Tussen goed en kwaad

Beweringen en bewijzen

Mijn zwager is een stoere zeebonk. Hij heeft  sterke armen en blonde krullen, uiterlijkheden waar de vrouwen dol op zijn. Maar hij is vaak op zee.

Begonnen op grote zeilboten is hij tegenwoordig stuurman op een van de Greenpeace-schepen.

Greenpeace 3

Soms valt hij in als kapitein. Dankzij die prachtige, door Jules Vernes voorspelde uitvinding van het skypen kunnen wij van hem wel eens een glimp opvangen als hij aan de andere kant van de wereld in actie is. Hij leidt een avontuurlijk leven. Hoge golven spatten over het dek. Juist omdat ideologisch fanatisme aan hem voorbijgaat, vermoed ik dat hij van groot belang is voor de organisatie. Hij weet te actievoerders te vertellen hoe ver ze kunnen gaan en waar ze moeten stoppen.

Het liefst zou hij een ouderwetse kapitein zijn, voor wie aan boord iedereen in de houding springt, maar dat zit er bij Greenpeace niet in.

Gisteren is mijn zwager naar Haïti vertrokken. De familie reageerde ongerust. Er heerst daar onafzienbaar menselijk leed, maar het is daar ook gevaarlijk. Heb jij die muitende Haïtianen gezien met hun karabijnen in de aanslag? Door wie worden jullie beschermd?

Beschermd? Niet dus.

Greenpeace is een non-gouvermentele organisatie, die overheden het liefst op een afstand houdt. De hulp inroepen van een leger is helemaal niets voor Greenpeace. Dus was mijn zwager al vertrokken voordat wij hem konden vragen: “Zou je dat wel doen?”.

Waarom begint iemand aan zo’n onderneming vol risico’s? Uit sociale bewogenheid. Uit altruïsme. Uit goedheid. Uit allerlei andere hoogstaande motieven om de nood van anderen te lenigen.

Greenpeace 2

Het proces volgend tegen de vermeende oorlogsmisdadiger Demjanjuk word ik bijna dagelijks geconfronteerd met het tegendeel van deze eigenschappen. Wreedheid en sadisme waren in de vernietigingskampen regel en geen uitzondering. Vaak lijkt het erop dat mensen zich bijzonder goed voelden bij het uitoefenen van terreur.

Op de een of andere manier wen je snel aan al die gruwelijkheden. Een van de rechters vroeg “een gewone werkdag” in Sobibor te beschrijven. Een gewone werkdag, wat stelde hij zich daarbij voor?  Opstaan, ontbijten, krantje lezen, hond uitlaten en dan aan den arbeid: mannen, vandaag gaan wij er vijf duizend vergassen. Al eerder in het proces bleek uit een vraag van een andere rechter dat hij niet wist wat “onderduiken” betekende. Onderduiken, dat is toch iets voor misdadigers. Waarom zou een fatsoenlijk mens onderduiken?

Het valt niet mee ten opzichte van al die slechtheid je houding te bepalen. De eerste is die van berusting. De mens is geneigd tot alle kwaad. Het slechte zit in ieder mens. Als de omstandigheden maar ondragelijk genoeg zijn, komt het slechte vanzelf aan de oppervlakte. Beschaving is slechts een dun laagje vernis. De andere houding is die van opstandigheid. Is de mens slecht?

Welnee, spreek voor jezelf!

Zelfs onder de meest barbaarse omstandigheden zijn er altijd standvastigen die niet voor slechtheid door de knieën gaan. Zij laten zich liever doodknuppelen dan toe te geven aan misdadigheid en vernedering. Maar niet zelden verschijnt goedheid aan ons als een wolf in schaapskleren. De Amerikaanse christelijke beweging Faith Comes by Hearing (Geloof Komt door Luisteren) gaat honderden Bijbels naar Haïti sturen.

Het zijn niet zo maar Bijbels maar digitale luisterboeken, die opstarten dankzij zonnecellen. Volgens het Reformatorisch Dagblad, waarin het bericht stond, is de organisatie erg trots op haar technisch snufje, aangezien je deze Bijbel kunt afspelen in de jungle, de woestijn of zelfs op de maan”. Of FCbY ook andere goederen stuurt, vermeldde het bericht niet.

Overal ter wereld  komt de hulpverlening op gang. In Nederland wordt een traditionele inzamelavond gehouden. Publiek en commercieel slaan de handen ineen, zodat de avond zal worden gepresenteerd door Jeroen Pauw (Nederland 1), Beau van Erven Dorens (SBS) en Linda de Mol (RTL5). Je moet wel erg verzuurd zijn om hier het plezier in goedheid te vergallen. Destijds bij de Tsunami heeft het Nederlandse volk twee honderd miljoen opgehaald en dat record gaan wij nu breken. Wel wordt gevreesd dat de gulle gever dit keer wat minder gul is, omdat een rapport over de Tsunami-actie heeft aangetoond dat niemand weet waar al dat geld terecht is aangekomen.

Maar wat doet dat ertoe? Al is de helft maar goed besteed. NRC/Handelsblad heeft voorgesteld “een legertje boekhouders” mee te sturen.

Jorge Moll 2

Onlangs las ik op een wetenschapspagina dat de neiging tot liefdadigheid zich in de hersens bevindt. Volgens een onderzoek van dr. Jorge Moll beginnen bepaalde hersencellen te vuren als er geld wordt gegeven voor een goed doel. Het gaat hierbij om dezelfde cellen, die normaal in actie komen als er lekker wordt gegeten of wordt genoten van seks. Het is maar dat u het weet als u vanavond naar Linda de Mol, Beau van Erven Dorens of Jeroen Pauw kijkt.
Hoe voelt goed om goed te doen. Geef!

De Volkskrant, 21 januari 2010. Zie ook voor reacties.