite vertelde over zijn hersenbloeding.

rob-hartoch-21

Dat was een aangrijpende gebeurtenis en na afloop nam ik aangedaan de lift naar beneden. Op de zesde verdieping stopte de lift echter ongevraagd, de deur ging open en daar stond een man die mij bekend voorkwam. De man was sterk vermagerd en zag er slecht uit, maar ineens herkende ik hem.

Het was de schaker Rob Hartoch.

Hij zag mij nu ook. Daarop wees hij op zijn eens zo omvangrijke buik en sprak: “Mijn lever. Kapot”. Toen gingen de deuren van de lift dicht. Te verbouwereerd om de deuren weer te openen, bracht de lift mij naar beneden.
Anthony Mertens stierf nog geen maand geleden en het was daar in het ziekenhuis ook de laatste keer dat ik Robbie Hartoch zou ontmoeten. Vorige week is Hartoch op 62-jarige leeftijd overleden. Zijn lever heeft zijn levensstijl niet overleefd.

Al in 1975 werd opgetekend: “”Rob Hartoch schaakt vrijwel niet meer en brengt zijn tijd door in het schaakcafé met brassen, bonken en jokeren”. Daarna ging het meestal naar de kunstenaarssociëteit De Kring, waar tot diep in de ochtend werd ingenomen.

Dat was des te schrijnender, omdat Hartoch als een echt talent is begonnen. Hij kwam uit een eenvoudig Amsterdams gezin, maar manifesteerde zich ineens – zonder enige coaching – tot een sterke jeugdschaker. In 1965 werd hij zelfs tweede bij het WK voor junioren. Dat gebeurde in Barcelona, waar hij toch Hübner, Toekmakov en Bouaziz voorbleef, spelers die het later wel degelijk tot grootmeester zouden brengen. Op Schiphol werd Hartoch destijds met bloemen ontvangen en ik heb nog gezien hoe hij triomfantelijk de speelzaal van de schaakclub Het Zwarte Veulen binnenschreed, met het mooiste meisje aan zij zijde.

rob-hartoch3

Een dergelijke prestatie heeft hij nooit meer herhaald, al heeft hij tenslotte wel de titel tot van internaal meester veroverd. Ook heeft hij een keer de grote Keres verslagen. Maar tenslotte groeide Hartoch uit tot iemand, die het ver had kunnen brengen als hij beter zijn best had gedaan. Die gedachte werd in zijn  bestaan een mantra. Liever dan een schaker werd hij een gezelschapsmens, en in die laatst hoedanigheid raakte hij ook zeer gewaardeerd.

Nadat een schaakcarrière er niet meer in zat, heeft hij het nog een tijdje geprobeerd als voetbalscheidsrechter. Naar men zegt had hij op het veld een natuurlijk overwicht, maar floot hij vanaf de middenstip omdat hij een broertje dood had aan zoiets lichamelijks als hollen.

Eerlijk gezegd waren geen grote vrienden. Hij was gekwetst, omdat ik hem niet opnam in een interviewbundel met de sterkste Nederlandse schakers. Zijn gekwetstheid ging over in boosheid toen hij door Sytze van der Zee, de toenmalige hoofdredacteur van zijn deze krant,  werd ontslagen als schaakmedewerker en ik hem – overigens pas na een jaar – opvolgde. Anders dan Donner, Ree of Timman miste hij de obsessie om te schrijven over schaken.

Hartoch heeft een paar mooie partijen gespeeld, maar doorgaans was hij eruit om de strijd te ontwijken. Met een remise was hij altijd tevreden. Eigenlijk kwam hij pas in actie als zijn tegenstander meer wilde dan remise. Pas dan werd Robbie wakker en begon hij terug te bijten. Misschien was hij voor het edele schaakspel te veel een goedzak.

Gonzalez Mestres-Hartoch (Barcelona 1965)

1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 3. Lf1-b5 a7-a6 4. Lb5xc6 d7xc6 5. Pb1-c3 f7-f6 6. d2-d4 e5xd4 7. Dd1xd4 Dd8xd4 8. Pf3xd4 Lc8-d7 9. Lc1-e3 O-O-O 10. O-O-O Pg8-e7 11. Pd4-b3 b7-b6 12. a2-a4 a6-a5 13. Pb3-d2 Pe7-g6 14. Pd2-f3 Lf8-e7 15. Th1-e1 Th8-e8 16. h2-h3 Lf8-b4! 17. Le3-d2 Kc8-b7 18. Pf3-g1 Pg6-e5 19. Pg1-e2 Pe5-c4 20. Ld2-f4 b6-b5!

Zwart moet inderdaad aanvallen op de damevleugel.

21. Td1-d3 Lb4-d6 22. Lf4xd6 Pc4xd6 23. axb5

Er dreigde 23. … b4 en 24. … c4 met een mooie stelling voor zwart.

23. … c6xb5 24. Pe2-g3 b5-b4 25. Pc3-b1 Ld7-b5 26. Td3-d1 a5-a4 27. c2-c3 c6-c5 28. Td1-d5 Kb7-c6 29. c3xb4 c5xb4 30. Te1-d1 Pd6-f7 31. Pg3-f5 Td8xd5 32. exd5+ Kc6-d7 33. Pf5xg7 Te8-c8+ 34. Kc1-d2 Pf7-e5 35. Td1-c1 Pe4-c4+ 36. Kd2-c2 Pc4xb2+!

diagram1-gonzalez-mestres-hartoch

en na deze krachtige zet gaf wit op. Na 37. Kb2x a3+ 38. Pa3x ba3x+ 39. Kb1 a2+ 40. Kb2 Tc1x 41. Kc1x a1D+ is het helemaal voorbij.

