Hans van Mierlo: de perfecte hoofdredacteur

Columns

Henricus Antonius Franciscus Maria Oliva van Mierlo – roepnaam Hans – was een vreselijk aardige man, maar geen groot politicus. Vrijwel niets van wat hem bij de oprichting van D’66 voor ogen stond, heeft hij weten te realiseren. Neem de zogenaamde ontploffingstheorie die hij in de jaren zestig had bedacht.

Door de opkomst van D’66 zou het vastgeroeste bestel uit elkaar vallen en zouden nieuwe staatsrechterlijke structuren ontstaan. Was dat eenmaal gebeurd, dan had D’66 zijn werk gedaan en kon het zelf ook ontploffen.
Niets van terecht gekomen.

Het politieke bestel is niet ontploft, maar D’66 is wel blijven bestaan. Als een gewoon partijtje, een partijtje zoals alle andere partijen. De staatrechterlijke vernieuwingen – ook wel de kroonjuwelen genoemd – die Van Mierlo met zijn partij wilde doorvoeren, zijn in de vuilnisbak van de geschiedenis beland.

Een gekozen premier?

Geen schijn van kans

Een gekozen burgemeester?

Weggestemd.

Hans van Mierlo

Maar een hartelijk, oprechte man was hij wel. Hij was geen politicus die anderen een loer zou draaien. Volgens mij was hij de perfecte hoofdredacteur van een krant geweest. Hij had nooit de journalistiek uit moeten gaan.

Als jongste lid van Harry Mulisch z’n Herenclub heb ik Van Mierlo een tijdje van nabij meegemaakt. Hij stond altijd erg onder de invloed van Mulisch en zijn voorliefde voor de paradox had hij ongetwijfeld van de grote schrijver. In Van Mierlo’s uitspraak “in een democratie hebben wij geen kernwapen, maar zijn wij het kernwapen” hoor je duidelijk een Mulischiaanse echo.

Vooral als het over kernwapens ging, sprak Van Mierlo graag in paradoxen. Om ervoor te zorgen dat de kernwapens de wereld uitgingen, moest je ze vooral laten staan, of ermee dreigen ze neer te zetten. Dankzij die walgelijke kernwapens voelden wij ons niet bedreigd, maar juist veiliger. Enzovoort. Dat heette in die jaren tachtig: de nul-optie.

Ook zoiets.

De Herenclub heeft toen nog een telegram naar Gleneagles (Schotland) gestuurd, waar Van Mierlo als minister van Defensie met zijn NAVO-collega’s aan het beraadslagen was.

Als ik het mij goed herinner, luidde de tekst: “Give them of cotton”.

Geef ze van katoen, een grapje van Mulisch, die natuurlijk heel goed wist dat paradoxen vooral werken in de literatuur en de filosofie, en heel wat minder in de eendimensionale werkelijkheid. Als romanpersonage komt Van Mierlo overigens voor in het magnum opus van Mulisch: De ontdekking van de hemel, wat Van Mierlo prachtig vond en hem bijna deed huilen.

Van alle Nederlandse politici was Van Mierlo het meest televisiegeniek. Misschien kreeg hij weinig voor elkaar, maar zodra hij in het publiek begon te spreken, toonde hij charisma. Zelf heb ik mij er wel eens op betrapt dat ik mij na afloop niet meer wist wat Van Mierlo nu eigenlijk had gezegd. Of beter: wat hij nu eigenlijk had bedoeld. Een deel van zijn charisma bestond hij eruit dat hij altijd aan het zoeken was naar woorden en ideeën. Van Mierlo was een zoeker en geen doener, en dat geldt zeker ook voor de partij die hij heeft opgericht. Zelfs het opheffen vergde te veel daadkracht, ook al heeft D’66 in de vijftig jaar van zijn bestaan weinig bereikt. Daarom zal D’66 ook altijd afhankelijk blijven van het charisma van zijn leider en dienovereenkomstig naar grootte sterk blijven fluctueren.

Wat bij charisma hoort, is dat iedereen het altijd prettig vond als Van Mierlo ergens binnenkwam. Het zal het katholieke in hem zijn dat hij altijd een hang had naar gezelligheid. Hij hield van praatclubjes, en zelfs toen hij minister van Defensie was, liep hij ’s avonds gewoon de Amsterdamse cafés binnen, vaak tot wanhoop van zijn begeleiders. Het is een wonder dat er toen geen staatsgeheimen zijn uitgelekt.

De laatste keer dat ik hem in de stad tegenkwam, liep hij moeilijk. Toen hij een petitie ondertekende tégen Israël maar vóór de Palestijnen had ik hem willen vragen of hij daarvoor geen schrobbering van Mulisch had gekregen. Maar die gelegenheid heeft zich niet meer voorgedaan.

Het Parool, 13 maart 2010