Hartoch-Keres (Amsterdam 1971)

1. d2-d4 Pg8-f6 2. Pg1-f3 c7-c5 3. d4-d5 b7-b5 4. c2-c4 Lc8-b7 5. e2-e3 g7-g6 6. Pb1-c3 b5-b4 7. Pc3-e2 Lf8-g7 8. Pe2-g3 e7-e6 9. e2-e4 e6xd5 10. e4xd5 O-O 11. Lf1-e2 d7-d6 12.O-O Pb8-d7 13. Lc1-f4 Pd7-b6 14. Dd1-d2 Tf8-e8 15. Le2-d3 Lb7-a6 16. Ta1-c1 Ta8-c8 17. b2-b3 Tc8-c7 18. h2-h3 Dd8-e7 19. Tf1-e1 De7-f8 20. Te1xe8

Van een goede afruil was Robby nooit vies.

20. … Pf6xe8 21. Pg3-e2 Lb7-c8 22. Pf3-h2 Pb6-d7 23. Lf4-e3 a6-a5 24. g2-g4?!

Niks voor Robby, maar wel sterk.

24. … a5-a4 25. f2-f4 Tc7-a7 26. Ph2-f3 Df8-e7 27. Kg1-g2 a4xb3 28. a2xb3 Ta7-a3 29. Ld3-c2 Ta3-a2 30. Le3-f2 Pd7-b6 31. Tc1-e1 De7-d8 32. Lf2-h4 Dd8-d7 33. Dd2-d3 Pe8-f6 34. Pe2-g3 h7-h5?!

diagram2hartoch-keres

Keres kan natuurlijk geen genoegen nemen met remise, maar deze winstpoging is ongefundeerd.

35. f4-f5!

Ineens zit zwart in een lastig parket.

34. … h5xg4 36. h3xg4 Pf6xg4 37. fxg6

Loopt niet in de val: 27. Te7? Tc2x+ 38. Dc2x De7x 39. Le7x Pe3+ en zwart wint.

37. … f7-f6?

Een fout die niet bij Keres hoort. De aangewezen zet was 37. … Pe5!

38. Kg2-g1! Pg4-e5 39. Pf3xe5 dxe5 40. Dd3-f5! Dd7-e8 41. Df5-h5 Lc8-h3 42. Lh4xf6 Lg7xf6 43. Dh5xh3 De8-e7 44. Lc2-f5 Kg8-f8 45. Te1-f1 Kf8-e8 46. Pg3-e4 Lf6-g7 47. Dh3-h7 Lg7-f8 48.d5-d6 De7-g7 49. d6-d7+ Ke8-d8 50. Dh7xg7 Lf8xg7 51. Pe4xc5 Pb6xd7 52. Tf1-d1 Ta2-a7 53. Td1xd7+ Ta7xd7 54. Pc5xd7 en zwart gaf op.

Hartoch-Joesoepov (Amsterdam 1978)

1. g2-g3 d7-d5 2. Pg1-f3 Pg8-f6 3. Lf1-g2 c7-c6 4. O-O Lc8-g4 5. c2-c4 Pb8-d7 6. c4xd5 c6xd5 7. d2-d4 e7-e6 8. Lc1-f4 Dd8-b6 9. Dd1-b3 Ta8-c8 10. Pb1-c3 Lf8-e7 11. Tb1-c1 O-O 12. Pf3-e5 Pd7xe5 13. Db3xb6 a7xb6 14. Lf4xe5 Pf6-d7 15. Le5-f4 Tc8-c4 16. h2-h3 g6-g5?

diagram3hartoch-joesoepov

Overziet een addertje onder het gras.

17. Lg2xd5!

Want 17. … ed5x 18. Pd5x Tc1x+ 19. Lc1x ed5x  20. hg4x is goed voor wit.

20. … Tc4xc3 18. Tc1xc3 Lg4xh3 19. Ld5xb7 g5xf4 20. g3xf4 Lh3-f5 21. Tc3-c7 Tf8-d8 22. Ta1-c1 Kg8-f8 23. e3-e4 Lf5-g6 24. Tc7-c8 Pd7-f6 25. f2-f3 Pf6-h5 26. f4-f5 e6xf5 27. e4-e5 Ph5-f4 28. Tc8xd8+ Le7xd8 29. Tc1-c8 Kf8-e7 30. d4-d5 Pf4-d3 31. f3-f4!

Zo moet hij de pion teruggeven.

31. … Pd3xf4 32. Lb7-c6 Pf6xd5 33. Lc6xd5 Ke7-d7 34. Tc7-c6 Ld8-c7 35. Kg1-g2 Lg6-h5 36. a2-a4 f5-f4 37. Tc6-f6 Lc7xe5 38. Tf6xb6 Lh5-d1 39. a4-a5 Le5-d4 40. Tb6-b7+ Kd7-d6 41. Ld5-f3

en zwart gaf op.

Het Parool, 6 juni 2009